Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων (Δ΄ΜΕΡΟΣ)

Η αναπαράσταση της φάτνης

Η γνωστή αναπαράσταση με τους μάγους να επισκέπτονται τον νεογέννητο Ιησού στη φάτνη μάλλον είναι πάντως ιστορικά ανακριβής, καθώς η Καινή Διαθήκη λέει ότι η επίσκεψη τους έγινε "εις την οικίαν" [16] όπου βρισκόταν το "παιδίον" με τη Μαρία (Ματθ. 2:11). Αν το "παιδίον" σημαίνει παιδάκι ή αγοράκι [17] τότε η λεπτομέρεια αυτή εξηγεί γιατί ο Ηρώδης διέταξε να θανατωθούν τα νήπια "από διετούς και κατωτέρω", και όχι απλώς τα βρέφη (Ματθ. 2:16). Κατ* άλλους, απλώς ο Ηρώδης έβαλε χρονικά όρια ασφαλείας για να επιτύχει με βεβαιότητα το σκοπό του [18]. Για τους Ευρωπαίους και τους Βορειοαμερικανούς, το γεγονός της γέννησης του Χριστού συνδέθηκε με χιόνια και έλατα, που βέβαια δεν υπάρχουν στην Παλαιστίνη.

Έθιμα στη Βηθλεέμ

Η Βηθλεέμ όσο και τα Ιεροσόλυμα είναι οι πόλεις όπου γιορτάζονται τρεις φορές τα Χριστούγεννα! Οι Καθολικοί και οι Διαμαρτυρόμενοι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα την 25η Δεκεμβρίου σύμφωνα με το νέο Γρηγοριανό ημερολόγιο.Το ίδιο και οι Έλληνες Ορθόδοξοι που ακολουθούν το νέο διορθωμένο Ιουλιανό ημερολόγιο. Αντιθέτως, οι Ορθόδοξοι χριστιανοί που ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο γιορτάζουν τα Χριστούγεννα πάλι στις 25 Δεκεμβρίου, σύμφωνα όμως με το Ιουλιανό ημερολόγιο, δηλαδή στις 7 Ιανουαρίου του νέου.

Τέλος, οι Αρμένιοι Ορθόδοξοι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα μαζί με τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο ή στις 19 Ιανουαρίου σύμφωνα με το νέο διορθωμένο Ιουλιανό ή το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Σήμερα στη γενέτειρα του Χριστού κατοικούν περίπου 35.000 Μουσουλμάνοι και 15.000 Χριστιανοί.

Νηστεία Χριστουγέννων Πριν τα Χριστούγεννα στην ορθόδοξη εκκλησία προηγείται νηστεία 40 ημερών, η Σαρακοστή των Χριστουγέννων ή Μικρή Σαρακοστή, η οποία είναι λιγότερο αυστηρή από αυτήν του Πάσχα. Η ημέρα της εορτής του Αποστόλου Φιλίππου, στις 14 Νοεμβρίου, τελευταία μέρα πριν τη Σαρακοστή, στο λαϊκό καλαντάρι χαρακτηρίζεται ως Μικρή Αποκριά. Αυτή η ημερομηνία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής θεωρείται ως έναρξη των εορτών των Χριστουγέννων.

Οικονομική σημασία των Χριστουγέννων Στο σύγχρονο κόσμο τα Χριστούγεννα έχουν ιδιαίτερη σημασία για την καταναλωτική αγορά. Όλα σχεδόν τα έθιμα με κυριότερο αυτό της ανταλλαγής δώρων δημιουργούν σημαντική διακίνηση προϊόντων. Σε κάποια καταστήματα δε όπως αυτά που πουλάνε παιχνίδια, ο όγκος πωλήσεων κατά τη διάρκεια των γιορτών των Χριστουγέννων λέγεται ότι αγγίζει το μισό των ετήσιων πωλήσεων.

Κείμενα

Ακολουθία του Όρθρου της Εορτής των Χριστουγέννων

Άρθρο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη της 25ης Δεκεμβρίου 1887 σχετικά με τη γιορτή των Χριστουγέννων

Υποσημειώσεις

1. Η Ορθόδοξη Εκκλησία στο αντίστοιχο διάστημα γιορτάζει την κατά σάρκα γέννηση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού (25η Δεκ.), την κατά σάρκα περιτομή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού (1η Ιαν.) και τα Άγια Θεοφάνεια του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού (6 Ιαν.)

