ΛΟΓΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

ΣΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΘΝΑΡΧΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

Κύριε Πρόεδρε τής Κ. Δ.,

Κύριε Πρόεδρε τής Βουλής των Αντιπροσώπων,

Σεβασμιότατοι Άγιοι Αδελφοί,

Κύριοι Επίσημοι,

Χριστεπώνυμο τής Εκκλησίας πλήρωμα,

Εκείνη την αυγινή ώρα  τής 3ης Αυγούστου 1977,ανοίξαμε τους νοητούς οφθαλμούς τής καρδίας μας για ν’ αντικρύσουμε το Φως. Μα η ψυχή μας γονάτισε στο άκουσμα και στον πόνο τού Θανάτου! Ήταν ένας θάνατος αδόκητος, σκληρός και ανείπωτα οδυνηρός! Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ  ΚΑΙ  ΕΘΝΑΡΧΗΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ  ΑΠΕΘΑΝΕ!

Εκατό χρόνια από τη γέννησή Του και  τριανταέξι από την  προς  Κύριο εκδημία τού μεγάλου μας Ηγέτη, τού Αρχιεπισκόπου και Εθνάρχη Μακαρίου συμπληρώνονται εφέτος. Γι’ αυτό και ο Κυπριακός λαός σήμερα αναπολεί• αναπολεί νοσταλγικά και βιωματικά τη Φωτισμένη και πολυδιάστατη προσωπικότητα του• αναζητεί την περίλαμπρη και ηρωική του μορφή. Την αναζητεί για να αναζωογονηθεί μέσα στο εκκλησιαστικό και αγωνιστικό της πνεύμα.

Αναπολεί και αναζητεί την εξαγνισθείσα και εξαγιασθείσα μαρτυρική του μορφή. Μια μορφή που πέρασε στο πάνθεο  τής αθανασίας, μέσα από τους αγώνες του για να μορφώσει Χριστό στις ψυχές των ανθρώπων• μέσα από τους πατριωτικούς του αγώνες για την πολυπόθητη Ελευθερία τής Κύπρου. Αναζητεί την δικαιωθείσα, μέσα από τη ροή των δραματικών γεγονότων, ιστορική και εμπνευσμένη  φυσιογνωμία του, για να απαλύνει τον συγκλονιστικό του πόνο για τη συνεχιζόμενη οδυνηρή κατοχή και για τη σημερινή  τραγική εθνική και οικονομική του κατάσταση.

Ο Κυπριακός λαός αναπολεί κι αναζητεί, τέλος, το υπέροχο χαμόγελό του, το οποίο ουδέποτε έσβησε από τα χείλη του, ούτε και στις πιο δύσκολές  ώρες τής ζωής του, για να αντλήσει δύναμη, πίστη κι  ελπίδα για το μέλλον του. Όταν, στις 20 Οκτωβρίου 1950, «θείᾳ  συναρωγῇ», ανήλθε στον ευκλεή θρόνο τού Αποστόλου Βαρνάβα, για να πηδαλιουχήσει τη νοητή ολκάδα τού Κυρίου, ο Μακάριος ο Γ΄ είχε πλήρη επίγνωση των θυσιών που απαιτούσαν  οι αρχιερατικοί και εθνικοί του οραματισμοί. Ο ίδιος όμως βάδισε την οδό τού μαρτυρίου του, με πόνο και οδύνη πολλή αλλά και ευτόλμως.

Ο Γολγοθάς ήταν γνωστός γι’ αυτόν και τον ανέμενε. «Γνωρίζω καλῶς – διακήρυττε – ὅτι ὁ Θρόνος οὗτος δι’  ἐμέ, σήμερον ὑψούμενος ὡς τὸ Θαβὼρ τῆς δόξης εἰς Γολγοθᾶν τοῦ μαρτυρίου αὔριον γενήσεται. Μόχθοι πανημέριοι καὶ παννύχιοι ἀγρυπνίαι, ἀγῶνες καὶ θυσίαι εἶναι τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ ὑπουργήματος ἡ κληρονομία… Ἐπὶ δάφνης καὶ μυρσίνης ἐβάδισα σήμερον...  Ἐπὶ ἀκανθῶν καὶ ἐπὶ τριβόλων, ὅμως, αὔριον θὰ βαδίσω καὶ ἀληθὴς Σταυρὸς ὑπὲρ τὰς ἀνθρωπίνας δυνάμεις μου καὶ τὴν ψυχικήν μου ἀντοχὴν θὰ εἶναι ἡ ἀποστολή μου…

