28 Απριλίου, 2011

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ (Α΄ΜΕΡΟΣ).

image Οι μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων ανθρώπινης προέλευσης αποτελούν ασφαλώς ένα από τά μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία τής Ιατρικής. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν ξαναδεί τό φώς μέ μεταμόσχευση κερατοειδούς χιτώνος και πολλοί άλλοι έχουν αποφύγει τόν θάνατο χάρις στη μεταμόσχευση νεφρών. Παράλληλα έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος και στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς, ήπατος, πνευμόνων και παγκρέατος.

Ή μεγάλη όμως πρόοδος πού έχει σημειωθεί στον τομέα αυτόν τής παρεμβατικής ιατρικής και ή ακόμη μεγαλύτερη πού αναμένεται νά σημειωθεί στο άμεσο μέλλον, επιβάλλουν την από πάσης πλευράς οριοθέτηση τής μεθόδου, ώστε νά αποτραπούν καταχρήσεις της και νά παραμείνει μιά ευεργετική γιά τόν άνθρωπο εξέλιξη. Συχνά στο θέμα αυτό ζητείται ό λόγος και ή συμπαράσταση τής Εκκλησίας.

Ή χριστιανική ηθική δέν προσφέρει έναν κώδικα ηθικής, πολύ δέ περισσότερο έναν κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, προσφέρει όμως ηθικά κριτήρια πού χαράζουν την πορεία πλεύσεως μας. Ένα τέτοιο κριτήριο είναι ή εκτίμηση τού άνθρωπου ώς εικόνας του Θεού πράγμα πού σημαίνει ότι ό άνθρωπος έχει μοναδική και ανεπανάληπτη άξια - και ένα δεύτερο είναι ή χωρίς όρους καί όρια αγάπη προς τόν πλησίον, πού φθάνει μέχρι καί τής αγάπης αύτού τού έχθρού.

Ή αγάπη αύτή (αποτελεί αντανάκλαση τής αγάπης τού ίδιου τού Θεού, πού έφθασε στο σημείο νά στείλει στη γή τόν Υιό του γιά νά θυσιασθεί υπέρ των φίλων του. Ή αλήθεια είναι ότι παλαιότερα οί θεολόγοι προσήγγιζαν τό θέμα των μεταμοσχεύσεων στηριζόμενοι μόνο στήν πρώτη αρχή, στο πρώτο κριτήριο. Γι' αύτό καί θεωρούσαν τή μεταμόσχευση, τουλάχιστον στίς περιπτώσεις ζωντανών δοτών, ως αυτοακρωτηριασμό, κάτι πού φαινόταν πώς αντίκειται στήν ηθική.

"Όμως, προκειμένου περί τών μεταμοσχεύσεων, τό πράγμα διαφέρει ουσιωδώς διότι ή έκούσια προσφορά ενός ή περισσοτέρων οργάνων δέν γίνεται από ασέβεια πρός τόν Θεό ούτε πάλι τό ύπό αφαίρεση όργανο κρίνεται περιττό ή επιβλαβές γιά την ηθική συγκρότηση του άνθρώπου. Αντίθετα αναγνωρίζεται ή πολυτιμότητα καί ή μοναδικότητα του. Δέν μπορεί ό άνθρωπος νά κατασκευάσει τέτοια όργανα καί νά υποκαταστήσει τήν φύση, γι' αυτό καί αναγκάζεται νά χρησιμοποιήσει τά ύπό του Θεού δοσμένα, ωθούμενος από ένα φίλτρο αγάπης πρός τόν συνάνθρωπο.

Μέ βάση τά ανωτέρω οι θεολόγοι καί οί ηθικολόγοι άρχισαν τελευταία νά βλέπουν τήν υπόθεση τών μεταμοσχεύσεων όχι αποκλειστικά καί μόνον σέ σχέση μέ τόν δότη, αλλά καί σέ σχέση μέ τόν λήπτη καί τίς ευεργετικές συνέπειες πού έχει αύτή γιά τήν ζωή του.  Έτσι δέν θεωρείται πια ή μεταμόσχευση ως ακρωτηριασμός πού ηθικά απαγορεύεται, άλλά ως πράξη αγάπης πού εγγίζει τήν αυτοθυσία. Ή θεώρηση αύτή συμπληρώνεται καί από τήν ανάγκη ή πράξη τού δότη νά είναι καρπός ελεύθερης καί ενσυνείδητης επιλογής.

Τούτο σημαίνει ότι ή πράξη του δέν θά πρέπει νά είναι αποτέλεσμα οιουδήποτε εξαναγκασμού ή άγνοιας, άλλά προϊόν έπεξεγασμένης απόφασης καί γνώσης. Κάτι τέτοιο βέβαια προϋποθέτει ότι καί ό γιατρός βλέπει τόν άνθρωπο όχι μόνο βιολογικά καί επιστήθιο νικά άλλά καί σέ αναφορά μέ όλες τις σχέσεις καί τις υποχρεώσεις του. Γι' αυτό καί οφείλει νά βοηθήσει μέ τις ειδικές γνώσεις του τόσο τόν δότη όσο καί τόν λήπτη στο νά πάρουν τήν απόφαση τους μέ ευθύνη καί συνείδηση.