2. Β. Στεφανίδης: «Η εκκλησιαστική εορτή των Χριστουγέννων της 25ης Δεκεμβρίου εισήχθη περί το 335 εν Ρώμη. Εις την εισαγωγήν τής εορτής πιθανώς συνετέλεσεν η κατά την αυτήν ημέραν μεγάλη εθνική εορτή του ηλίου (dies solis invictis). Εκ της Ρώμης η εορτή των Χριστουγέννων μετεδόθη εις την επίλοιπον Δύσιν και εις την Ανατολήν».(Β. Στεφανίδη Εκκλησιαστική Ιστορία, εκδ. Παπαδημητρίου, 1959, σελ. 313) Φίλιπ Σαφ (Philip Schaff), History of the Christian Church, Volume II: Apostolic Christianity A.D. 100-325, σελ. 141:

"Δεν υπάρχει κάνενα ξεκάθαρο ίχνος από την γιορτή των Χριστουγέννων πριν από τον τέταρτο αιώνα· εν μέρει λόγω του ότι η γιορτή των Επιφανίων κατείχε την θέση τους σε κάποιον βαθμό· εν μέρει λόγω του ότι η γέννηση του Χριστού, η ημερομηνία της οποίας ήταν ουσιαστικά αβέβαιη, είχε λιγότερο εξέχουσα θέση στο μυαλό των Χριστιανών παρά ο θάνατος και η ανάσταση του.

Έχουν Δυτική (Ρωμαϊκή) προέλευση, και έφτασαν στην Ανατολή ύστερα από τα μέσα του τέταρτου αιώνα διότι ο Χρυσόστομος, σε μια Ομιλία του, η οποία πιθανόν εκφωνήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του 386, αναφέρεται στον εορτασμό μιας ξεχωριστής μέρας Γέννησης σαν να είχε αρχίσει πρόσφατα να τηρείται από την Αντιόχεια". Όσκαρ Κούλμαν (Oscar Cullmann): «Η γιορτή των Χριστουγέννων, η οποία τηρείται στις 25 Δεκεμβρίου, ήταν άγνωστη στους Χριστιανούς των πρώτων τριών αιώνων. Έως τις αρχές του τέταρτου αιώνα, αυτή η ημέρα —η οποία μεταγενέστερα θα γινόταν κεντρική ημερομηνία της Χριστιανικής Εκκλησίας— παρέμενε άγνωστη στους Χριστιανούς. [...] Η 25η Δεκεμβρίου, ως επέτειος της γέννησης του Χριστού, πιστοποιείται στη Ρώμη από το 336 και θα πρέπει ήδη να εορταζόταν ως τέτοια νωρίτερα, υπό τον Μέγα Κωνσταντίνο. [...]

Είναι γεγονός ότι στον παγανιστικό κόσμο η 25η Δεκεμβρίου εορταζόταν ως ιδιαίτερα σημαντική γιορτή προς τιμή του Ήλιου και ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος σκόπιμα προετίθετο να ενοποιήσει τη λατρεία του Ήλιου με τη Χριστιανική λατρεία. [...] Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του [ο Μέγας Κωνσταντίνος] δεν έπαψε να ευνοεί τη λατρεία του Ήλιου. [...]

Σε αναλογία με την Κυριακή (Αγγλ. Sunday, δηλ. «Ημέρα του Ήλιου»), η οποία μετατράπηκε σε επίσημη γιορτή από τον Κωνσταντίνο, εξηγείται, κατά την άποψη μας, το γεγονός ότι, ήδη κατά τη διάρκεια της ζωής του και αναμφίβολα με τη δική του επιρροή, ο εορτασμός της γέννησης του Χριστού άλλαξε και έγινε στις 25 Δεκεμβρίου, που αποτελούσε μεγαλειώδη γιορτή προς τιμή του ήλιου». (Oscar Cullmann, Cahiers Theologiques de rActualite Protestante, «Noel dans l'Eglise Ancienne», Ap. 25, σελ.9) Βλέπε Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, λήμμα Christmas (Χριστούγεννα), στην αγγλική.

3. Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α', Αθήνα, 2000, έκδ. 4η, σελ. 474: "Ο πάπυρος Rainer 542 παραδίδει τρεις αρχαίους ύμνους, οι οποίοι ανήκουν μάλλον στον Γ' αιώνα, αφού ο πάπυρος είναι των άρχων του Δ'. [...] Πιθανόν να πρόκειται για ύμνο στα Χριστούγεννα: "Ο γεννηθείς εν Βηθλεέμ / και ανατραφείς εν Ναζαρέτ / και οικήσας εν τη Γαλιλαία...Ποιμένες αγραυλούντες / εθαύμασαν ουν / γονυπεσόντες έλεγον..."