Δὲν θὰ λιποψυχήσω ὅμως. Σεῖς δέ, ὡς ἄλλοι Κυρηναῖοι, δώσατε χεῖρας βοηθείας εἰς τὸ βάρος τοῦ Σταυροῦ μου… Δι’ ἐμαυτὸν ἓν μόνον ἐξαιτοῦμαι, τὴν πειθαρχικὴ πάντων ἀγάπην». Όταν κανείς μελετά τον βίο και την αγωνιστική πορεία τού λαοπρόβλητου και λαοπόθητου Ηγέτη μας,  βιώνει μέσα του ότι ισχύει και για τον Μακάριο εκείνο που έγραψε ο θείος Παύλος για τον εαυτόν του: «… εὐδόκησεν ὁ Θεὸς ὁ ἀφορίσας με ἐκ κοιλίας μητρός μου καὶ καλέσας διὰ τῆς Χάριτος αὐτοῦ ἀποκαλύψαι τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐν ἐμοί, ἵνα εὐαγγελίζωμαι αὐτὸν …» ( Γαλ. 1,15-16).

«Κατὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ τὴν δοθεῖσαν αὐτῷ, ὡς σοφὸς ἀρχιτέκτων θεμέλιον  τέθεικε»  τῆς Κύπριδος Ἐκκλησίας… «ὃς ἐστὶν Ἰησοῦς Χριστὸς»  ( Κορ. 3, 10-11). Η φλογερή του αγάπη προς τον Χριστό συνετέλεσε ώστε «τῇ τοῦ Θεοῦ Χάριτι»… «πάσῃ σπουδῇ καὶ προθυμίᾳ ἀναλῶσαι ἁπάσας τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ὑπὲρ τοῦ θησαυροῦ τῆς ἁγίας καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως καὶ ὑπὲρ τῆς θρησκευτικῆς καὶ ἠθικῆς καταρτίσεως τοῦ ἑαυτοῦ ποιμνίου». Ο ένθεος ζήλος του δεν περιορίστηκε μόνο στην Κύπρο. 

Στην Κένυα  βάπτισε χιλιάδες ιθαγενείς και ίδρυσε την Ιερατική Σχολή, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα, φέρουσα το όνομά Του.  Η Σχολή αυτή αποτελεί μια αέναη πηγή χριστιανικής προσφοράς, στη χρεωστική εξωτερική ιεραποστολή τής Εκκλησίας μας. Για 40  χρόνια υπηρέτησε ανελλιπώς και με υψηλή επίγνωση το ιερό Θυσιαστήριο συμμετέχοντας συνειδητά στη μυστηριακή ζωή τής Εκκλησίας μας. Όταν τελούσε τα Άγια Μυστήρια βρισκόταν σε μια πνευματική εξαΰλωση, γεμάτος  κατάνυξη και δέος μπροστά στο «μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον».

Η ψυχή του ήταν πλημμυρισμένη από ευγνωμοσύνη ενώπιον τής ουρανόθεν φιλανθρωπίας και φιλευσπλαχνίας τού Κυρίου, που έφτασε μέχρι και τη σταυρική θυσία! Για τον μεγάλο μας  οραματιστή Ηγέτη, οι έννοιες τής Εκκλησίας,   τής Πατρίδας και τής Ελευθερίας είναι αλληλένδετες. Και τούτο διότι η Εκκλησία ταυτίζεται με το πλήρωμά της και το πλήρωμα έχει Πατρίδα,   την οποία εκ φύσεως θέλει να είναι ελεύθερη.

Ο ίδιος μιλώντας στη Θεολογική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών διακήρυξε: «Ἡ χριστιανικὴ Θρησκεία, βεβαίως, ἐνδιαφέρεται πρωτίστως νὰ ἀπαλλάξῃ τὸν ἄνθρωπον ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ἁμαρτίας, νὰ τὸν ἐλευθερώσῃ ἐσωτερικῶς. Ἀλλὰ δὲν παραμένει ἀδιάφορος καὶ διὰ τὴν   ἐν γένει ἐλευθερία του… Ἡ Ἑλληνορθόδοξος Ἐκκλησία ἐπρομάχησε     εἰς ὅλους τους ἀπελευθερωτικοὺς ἀγῶνας τῆς Φυλῆς μας».

