Κείμενο του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου (ΜΑΡΤΙΟΣ 2002).

«Η θέση του Ηγουμένου στην

Ιερά Μονή και την Εκκλησία»

Η θέση και η αξία του Ηγουμένου στην Ιερά Μονή

Τά προσόντα που προβλέπονται από τούς ιερούς Κανόνας και την παράδοση της Εκκλησίας είναι υψηλά και μεγάλα. Πρέπει να σε διακρίνη ορθόδοξο φρόνημα, δηλαδή πίστη στα δόγματα της Εκκλησίας μας, τα οποία είναι η βάση της ορθοδόξου εκκλησιαστικής ζωής. Επίσης, πρέπει να τηρής επακριβώς τούς θείους και ιερούς Κανόνας, οι οποίοι δεν είναι εντάλματα ανθρώπων, αλλά έργα του Παναγίου Πνεύματος, που θεσπίσθηκαν από θεοπνεύστους Πατέρας της Εκκλησίας μας σε Οικουμενικές και Τοπικές Συνόδους. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αρνείται τούς ιερούς Κανόνας, χάρη μιάς προσωπικής δήθεν ελευθερίας.

Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίζη, εάν θέλη να είναι ορθόδοξος, ότι οι ιεροί Κανόνες διακρίνονται από νομικιστικό πνεύμα και ότι δήθεν υπονομεύουν την πνευματική ελευθερία των μοναχών. Κανείς δεν μπορεί να προτιμήση την δήθεν «αγάπη» σε βάρος των ιερών Κανόνων, ωσάν οι άγιοι Πατέρες, οι οποίοι συνέταξαν τούς Κανόνας αυτούς να μή είχαν αγάπη. Καί κανείς δεν μπορεί να επικαλήται μερικά τυπικά αγνώστων Μοναστηριών, τα οποία έγιναν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, για να ανατρέψη και να υπονομεύση τούς ιερούς Κανόνας των Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων. Όλοι, ακόμη και αυτός ο Επίσκοπος, πρέπει να τηρούν τούς ιερούς Κανόας, ώστε να διαφυλάσσεται η ενότητα της Εκκλησίας μας.

Η μοναχική ζωή ασκείται μέσα στα πλαίσια που προσδιορίζονται από την παράδοση της Εκκλησίας μας, όπως εκφράζεται από τούς όρους και τούς ιερούς Κανόνας της Εκκλησίας μας. Καί, φυσικά, ο Ηγούμενος είναι εκείνος που πρέπει να διακρίνεται από το πνεύμα όλης αυτής της εκκλησιαστικής παραδόσεως. Έτσι, θα πρέπει να σέβεται τον Επίσκοπό του, ο οποίος είναι και Πατέρας και προϊστάμενός του. Κεφαλή της Ιεράς Μητροπόλεως είναι ο Επίσκοπος, αυτός είναι «εις τύπον και τόπον» της Κεφαλής της Εκκλησίας που είναι ο Χριστός. Καί οι Πρεσβύτεροι, καθώς επίσης και αυτός ο Ηγούμενος είναι εις τύπον των αγίων Αποστόλων, και ενεργούν με την άδεια και την ευλογία του Επισκόπου. Όταν ο Ηγούμενος χάνη αυτήν την σχέση και την επικοινωνία με τον Μητροπολίτη του, είναι αποκεκομμένος από όλη την Εκκλησία, αλλοτριωμένος από όλη την εκκλησιαστική μας παράδοση.

Οι μοναχοί οφείλουν να υπακούουν στον Ηγούμενό τους, αλλά αυτή η υπακοή δεν είναι μιά στείρα πειθαρχία, αλλά υπακοή συνδεδεμένη με αγάπη και ελευθερία με σκοπό την εκκοπή του ιδίου θελήματος και την πορεία προς την θέωση, διά της καθάρσεως, του φωτισμού, ήτοι της μεθέξεως της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού. Η επιβολή εκ μέρους του Ηγουμένου υπακοής στούς μοναχούς, κατά τον τύπο του Αυτοκράτορος Διοκλητιανού, όπως έλεγε ο αείμνηστος π. Παΐσιος, μπορεί να σώζη μαρτυρικά τούς μοναχούς που τον υπακούουν, όπως σώθηκαν οι μάρτυρες, αλλά ο ίδιος θα καταδικασθή.