Μερικοί εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους καί ισχυρίζονται ότι οί μεταμοσχεύσεις αποτελούν άσεβη επέμβαση στά σχέδια του Θεού γιά τόν άνθρωπο. Τό έπιχείρημα είναι σχολαστικό καί δίχως λογικό έρεισμα. Ό Θεός έπροίκισε τόν άνθρωπο μέ νούν καί θέληση, ώστε νά αντιμετωπίζει κάθε πρόβλημα στη ζωή του. Ό ίδιος έδωσε τούς γιατρούς καί τήν επιστήμη πρός ανακούφιση τών πασχόντων: Δεν είναι επέμβαση στή βουλή του Θεού ή πρόοδος τής Ιατρικής καί ή σωτηρία τών ανθρώπων άπό τήν άρρώστεια ή τόν θάνατο.

Είναι, αντιθέτως, μέσα στο σχέδιο του Θεού ή ανάπτυξη πρωτοβουλιών άπό τόν άνθρωπο καί ή αξιοποίηση τών δυνάμεων μέ τις όποιες τόν εφοδίασε ό Δημιουργός του. Τό ότι ή δωρεά οργάνων είναι συμβατή μέ τήν αγιογραφική αλήθεια μπορεί νά αποδειχθεί καί άπό τόν λόγο τού Αποστόλου Παύλου στους Γαλάτες, ό όποίος μολονότι έχει συμβολικό χαρακτήρα, ωστόσο βρίσκεται σέ στενή σχέση μέ τήν ουσία τού θέματος μας: "Μαρτυρώ γάρ ύμίν ότι εί δυνατόν τους οφθαλμούς υμών έξορύξαντες αν έδώκατέ μοί (Γαλ. 4, 15).

Όπως είναι γνωστό, ό Απόστολος Παύλος υπέφερε άπό μια σπάνια νόσο τών οφθαλμών πού δέν τήν κατονομάζει. Έχοντας λοιπόν αυτό κατά νουν και γνωρίζοντας τήν αγάπη πού έτρεφαν πρός τό πρόσωπο του οι Γαλάτες τούς γράφει: Δίνω μαρτυρία εγώ γιά σας ότι άν σας ζητούσα νά μού προσφέρετε τά μάτια σας γιά νά τά χρησιμοποιήσω εγώ, θά τά βγάζατε καί θά μού τά προσφέρατε. Στήν εποχή τού Παύλου δέν γίνονταν ασφαλώς μεταμοσχεύσεις, άλλά θά μπορούσαμε νά υποθέσουμε πώς άν γίνονταν θά τις έδέχετο ώς απόδειξη αγάπης, ή όποια "ου ζητεί τά εαυτής" (Α' Κορ. 13, 5).

Όταν ό ίδιος ό Απόστολος διδάσκει ότι όλοι οί χριστιανοί είμαστε "αλλήλων μέλη" (Έφ. 4, 25) καί όταν μας προτρέπει "δια τής αγάπης δουλεύετε άλλήλοις" (Γαλ. 5, 13) καί όταν ή προσφορά τής ζωής μας ολόκληρης στον βωμό τής πίστεως καί τής πατρίδος καταξιώνεται καί δικαιώνεται, τότε πώς θά αρνηθούμε μιά πράξη τόσο ευγενική καί ανιδιοτελή, όπως είναι ή προσφορά τού σώματος μας γιά να σωθεί ένας συνάνθρωπος πού μπορεί μάλιστα νά μήν μας είναι κάν συγγενής;

Τό πρόβλημα τών μεταμοσχεύσεων γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο στήν περίπτωση τών πτωματικών μοσχευμάτων, δηλαδή όταν οι ιστοί ή τά όργανα πού προορίζονται γιά μεταμόσχευση αφαιρούνται άπό "εγκεφαλικά νεκρούς" ανθρώπους. Έδώ ή αφαίρεση πρέπει νά γίνει σέ σύντομο χρονικό διάστημα άπό τήν επέλευση τού εγκεφαλικού θανάτου καί ή ανάγκη αυτής τής ταχύτητος οδηγεί πολλές φορές στον κίνδυνο καταχρήσεων. Υπάρχουν μερικά λεπτά ερωτήματα πού συνδέονται μέ τήν περίπτωση αυτή:

Τί ακριβώς είναι ό θάνατος καί πότε επέρχεται; Πώς μπορεί κανείς νά είναι βέβαιος ότι στήν κρίσιμη στιγμή τής αφαιρέσεως τών οργάνων ό δότης είναι πραγματικά νεκρός; Πώς εξασφαλίζεται ή συναίνεση του γιά τήν αφαίρεση τών οργάνων του; Στο κρίσιμο έρώτημα πότε ό άνθρωπος πεθαίνει ή επιστήμη δίνει τήν απάντηση της: όταν νεκρωθεί ό εγκέφαλος του. Χωρίς αμφιβολία ή διαγνωστική μέθοδος τής επελεύσεως τοϋ θανάτου ανήκει στήν Ιατρική.