Ο ίδιος διακατεχόμενος από τον θείο προς την Ελευθερία έρωτα τής Πατρίδας του, εμπνεύστηκε και πρωτοστάτησε στη διενέργεια τού ιστορικού ενωτικού δημοψηφίσματος. Μέσω αυτού έδειχνε την αληθινή του αγάπη προς την Ελλάδα και τους υψηλούς ιδεολογικούς του στόχους. Ο Μακάριος, επίσης, είναι και  ο εμπνευστής τού απελευθερωτικού αγώνα τής  ΕΟΚΑ.  Δια τούτο και τίθεται επικεφαλής αυτού. Διεθνοποιεί το Κυπριακό ζήτημα και αδιαλείπτως προμάχεται μετά τού αγωνιζόμενου κυπριακού λαού, για αποτίναξη τού αποικιακού ζυγού.

Οι Άγγλοι για να κάμψουν το επαναστατικό του φρόνημα τον εξορίζουν στις Σεϋχέλλες. Αλλά και μακράν τού αγαπημένου του λαού ευρισκόμενος τον εμψυχώνει με πύρινους λόγους, που αποπνέουν το κάλλος και την ευωδία τής εθνεγερτικής και  φιλοπάτριδος ψυχής του. «‘Η ψυχή μας θα παραμένῃ ἀδούλωτος… Καί ὅταν ὁ ἐπινίκιος ὕμνος δονήσῃ τους Κυπριακούς αἰθέρας, θά ξυπνήσουν  ἀπό τούς τάφους των οἱ μεγάλοι μας νεκροί. Ἀπό τα βάθη τῶν αἰώνων θά ἀνασκιρτήσουν τότε τρισόλβιοι αἱ ψυχαὶ χιλιάδων κυπριακῶν γενεῶν, αἵτινες ἔζησαν καὶ ἀπέθανον μὲ τὸ ὅραμα τῆς Ἐλευθερίας». 

Μνημειώδης είναι ο αξιάγαστος ελληνοκεντρικός του χαρακτήρας     και  ο  θαυμασμός του προς τις ζωογόνες πνευματικές μας ρίζες. «Ἡ ἐπιβίωση, φυσική και ἐθνική τοῦ Κυπριακοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐδῶ καί τριανταπέντε σχεδόν ἑκατονταετίες, ὀφείλεται στήν ἀπαρασάλευτη προσήλωσή του πρός τίς ἑλληνικές πνευματικές ἀξίες, ὀφείλεται στόν ἀρχέγονο ἀκατάλυτο δεσμό του με τίς πηγές καί τίς ρίζες τῆς φυλετικῆς του προελεύσεως και τῆς ἑλληνικῆς του ὑποστάσεως.

Αὐτοὶ οἱ πανάχραντοι δεσμοὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Κύπρου με την Ἑλλάδα, διασταυρώνονται καὶ ταυτίζονται μὲ τὴ φύτρα τῆς ζωῆς του, με τήν ἲδια τὴ ζωή καὶ τήν ύπαρξή του• καί εἶναι δεσμοὶ μόνιμοι καὶ ἀναλλοίωτοι, πέραν ἀπό τὸ πρόσκαιρο καὶ τὸ ἐφήμερο, πάνω ἀπό κάθε ὑπολογισμὸ ἤ σκοπιμότητα». Στο θέμα τής εξωτερικής του πολιτικής ήταν σαφής. Ονειρευόταν έναν κόσμο ειρηνικής και πολιτιστικής δημιουργίας, στον οποίο η Κύπρος θα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Γι’ αυτό και διακήρυττε:   

Μέσα εἰς τὸ ταραχῶδες τοῦτο περιβάλλον καλούμεθα νὰ διαδραματίσωμεν τὸν ρόλον τοῦ συναρμοστοῦ καὶ συμφιλιωτοῦ. Καλούμεθα νὰ μεταβάλωμεν τὴν Νήσόν μας εἰς τὴν χρυσῆν γέφυραν,  ἡ ὁποία νὰ συνδέῃ ὑλικῶς καὶ πνευματικῶς τὸν Βορρᾶν καὶ τὸν Νότον, τὴν Δύσιν καὶ τὴν Ἀνατολὴν…».Το αγωνιστικό και μαχητικό  φρόνημα τού Μακαρίου διέλαμψε σ’ όλες τις εκφάνσεις τής δραματικής και πολύπτυχης ζωής του• εκδηλώθηκε όμως  σ’ όλο του το μεγαλείο μετά το εγκληματικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή.