Γι’ αυτό και ο Ηγούμενος οφείλει να κάνη υπακοή στον Επίσκοπό του. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει: «Ο Επίσκοπος δεν πρέπει να κάμνη Ηγούμενον εις τα Μοναστήρια κατά βαθμόν, αλλά να κάμνη εκείνον οπού, ή όλοι οι Μοναχοί, ή οι εναρετώτεροι διαλέξουσιν, ομολογούντες εν βάρει συνειδήσεως ότι διαλέγουσιν αυτόν, όχι διά φιλίαν ή χάριν, αλλά με το να ηξεύρουν αυτόν ορθόδοξον και σώφρονα, και άξιον να διοικήση καλώς τούς Μοναχούς και το Μοναστήριον. Τούτο το ίδιον να γίνεται και εις την Ηγουμένην των γυναικείων Μοναστηρίων» (Πηδάλιον, εκδ. Αστέρος, Αθήνα 1970, σελ. 334, υποσημείωση 1).

Όπως φαίνεται στο απόσπασμα αυτό, τα γνωρίσματα του Ηγουμένου πρέπει να είναι εκκλησιαστικά και όχι κοσμικά, ήτοι να είναι ορθόδοξος, να είναι σώφρων και να διοική καλώς τούς μοναχούς του. Σέ αντίθετη περίπτωση ο μοναχός δεν υποχρεώνεται να κάνη υπακοή, γιατί μιά τέτοια υπακοή οδηγεί σε αμφίβολη πορεία στην πνευματική του ζωή. Ο άγιος Νικηφόρος Κωνσταντινουπόλεως για το θέμα αυτό γράφει: «Διά τρείς αιτίας είναι συγχωρημένον εις τον Μοναχόν να φεύγη από το Μοναστήριόν του, α'. ανίσως ο Ηγούμενος είναι αιρετικός, β'. ανίσως εμβαίνουν γυναίκες εις το Μοναστήριον, και γ'. ανίσως μανθάνωσιν εις το Μοναστήριον παιδία κοσμικά γράμματα, επειδή είναι άτοπον με το μέσον των παιδίων τούτων να φανερώνωνται εις τούς κοσμικούς όσα γίνονται εις το Μοναστήριον» (ένθ. ανωτ., σελ. 728). Ο Νικόλαος Κωνσταντινουπόλεως σε ερώτηση που του υπέβαλαν: «Ανίσως τινάς κουρευθή Μοναχός εις όποιον τόπον και αν ήναι, έπειτα βλάπτεται εκεί ψυχικώς, και θέλωντας να αναχωρήση από εκεί διά την βλάβην, λάβη δεσμόν από τον Προεστώτα να μή φύγη, αυτός τί πρέπει να κάμνη; να καταφρονήση την ψυχικήν βλάβην οπού λαμβάνει, ή να καταφρονήση τον δεσμόν του Προεστώτος;», απάντησε: «Πρέπει να λέγη πρώτον εις τον Προεστώτα την αιτίαν, διά την οποίαν βλάπτεται, και αν η βλάβη αύτη και ο ψυχικός κίνδυνος ήναι φανερός, πρέπει να αναχωρή από εκεί, και να μή φροντίζη διά τον δεσμόν του Προεστώτος» (ένθ. ανωτ., σελ. 734-736).

Καί ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης υποσημειώνει:

«Πρέπει να προσυπακούεται εδώ, ότι, εάν ο Προεστώς δεν διορθώνη το σκάνδαλον και την αιτίαν της βλάβης πρέπει να αναχωρή ο Μοναχός. Πρέπει όμως να φροντίζη ο τοιούτος διά να λυθή από τον δεσμόν του Προεστώτος αυτού, εάν αυτός θελήση να τον λύση' ει δέ και εκείνος δεν θελήσει, πρέπει να υπάγη εις τον κατά τόπον Αρχιερέα διά να λυθή παρ’ αυτού, και όχι παρ’ άλλου, καθώς και ο λβ' Κανών των Αποστόλων ορίζει διότι, κανένας αυτός αφ’ εαυτού του δεν δύναται να λυθή» (ένθ. ανωτ. σελ. 735, υποσ. 1).

Όπως παρατηρείς, η ψυχική σωτηρία των μοναχών είναι ανώτερη από βλαπτικές υπακοές. Βεβαίως, από πολλούς τονίζεται η υπακοή στον Πνευματικό Πατέρα, τον Ηγούμενο, αλλά κατά τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, τα προσόντα του Πνευματικού Πατρός-Ηγουμένου πρέπει να είναι υψηλά, ήτοι μέθεξη της θείας Χάριτος κατά ποικίλους βαθμούς μέχρι οράσεως του ακτίστου φωτός, ψυχικές και σωματικές αλλοιώσεις, έκχυση των δακρύων, θεία γνώση, ταπείνωση και διάκριση, κλπ. Καί βέβαια ο πνευματικός δεν ενεργεί αυτόνομα και ανεξάρτητα από τον Επίσκοπο.