4. Βασιλείου Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Παπαδημητρίου, 1959, σελ. 778: "376 (περίπου) καθιερούται και εν Ανατολή ο εορτασμός των Χριστουγέννων κατά την 25ην Δεκεμβρίου." Στράτος Θεοδοσίου-Μάνος Δανέζης, Στα ίχνη του ΙΧΘΥΣ, Δίαυλος, Αθήνα, 2000, σελ. 537:"[...] η συμβατική ημερομηνία γέννησης του Ιησού, πρέπει να καθιερώθηκε στην Ανατολή γύρω στο 376 μ.Χ. Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισαρεία της Καππαδοκίας το συγκεκριμένο αυτό έτος."

5."Τα γενέθλια του Ήλιου της Δικαιοσύνης, του Ιησού Χριστού, πήραν τη θέση της ειδωλολατρικής γιορτής των γενεθλίων του Ανίκητου Ήλιου. Αυτό υποστήριζε ο ιερός Αυγουστίνος (354-403 μ.Χ.), επίσκοπος Ιππώνος της Β. Αφρικής, που έλεγε ότι η Εκκλησία δέχτηκε τελικά ως ημερομηνία γέννησης του Ιησού την 25η Δεκεμβρίου (Στράτος Θεοδοσίου-Μάνος Δανέζης, Στα ίχνη του ΙΧΘΥΣ, Δίαυλος, Αθήνα, 2000, σελ. 536).

"Ένας άλλος τρόπος αντιδράσεως τής Εκκλησίας, στους πρώτους ιδιαίτερα αιώνας τής ιστορίας της, ήταν η προσπάθεια να δημιουργήσει έναν δικό της πολιτισμό, μια νέα ζωή. Είναι γνωστό ότι η εορταστικά φορτισμένη ατμόσφαιρα του χριστιανικού Δωδεκαημέρου (25 Δεκεμβρίου - 6 Ιανουαρίου), είναι η ακραία περίπτωση αυτής της προσπάθειας.

Εδώ έχει τοποθετηθεί και η γιορτή της Γέννησης του ιδρυτή της Εκκλησίας, ακριβώς για να εκτοπιστούν σημαντικότατες και με μεγάλη αίγλη προχριστιανικές γιορτές που τελούνταν στην κρίσιμη πάντα ώρα τής αλλαγής τον χρόνου γύρω από τις χειμερινές τροπές (Καλάνδαι, Βοτά κ.λπ.) (Ελλάς-Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, τ. Β', Πάπυρος, 2004. Ή ημερομηνία της 25ης Δεκεμβρίου δεν αντιστοιχεί στη γέννηση του Ιησού άλλα στη γιορτή της Γέννησης του Ανίκητου Ήλιου, της ρωμαϊκής γιορτής του ήλιου κατά το ηλιοστάσιο".—R.F. Foley, "Nativity of Christ", The New Catholic Encyclopedia, Gale, 2001, σ. 173.

6."Τα ολέθρια [...] ελληνικά επιτηδεύματα": Αποστολικαί Διαταγαί, τ. 1, II, 62. 2, 5 - 4, 27. - βλ. Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. 2, Κανών 61, σ. 442 (Κανόνες της εν τω Τρούλλω ΣΤ' οικ. Συνόδου).

7. "Ο Κωνστάντιος και ο Κώνστας πίστευσαν ότι με τα σαράντα περίπου δρακόντεια διατάγματα τους εναντίον των δεισιδαιμονιών και των θυσιών θα επέφεραν το θανάσιμο πλήγμα κατά της ειδωλολατρείας, αλλ' ο παγανισμός δεν ήταν διατεθειμένος να παραδώση τα όπλα του" (Baynes και Moss, Βυζάντιο, Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό (μτφρ. Δημητρίου Σακκά), 8η έκδ., Παπαδήμας, 2004.)

8."Παγανισμός. Ο όρος υποδήλωνε ότι η ειδωλολατρία είχε καταλήξει σε μια θρησκεία των χωρικών (pagani) χωρίς πλέον επίσημη υπόσταση" (Αναστασία Βακαλούδη, Η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο στο πρώιμο Βυζάντιο, Ενάλιος, 2001, σελ. 88)

9."Σατουρνάλια", Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica, 2004, τ. 53

10.Encyclopedia of Catholic Devotions and Practices, Ann Ball, 2003, Our Sunday Visitor Publishing.