Διακήρυττε χαρακτηριστικά.«…Κλαίομεν ἐρείπια, θρηνοῦμεν νεκρούς, πονοῦμε διὰ τὸ δρᾶμα τῶν προσφύγων, ἀγωνιῶμεν διὰ τὴν τύχην τῶν ἀγνοουμένων, ἀνησυχοῦμεν διὰ τὴν τύχην τῶν ἐγκλωβισμένων. Παρὰ ταῦτα, ὅμως, δὲν θὰ ὑποκύψωμεν. Ἐν τῷ μέσῳ τῶν ἐρειπίων ὀρθία παραμένει ἡ Ἑλληνικὴ ψυχή μας καὶ κατακόρυφον τὸ φρόνημά μας. Ἔχομεν τὴν τόλμην καὶ τὴν δύναμιν, ἔχομεν τὸ θάρρος καὶ τὴν ἀποφασιστικότητα νὰ ἀγωνιζώμεθα καὶ ἐν ἀνάγκῃ νὰ ἀποθνήσκωμεν, ἀλλὰ νὰ μὴν ὑποκύπτωμεν εἰς τὴν βίαν.

Εἶναι ἀγὼν διὰ τὴν φυσικὴν καὶ ἐθνικήν μας ἐπιβίωσιν.

Εἶναι ἀγὼν ὑπὲρ πάντων, καὶ τὰ πάντα εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ προσφέρωμεν εἰς τὸν ἀγώνα τοῦτον…».

Και πράγματι. Ο Μακάριος καθ’ όλη του τη ζωή έπραξε στο ακέραιο το καθήκον του και προασπίστηκε τα απαράγραπτα δίκαια τού Κυπριακού λαού με σθένος και αποφασιστικότητα. Δυστυχώς, μετά τα τραγικά αδιέξοδα που επέφεραν στην πατρίδα μας  η αφροσύνη τού προδοτικού πραξικοπήματος και τής βάρβαρης τουρκικής εισβολής, αναγκάστηκε να αποδεχθεί τη λύση τής ομοσπονδίας. Το έπραξε  γιατί πίστεψε ότι μπορούσε να λυθεί το κυπριακό και να ζήσουν αρμονικά και ευτυχισμένα Έλληνες και Τούρκοι στη γη των πατέρων τους.

Όταν τούτο δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω τής τουρκικής αδιαλλαξίας, ο πόνος που δοκίμασε τον οδήγησε στον πρόωρο θάνατο. Η ομοσπονδία ήταν μια οδυνηρή υποχώρηση για τον Μακάριο. Εμείς – δυστυχώς – σήμερα, όχι μόνο την δεχόμαστε ευχαρίστως αλλά και τη θεωρούμε και ως ιδανική λύση. Εκείνος πέθανε,  λόγω τής αποδοχής του εκείνης, και μεις μετά πολλής χαράς την υιοθετούμε.

Κύριε Πρόεδρε,

ευρισκόμεθα μικρόν  προ τής ενάρξεως των συνομιλιών για επίλυση τού εθνικού μας προβλήματος. Οι υποχωρήσεις τού παρελθόντος δεν οδήγησαν σε λύση. Δια τούτο, όπως πολλές φορές δηλώσαμε, αυτή τη φορά η βάση των συνομιλιών πρέπει να ετοιμασθεί καταλλήλως. Και όταν ομιλούμε για ομοσπονδία αυτή πρέπει να είναι ουσιαστική και όχι φραστική. Πρέπει να εννοούμε ένα κράτος, με μία ισχυρή κεντρική κυβέρνηση από την οποία να εκπορεύονται τα πάντα και η οποία να χαράζει επίσης και την εξωτερική μας πολιτική.