Η θέση του Επισκόπου μέσα στην Εκκλησία είναι θέση πραγματικού ποιμένος και όχι ποιμαινομένου. Είναι χαρακτηριστικός στο σημείο αυτό ο δεύτερος Κανόνας της Η' Οικουμενικής Συνόδου, σύμφωνα με τον οποίο «αι των μοναχών συνθήκαι υποταγής έχουσι λόγον και μαθητείας, αλλ’ ουχί διδασκαλίας ή προεδρίας' ουδέ ποιμαίνειν άλλους, αλλά ποιμαίνεσθαι επαγγέλονται».

Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, εάν ένας Επίσκοπος θέλη να επιλέξη τον μοναχικό βίο, με όσα αυτός συνεπάγεται, τότε θα στερηθή της αρχιερατικής αξίας. «Εί τις επίσκοπος ή εί τις άλλος του αρχιερατικού αξιώματος προς τον μοναδικόν θελήσει κατελθείν βίον και του της μετανοίας τόπον αναπληρώσαι, μηκέτι τούτον της αρχιερατικής αντιποιείσθαι αξίας». Αυτό σημαίνει ότι ο Επίσκοπος μιάς Επαρχίας είναι ο πραγματικός ποιμήν των Κληρικών, μοναχών και λαϊκών.

Ο σεβασμός στην παράδοση των προκατόχων

Θα ήθελα να σημειώσω ότι πρέπει να σεβασθής τούς προκατόχους σου τόσο τούς κεκοιμημένους όσο και ζώντας Ιερομονάχους και μοναχούς. Γιατί η παράδοση είναι μιά ολόκληρη ζωή, που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Νά μή λέγης λόγους εναντίον των προκατόχων σου, διότι αυτοί εκοπίασαν για να δημιουργηθή αυτό το Μοναστήρι, και να διατηρηθή μέχρι σήμερα, τόσους αιώνες. Ιδιαιτέρως να σεβασθής τον Ιερομόναχο της Μονής, γέροντα π. Ραφαήλ. Βέβαια, δεν έχω κάποια διαφορετική άποψη, αφού γνωρίζω τον σεβασμό που δείχνεις στον Γέροντα π. Ραφαήλ, που όλοι τον σέβονται και τον αγαπούν.

Αλλά ταυτοχρόνως να σεβασθής και το έργο των μελών της διαχειριστικής Επιτροπής, που ανέλαβε την δύσκολη αποστολή να ασκή όλα αυτά τα χρόνια την διαχείριση της Ιεράς Μονής. Καί έκανε πολύ καλά το έργο τους. Μέ την βοήθειά τους φροντίσαμε να γίνη η ασφαλτόστρωση μέχρι το Μοναστήρι, να κτισθούν και ανακαινισθούν τα κτήρια της Ιεράς Μονής και, βέβαια, προγραμματίσαμε και άλλες ενέργειες για το μέλλον. Καί είναι άδικα και συκοφαντικά τα όσα μερικοί λένε για τούς ανθρώπους αυτούς που περιβάλλω με την εμπιστοσύνη μου και την αγάπη μου και εργάσθηκαν αποδοτικά για την διατήρηση μέχρι σήμερα της Ιεράς Μονής.

Η αγάπη προς τον λαό

Επίσης θα πρέπη να εκδηλώνη την αγάπη του στούς ανθρώπους που θα πηγαίνουν στο Μοναστήρι για να προσκυνήσουν. Οι άνθρωποι σήμερα που ζούν στις πόλεις με τις τόσες σκληρές συνθήκες αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα κυρίως υπαρξιακά, έχουν μεγάλη σύγχυση για διάφορα θέματα και γι’ αυτό συνήθως καταφεύγουν στο Μοναστήρι για να ξεκουρασθούν ψυχικά, να βρούν ανάπαυση, παρηγοριά ηρεμία, ησυχία, αγάπη, κλπ. Καί αυτά πρέπει να προσφέρουν σήμερα τα Ορθόδοξα Μοναστήρια. Οι άνθρωποι, σήμερα στην κοινωνία έχουν πολλές ευκαιρίες για να ψυχαγωγηθούν, να ικανοποιήσουν τις αισθήσεις, δέχονται πολλές πληροφορίες.