11.Ο αριθμός των μάγων δεν αναφέρεται στην Κ.Δ., αλλά η παράδοση συμπεραίνει ότι ήταν τρεις, από τον αριθμό των δώρων που δόθηκαν ("χρυσόν και λίβανον και σμύρναν", Ματθ. 2:11)

12.Τα ονόματα που αποδίδονται κατά μία παράδοση στους τρεις Μάγους, αστρονόμων, αστρολόγων ή βασιλέων - όπως πιστεύεται - της εποχής, ήταν: Μελχιώρ, Γασπάρ και Βαλτάσαρ και προέρχονται από το 10ο κεφ. του Αρμενικού Ευαγγελίου της παιδικής ηλικίας του Ιησού (απόκρυφο): ο "Πρώτος ήλθε ο Γασπάρ, ο βασιλιάς της Ινδίας. Άπλωσε πολύτιμη νάρδο, σμύρνα, καννέλα, κιννάμωμο, λιβάνι και άλλα αρώματα και ευωδιαστές ουσίες. Κι αμέσως μια οσμή αθανασίας απλώθηκε στο σπήλαιο που εγκαταστάθηκαν.

Κατόπιν, ο Βαλτάσαρ, βασιλιάς των Αράβων, ανοίγοντας τους πλούσιους θησαυρούς του, έβγαλε απ' αυτούς για να προσφέρει στο παιδί χρυσό και ασήμι, πολύτιμους λίθους, μαργαριτάρια περίφημα και ζαφείρια μεγάλης αξίας. Με τη σειρά του ο Μελχιώρ, ο βασιλιάς των Περσών, έφερε σμύρνα, αλόη, μουσσελίνα, πορφύρα και λινά υφάσματα.

Και αφού ο καθένας τους πρόσφερε τα δώρα του προς τιμήν του βασιλόπαιδα του Ισραήλ, σηκώθηκαν οι βασιλείς και βγήκαν από το σπήλαιο. Κατόπιν και οι τρεις συναντήθηκαν, κάθησαν και συσκέφθηκαν. Είπαν "Τι εκπληκτικό θέαμα είδαμε με τα μάτια μας! [...]"

13.The Oxford Companion to the Bible, 1993/2001, The Easton Press: «Η γέννηση του Ιησού έλαβε χώρα συνεπώς γύρω στο 4-1 Π.Κ.Χ.».

14.Ιστορικά γνωρίζουμε ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει κάτι τέτοιο: "Η βασιλεία του ήταν μια βασιλεία συνεχών ραδιουργιών και δολοφονιών. Είναι γνωστό, ότι τότε σφαγιάσθηκαν πλήθος Φαρισαίων και Νομοδιδασκάλων. Και τά περισσότερα από τα εβδομήντα μέλη του Μεγάλου Συνεδρίου βρήκαν τραγικό θάνατο από τον αιμοχαρή Ηρώδη. Εξάλλου και πολλά συγγενικά του πρόσωπα δολοφονήθηκαν ύπουλα με εντολή του..." (Γεωργίου Π. Πατρώνου, Η Ιστορική πορεία του Ιησού, Δόμος, Αθήνα 1998, σελ. 161) /

"Διέπραξε όμως και στυγερά εγκλήματα: σκότωσε τη γυναίκα του, Μαριάμνη, τη μητέρα και τον παππού της και δύο γιους που είχε από τη Μαριάμνη (τον Αλέξανδρο και τον Αριστόβουλο), γιατί είχαν πάρει μέρος σε μια συνωμοσία εναντίον του." (Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, λήμμα: Ηρώδης)

15."-"there may have been as few as twenty children involved" (Craig Blomberg, vol. 22, Matthew, The New American Commentary, Nashville: Broadman & Holman Publishers, 1992, 68)

16."for as soon as Bethlehem was emptied of its strangers, they would have no difficulty in finding a dwelling-house." (Robert Jamieson et al., A Commentary, Critical and Explanatory, on the Old and New Testaments, Oak Harbor, 1997, Mt 2:11.) / "the family had now moved out of the stable into a rented home at Bethlehem" (King James Version Study Bible, Thomas Nelson, 1988, Mt 2:7-11).

17."Whether the visit of the wise men occurred a few months after the birth of the child or one to two years afterwards is uncertain." (KJV Bible Commentary, Thomas Nelson, 1994,1874).

18."Giving himself a geographical and temporal margin for error, Herod orders the massacre of all male infants two years old and under, in and around Bethlehem." (Larry Chouinard, Matthew, The College Press NTV commentary, College Press, 1997, Mt 2:16.) / "If the star or constellation when first seen "at (its) rising" signified the conception of the child, it would have been sufficient to kill children in their first year. But Herod may have thought it best to reckon on the possibility that the phenomenon denoted the actual birth, in which case the child would now be in His second year." (Willoughby C. Allen, vol. 26, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to S. Matthew, The International critical commentary on the Holy Scriptures of the Old and New Testaments, New York: C. Scribner's sons, 1907,15)

ΤΕΛΟΣ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