Πρέπει να δώσουμε ξεκάθαρο το μήνυμα τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στα Ηνωμένα Έθνη καθώς και στους ισχυρούς τής Γης ότι το Κυπριακό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με την Τουρκία να απαιτεί να παραμείνει εγγυήτρια δύναμη• ούτε με  τους εποίκους να παραμένουν στη γη των προγόνων μας, ούτε  με τον τούρκικο στρατό να μολύνει τα εδάφη μας.Γνωρίζουμε καλώς τις δυσκολίες που υπάρχουν. Γνωρίζουμε το αδιάλλακτο τής Τουρκίας. Είμεθα γνώστες των συμφερόντων των ισχυρών τής Γης.

Προαισθανόμεθα τις πιέσεις που θα δέχεται η κυβέρνησή μας. Δεν παραγνωρίζουμε όλα αυτά τα αρνητικά δεδομένα, που ευρίσκονται ενώπιό μας. Ταχθήκαμε, όμως, όλοι να υπηρετήσουμε αυτό τον λαό. Συνεπώς, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποκύψουμε σε πιέσεις, που καταπατούν τα δίκαια τού λαού μας. Οφείλουμε να αγωνιστούμε, Ηγεσία και λαός, με όλη τη δύναμη τής ψυχής μας. Πιστεύουμε στο δίκαιο τού αγώνα μας• πιστεύουμε στις δημοκρατικές αρχές, που πρέπει να πρυτανεύσουν επί τέλους και στην πατρίδα μας.

 Η Ελευθερία και η Δικαιοσύνη είναι οι διαχρονικές αξίες τής ζωής, τις οποίες δικαιούται ο λαός μας και οφείλουμε να αγωνιστούμε για να τού τις προσφέρουμε.

Αγαπημένε Λαέ τού Κυρίου•

Ο Μακάριος, εκατό χρόνια μετά τη γέννησή του και τριανταέξι μετά την κοίμησή του, εξακολουθεί να πλημμυρίζει με το μεγαλείο τής προσωπικότητάς του και με την αγωνιστικότητα του τις ψυχές μας και να καθοδηγεί τις σκέψεις και την όλη βιοτή μας.

Πιστεύω ότι το καλύτερο μνημόσυνο για τον ίδιο είναι το χρέος, που όλοι μας οφείλουμε στη σεπτή και εμπνευσμένη του φυσιογνωμία, να συνεχίσουμε τους αγώνες του ομονοούντες, με αγωνιστική διάθεση και θυσιαστικό φρόνημα «μέχρις ὅτου εἰς τὸν ἐθνικὸν ὁρίζοντα ροδίσῃ ἡ χρυσόπτερος ἶρις ἀγγέλλουσα τὸ φέγγος τῆς ποθεινῆς ἡμέρας τῆς ἐθνικῆς ἀπολυτρώσεως», σύμφωνα με τους ιδικούς του υψηλούς οραματισμούς «Ο μεγάλος μας Νεκρός, που τιμούμε σήμερον, δεν απέθανεν. Η γλυκεία  και αγωνιστική Του μορφή σελαγίζει αθάνατος εις τους γαλανούς αιθέρας τής Πατρίδος μας.

Πνέει με τας γλυκείας αύρας εις τα δάση των βουνών μας και εις τους κάμπους τής δύσμοιρης πατρίδος μας και μάς εμψυχώνει με το μεγαλείο τού  ηρωισμού  Της και τους αγώνας Της για την Ελευθερία   τής Πατρίδος μας! Το αθάνατο πνεύμα τού Αρχιθύτου τής Κύπριδος Εκκλησίας, ενοικεί την στιγμή αυτή παντού.

Ενοικεί κυρίως μέσα εις τας ψυχάς ολοκλήρου τού Ελληνισμού και καθοδηγεί τα βήματά του προς τας κορυφάς των υψηλών Του  ιδανικών! Μάς χρεώνει με τας διαχρονικάς αξίας τής  Δικαιοσύνης  και τής Ελευθερίας!

Μάς εμπνέει, τέλος, προς τας υπερουσίας αξίας τής Χριστιανικής Του Αγάπης και τής Ελληνικής Του Αρετής «ὑπέρ ὧν τήν ψυχήν αὐτού  ἔθηκε»!  

Ας είναι αιωνία η μνήμη Του!