Όταν όμως έρχονται στα Μοναστήρια θέλουν να συναντήσουν την αυθεντική Ορθόδοξη Εκκλησιαστική ζωή, δεν θέλουν να ακούνε ανθρώπινα λόγια, αλλά τον λόγο του Θεού. Δυστυχώς, όμως, σήμερα παρατηρείται το φαινόμενο να εκκοσμικεύεται ο μοναχισμός, οπότε σε μερικά εκκοσμικευμένα Μοναστήρια οι άνθρωποι βλέπουν την ίδια την ζωή που συναντούσαν στον κόσμο και μάλιστα σε μιά κακέκτυπη μορφή. Καί, βέβαια, τότε απογοητεύονται υπερβολικά.

Οπότε πρέπει να προσφέρη αγάπη και καλωσύνη στούς τραυματισμένους ανθρώπους που θα έρχονται στην Μονή αυτή την ευλογημένη, να τούς καθοδηγής με τον ορθόδοξο εκκλησιαστικό λόγο, με σεβασμό στούς εκκλησιαστικούς θεσμούς, γιατί είναι φοβερό τα Ορθόδοξα Μοναστήρια να γίνωνται «κοσμικά καταγώγια» και τόποι φατρίας και τυρείας εναντίον του Επισκόπου.

Παραδοσιακός μοναχισμός

Θα ήθελα να μεταφέρω τα όσα είπε ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου του Αγίου Όρους Αρχιμ. Γρηγόριος κατά την ενθρόνισή του νέου Καθηγουμένου της Ιεράς Μονής Λογγοβάρδας:«Θέλω να αγαπήσετε τα παλαιά πράγματα, αδελφοί μου, και τον παλαιό τρόπο ζωής. Εμείς οι μοναχοί, με την ελπίδα της σωτηρίας υπό μάλης και τον Ευεργετινό στα χέρια, θα περπατήσουμε, έστω και αν οι μορφωμένοι μάς θεωρήσουνε σκουριασμένα μυαλά.

Καί η σκουριά καλή είναι, ανεβάζει τον σίδηρο στον οργανισμό' πάνυ ωφέλιμος. Η λογγοβαρδίτικη παράδοση, αν και δεν έχει πέραση σήμερα, είναι δοκιμασμένη και αντέχει στον χρόνο. Θά έρθουνε χρόνοι και καιροί που θα την ξαναζητήσουνε.

Όπως η Θεολογία στον τόπο μας, που για πολλά χρόνια στράφηκε στή Δύση, μετά την απελευθέρωση, και ασφαλώς αλλοτριώθηκε και μίλησε πολλές φορές καθολικισμό και προτεσταντισμό, γιατί όχι και αθεϊσμό. Τά τελευταία όμως χρόνια όλοι φωνάζουν "επιστροφή στην παράδοση, στούς Πατέρες, στην κιβωτό της Ορθοδοξίας, στο Άγιον Όρος". Έτσι και ο μοναχισμός στην Ελλάδα θα γυρίσει στο ήθος το λογγοβαρδίτικο. Η παράδοση αυτού του ιερού σεμνύου θα σάς βοηθήσει να μήν καταστεί το μοναστήρι ούτε οίκος ευγηρίας για τούς ηλικιωμένους ούτε κατασκήνωση και παιδική χαρά για τούς νέους. Θά σάς κάνει σοβαρούς μοναχούς, που θα μετράει η παρουσία σας στην Εκκλησία. Καί με ένα μικρό μου βίωμα γίνομαι σαφέστερος. Από τα παιδικά μου χρόνια, έβλεπα τούς μοναχούς της Λογγοβάρδας να μήν έχουνε τίποτε το ιδιαίτερο μεταξύ τους. Καί έλεγα καθ’ εαυτόν, "μαλλωμένοι είναι και δεν γελούν μεταξύ τους και δεν πειράζονται;"

Πέρασαν πολλά χρόνια για να καταλάβω ότι ο μοναχισμός δεν είναι παρεούλες και συντροφιές και κουβεντούλες, αλλά το μυστήριο της μέθεξης, της ένωσης του ανθρώπου με τον Θεό. Τής συνεχούς προσευχής και συνομιλίας μεταξύ του, που επιτυγχάνεται όταν ο μοναχός δεν έχει ανθρώπινες παρηγοριές και ζεί μόνος με τον μόνο Θεό. Απαράκλητος ανθρώπινα είναι ο μοναχός, για να έχει την παράκληση και την παρηγοριά του Αγίου Πνεύματος.

Αυτή είναι η παράδοση που σήμερα πρέπει να βιώσετε και να συνεχίσετε πολύ θα σάς βοηθήσει να γίνετε για τούς κοσμικούς ανθρώπους τα παράξενα όντα, τα τέρατα της γής, ο Αδάμ πρό της πτώσεως εν τώ Παραδείσω, χωρίς γυναίκα και παιδιά».