Παρά ταύτα στον χώρο της έχουν εγερθεί σοβαρές αμφιβολίες ενίοτε γιά τήν εγκυρότητα καί συχνότερα γιά τήν έφαρμοσιμότητα τών κριτηρίων διαπιστώσεως τού θανάτου. Ένα άλλο πρόβλημα συνδέεται μέ την ιερότητα τού νεκρού καί τή δυσκολία πραγματοποιήσεως έπί τού νεκρού σώματος οιασδήποτε επεμβάσεως πού είναι ενδεχόμενο νά εκληφθεί ώς ασέβεια.

Ό σεβασμός πρός τόν νεκρό στηρίζεται καί στις θρησκευτικές πεποιθήσεις τών συγγενών ή καί τού ίδιου τού νεκρού. Γι' αυτό σέ κάθε τέτοια περίπτωση έπιβάλλεται_νά προϋπάρχει ή συναίνεση του δοσμένη άπό πριν. Είναι πρόβλημα εάν τήν έλλειψη αυτής τής συναίνεσης μπορούν να υποκαταστήσουν οί_συγγενείς του. Επίσης πρόβλημα γεννάται άπό τήν βιομηχανοποίηση των μεταμοσχεύσεων.

Άν π.χ. μια τράπεζα οργάνων διαθέτει λιγότερα όργανα άπό τις ανάγκες πού υπάρχουν, μέ ποιά κριτήρια θά προτιμηθούν οι δέκτες; Ποιοί θα άποφασίσουν; Τεράστια προβλήματα γιά τήν έπίλυση τών οποίων απαιτείται υπευθυνότητα, σύνεση καί ήθική συγκράτηση. Συνοπτικά θά μπορούσαμε νά πούμε ότι ή Χριστιανική Ηθική δέν αρνείται τις μεταμοσχεύσεις ή τήν δωρεά οργάνων, μάλλον τις θεωρεί εκδήλωση αγάπης πρός τόν πάσχοντα συνάνθρωπο και γι' αυτό κατ’ αρχήν τίς εγκρίνει.

Όταν ό κόσμος πληροφορηθεί καί προπαρασκευασθεί δεόντως, τότε θά κατανοήσει τή σημασία τής προσφοράς αυτής καί θά τήν επιχειρήσει. Παράλληλα, όμως, ή Εκκλησία αντιμετωπίζει όλες αυτές τίς σύγχρονες ανακαλύψεις καί εφαρμογές μέ πολλή προσοχή καί επιφυλακτικότητα. Αυτό δέν γίνεται άπό καχυποψία, άλλά τό επιβάλλουν λόγοι συνέσεως. Αισθάνεται ότι πρέπει νά προστατεύσει τόν εαυτό της άπό τό ενδεχόμενο απρόβλεπτης αστοχίας ή αδικαιολόγητης αβλεψίας.

Γιά παράδειγμα, υπάρχει ό κίνδυνος στο άμεσο μέλλον, μέ τήν χαλαρή διεθνώς ηθική απέναντι στήν ευθανασία καί τήν τάση νομοθετικής κατοχυρώσεως της, οί μεταμοσχεύσεις νά συνδυασθούν μέ τήν ευθανασία.

Απαραίτητος όρος συνεργασίας τής Εκκλησίας μέ τήν πολιτεία είναι ή τελευταία νά κατανοήσει ότι είναι επιφορτισμένη μέ τήν τεράστια υποχρέωση νά προστατεύσει τίς μεταμοσχεύσεις, τόσο νομοθετικά όσο καί πρακτικά, άπό κάθε μορφής ασυνειδησία, χρησιμοθηρία ή χρηματική εκμετάλλευση, καί νά εξασφαλίσει τήν επιστημονική αρτιότητα, ενημέρωση καί κατάρτιση τών αρμοδίων ιατρών καί φορέων.

Μέ τόν τρόπο αυτόν, ό δότης δέν καταντάει θύμα ποταπών συμφερόντων, ασεβείας η επιστημονικής έπιπολαιότητος καί άγνοίας. Δια τούτο η Πολιτεία δεν πρέπει να θεσπίσει υποχρεωτικό νόμο Έπί πλέον, ή ιατρική κοινότητα καί ή πολιτεία οφείλουν νά βοηθήσουν στήν επιβολή καί νομοθετική κατοχύρωση τών ακριβέστερων κριτηρίων τού "έγκεφαλικού θανάτου", ή πιστή τήρηση τών όποίων αυστηρώς νά ελέγχεται.

Επίσης, είναι αναγκαία ή ίδρυση σοβαρών καί αξιόπιστων μεταμοσχευτικών κέντρων τά όποια νά δια-θέτουν τήν κατάλληλη επιστημονική καί τεχνολογική υποδομή ώστε ή λήψη τών οργάνων τού δότη καί ή εν συνεχεία μεταμόσχευση τους στον κατάλληλο λήπτη νά γίνεται μέ τά υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας καί τίς λιγότερες απώλειες.

Δεν υπάρχουν σχόλια: