ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΣΕ ΣΤΑΣΗ ΑΝΑΜΟΝΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Οι Βρυξέλλες παρακολουθούν με ενδιαφέρον και ανησυχία τις αμερικανικές εξελίξεις. Η σχέση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ είναι πολυδιάστατη και βασίζεται σε κοινές αξίες – αυτό δηλαδή που λέμε ΔΥΣΗ, οικονομικά συμφέροντα – με κοινό παρονομαστή την ανάσχεση της ασιατικής τίγρης και τη στρατηγική συνεργασία – που σημαίνει συμμαχία σε εξοπλισμούς και καθορισμός κοινών εχθρών. Κι εδώ αρχίζουν οι φόβοι, που συνδέονται με την πιθανότητα νέας κλογής, σε θητεία ρεβάνς του Ντόναλντ Τραμπ.

Ο Τραμπ έχει εκφράσει αμφιβολίες για τη σημασία του ΝΑΤΟ και έχει απειλήσει με αποχώρηση, κάτι που θα μπορούσε να αποδυναμώσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια και να αλλάξει τα δεδομένα στο μέτωπο της Ουκρανίας. Η επιστροφή του Τραμπ θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες εμπορικές εντάσεις, με την επιβολή δασμών και άλλων οικονομικών μέτρων κατά της ΕΕ, επηρεάζοντας δραματικά τις πιο εσωστρεφείς οικονομίες της Ευρώπης. 

Αλλά, οι Ευρωπαίοι ανησυχούν και για την ενίσχυση των αυταρχικών τάσεων στις ΗΠΑ και την πιθανή διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών. Κάτι που σίγουρα θα ενθαρρύνει παρόμοιες τάσεις στην Ευρώπη, βάζοντας στο μάτι του κυκλώνα και τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.  Γι’ αυτό τον θέλουμε, λένε οι οπαδοί του στην Αμερική. Γι’ αυτό δεν τον θέλουμε, λένε οι Ευρωπαίοι.

Η “ευρω-συμπάθεια” προς την  Κάμαλα Χάρις 

Δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για ευσεβή πόθο ή αν όσοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τολμούν να ψελλίσουν την πολιτική τους προτίμηση το κάνουν ως ευγενική χορηγία συμπάθειας σε μια γυναίκα που έτρεξε πολύ, μέσα σε λίγο χρόνο.

Για τη “φούσκα των Βρυξελλών” (κι αυτός είναι ο τοπικός όρος για να χωράνε στο ευρωστρατηγείο όχι μόνον τα θεσμικά όργανα παρά και οι χιλιάδες λομπίστες προώθησης κάθε λογής συμφερόντων) η εκλογή της Κάμαλας Χάρις δεν θα φέρει απροσδόκητες εκπλήξεις. Θα έχουμε αυτό που λέμε business as usual. Τίποτε πολύ μεγάλο. Αλλά και τίποτε ενοχλητικό. 

Ταυτόχρονα, η εκλογή της Κάμαλας ως πρώτης γυναίκας Προέδρου στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών είναι βέβαιο ότι θα δώσει ισχυρή πνοή για την προώθηση γυναικών στις υψηλότερες θέσεις και της ευρωπαϊκής ιεραρχίας.  Στο “ευρωστρατηγείο”, πάντως, εκτιμούν πως η εκλογή της Κάμαλας Χάρις είναι συνώνυμη με τη σταθερότητα και τη συνεργασία. Ιδιαίτερα σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η ασφάλεια και η οικονομική ανάπτυξη.

Η Χάρις έχει δείξει σταθερή υποστήριξη στο ΝΑΤΟ και την Ουκρανία, κάτι που θα μπορούσε να ενισχύσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια, ενώ πολλοί εκτιμούν ότι μια προεδρία της Κάμαλας Χάρις θα μπορούσε να ενισχύσει τις δημοκρατικές αξίες και να προωθήσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο στις ΗΠΑ όσο και διεθνώς.  Σίγουρα, πάντως η συνεννόηση Καμάλας-Ούρσουλας θα έχει αρχή, μέση και τέλος. Ενώ η επανεκλογή Ντόναλντ μοιάζει σαν εφιάλτης. Ο διατλαντικός διάλογος μόνο τέλος μπορεί να έχει, λένε αρκετοί διπλωμάτες.

Μάλιστα, στις Βρυξέλλες αρκετοί θυμούνται τη χαρακτηριστική φράση του Ντόναλντ Τουσκ όταν, ως Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τότε, ρωτήθηκε το 2016 να πιστεύει πως θα εκλεγεί Πρόεδρος ο Ντόναλντ Τραμπ. Είχε απαντήσει πως η γυναίκα του έλεγε ότι δεν χωράνε δύο Ντόναλντ στην πολιτική σκακιέρα. Μετά την εκλογή Τραμπ η Μαλγκορζάτα Τουσκ φέρεται να είπε στον σύζυγό της “Ντόναλντ, αυτό είναι το τέλος της Δύσης, όπως την ξέρουμε”.

Η αλήθεια είναι πως από το 2016 μέχρι σήμερα η Δύση άλλαξε σε πολλά, και ότι ακόμη δίνει αξιακούς αγώνες. Μένει λοιπόν να δούμε αν μια νέα αρχή θα ισοδυναμεί με χάος ή με ανάδυση των εθνικιστικών τάσεων σε όλον τον πλανήτη. Γιατί όταν μια μεγάλη πόρτα κλείνει, ακολουθούν και πολλές άλλες. Και σε αυτό το παιχνίδι εξουσίας στην παγκόσμια σφαίρα η Ευρώπη δεν είναι ακόμη έτοιμη να αντιμετωπίσει μόνη της τις μεγάλες οικονομικές, εμπορικές, στρατηγικές, ακόμη και μεταναστευτικές προκλήσεις.

Η αρχή της απο-αμερικανοποίησης της Ευρώπης

Τον Ιανουάριο του 2020, στο Νταβός, ο Ντόναλντ Τραμπ φέρεται να είπε στην Ουρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Πρέπει να καταλάβετε ότι εάν η Ευρώπη δεχτεί επίθεση (από τη Ρωσία), δεν θα έρθουμε ποτέ να σας βοηθήσουμε και να σας υποστηρίξουμε».“Το ΝΑΤΟ πέθανε και εμείς θα φύγουμε από το ΝΑΤΟ”, ανέφερε ο Ντόναλντ Τραμπ, και η δήλωση αυτή προκάλεσε σοκ στη Συμμαχία και όχι μόνο.

Η φον ντερ Λάιεν εξέφρασε αργότερα βαθιά ανησυχία για τις δηλώσεις του Τραμπ περί “ξεπερασμένου” ΝΑΤΟ, και άρχισε να προωθεί το όραμα μιας πιο αυτόνομης ευρωπαϊκής άμυνας. Μια έξυπνη κίνηση υψηλού κόστους, αλλά και αδύναμης προοπτικής, αφού η ΕΕ δεν έχει ενιαία εξωτερική πολιτική, ούτε μηχανισμούς για να υποστηρίξει κοινές θέσεις στη γεωπολιτικής σφαίρα. Ορισμένες φορές οι ανακοινώσεις για οτιδήποτε συμβαίνει σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη μοιάζουν να θέλουν να παρουσιάσουν μια ισότιμη τάξη με εκείνες του Στέητ Ντηπάρτμεντ ή του Λευκού Οίκου. 

Αλλά, η ΕΕ δεν μπορεί να επιβάλει “Pax Europea”, όπως αντιλαμβάνεται η υφήλιος τη λεγόμενη “Pax Americana”. Αφενός διότι δεν διαθέτει τους απαραίτητους πόρους. Αφετέρου διότι οι ευρωατλαντικές σχέσεις είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα  πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και από τις δύο πλευρές.

Από την αμερικανική πλευρά διαμορφώνεται ανάλογα με τα συμφέροντα της συγκυρίας. Από την ευρωπαϊκή πλευρά έχουμε το ενωσιακό μπλοκ με θέσεις που αφορούν στους δασμούς, στο περιβάλλον, στις μεταφορές, στην ενέργεια, στη ζητούμενη ενίσχυση του ΝΑΤΟ, με την εκ παραλλήλου προσπάθεια της ΕΕ να αυτονομηθεί αμυντικά.  Ταυτόχρονα, έχουμε τις πολυεπίπεδες διμερείς σχέσεις κρατών-μελών της ΕΕ με την εκάστοτε αμερικανική διοίκηση. Και μάλιστα αυτές οι σχέσεις καθορίζονται από συμφέροντα που είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Ενδεχομένως και αντικρουόμενα.

Η Ευρώπη δεν είναι πλέον

αμερικανική προτεραιότητα

Σε σημερινή συνέντευξή του στη γαλλική εφημερίδα La Tribune, ο πρώην Επίτροπος, αρμόδιος για την Εσωτερική Αγορά, Τιερί Μπρετόν αναφέρει πως “η Γηραιά Ήπειρος δεν είναι πλέον μια από τις αμερικανικές προτεραιότητες. Και πρέπει επομένως να κάνει τα πάντα για να αποκτήσει τη δική της στρατηγική αυτονομία”.

Δύσκολα, μπορεί να διαφωνήσει κανείς μαζί του. Οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και παρά τις διαρκείς παρεναίσεις για επιστροφή στον Οργανισμό (μαζί με το πορτοφόλι τους) αυτό δεν συνέβη, ούτε κατά τη διάρκεια της προεδρίας Μπάιντεν.

Το αυτό και με τις πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το ίδιο και με τη στάση τους στο ΝΑΤΟ, ως προς την ανάγκη σεβασμού της δέσμευσης οικονομικής ενίσχυσης της Συμμαχίας με το 2% επί του ΑΕΠ κάθε χώρας μέλους, ετησίως. Το ίδιο και με την επιβολή δασμών σε εισαγόμενα προϊόντα από την Ευρώπη. Το ίδιο και σε πολλούς άλλους τομείς. Η διοίκηση Μπάιντεν δεν ανέτρεψε τη γραμμή Τράμπ σε ζωτικής σημασίας ζητήματα – συμφέροντα των Ευρωπαίων.

Ο Μπρετόν, επισημαίνει πως “οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν μια θεμελιωδώς διαιρεμένη χώρα, χωρισμένη σε δύο μπλοκ που δεν μιλάνε πλέον μεταξύ τους, δεν καταλαβαίνουν πια ο ένας τον άλλον. Εάν ένας νικητής δεν αναδειχθεί πολύ γρήγορα, μπορούμε να ανησυχούμε για το τι θα προκαλέσει αυτή η πόλωση”.

Και δηκτικά αναφέρει πως ο Τζό Μπάιντεν απέτυχε να πραγματώσει την υπόσχεσή του για επανεκβιομηχάνιση των ΗΠΑ. Έτσι το εκλογικό σώμα των πολλών ανειδίκευτων εργατών συνεχίζει να  προτιμά τους Ρεπουμπλικανούς. Το χρέος δεν μειώθηκε. Το κόστος πρόσβασης στη χρηματοδότηση παραμένει υψηλό για τις επιχειρήσεις και η επενδυτική παρουσία των αμερικανικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό δεν αυξήθηκε σύμφωνα με τις αρχικά αισιόδοξες προβλέψεις.

Βαθύς γνώστης του διεθνούς επιχειρηματικού γίγνεσθαι ο Μπρετόν διατυπώνει την άποψη ότι ο Τραμπ φαίνεται ακόμα πιο αποφασιστικός. Και εκτιμά πως “αν εκλεγεί, αναμφίβολα θα λειτουργήσει ταχύτερα από το 2016, ιδίως για να συγκροτήσει τη διοίκησή του. Είναι πολύ κοντά στο Heritage Foundation, γνωστό για τις πολύ δεξιές διατριβές του. Εργάζεται πάνω σε μια λίστα με προσωπικότητες που είναι πιθανό να συνθέσουν αμέσως το περιβάλλον της”. Και θεωρεί πως η οικονομική ατζέντα των Ρεπουμπλικάνων είναι πολύ πιο σαφής από εκείνη των Δημοκρατικών.

Ευκαιρία για την ΕΕ να κάνει μεγάλα

βήματα προς την αυτονομία της

Έτσι, όλα συνηγορούν υπέρ της άποψης πως η σημερινή συγκυρία είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Ευρώπη να μάθει να στέκεται στα πόδια της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προχωρήσει γρήγορα την αμυντική Ένωσή της. Να εμβαθύνει την Πολιτική Ένωση και να μη χάσει χρόνο στην ανάπτυξη της Ένωσης Κεφαλαιαγορών. 

Η πραγματικότητα δεν αλλάζει. Οι ευρωατλαντικές σχέσεις είναι ένα μωσαϊκό συμφερόντων. Το “αμερικάνικό όνειρο” είναι αμερικανική υπόθεση. Το “ευρωπαϊκό όνειρο” δεν έχει ακόμη επιδείξει παραδείγματα ευημερίας. Ούτε ανακλαστικά ανάσχεσης προβλεπόμενων κρίσεων. Είναι καιρός να το κάνει. 

Αλλά θα τα καταφέρει η Ευρώπη να βρει γρήγορα τον κοινό βηματισμό της έναντι μιας νέας πραγματικότητας στις ΗΠΑ; Είτε διαδεχτεί η Κάμαλα Χάρις τη διοίκηση Μπάιντεν είτε έχουμε ανατροπή του σκηνικού με την εκλογή Τραμπ – Βενς. Τον Ιανουάριο του 2021, όταν ο Τζο Μπάιντεν διαδέχτηκε τον Τράμπ στον Λευκό Οίκο έδωσε έμφαση στην αποκατάσταση των συμμαχιών και της πολυμέρειας.

Τότε, ανώτατοι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέφρασαν ανακούφιση για την επιστροφή των Δημοκρατικών στην εξουσία, ειδικά μετά τις εικόνες ντροπής που είδαμε να πληγώνουν το κύρος του Λευκού Οίκου, μετά την εισβολή φανατικών οπαδών του Τραμπ. 

Μάλιστα, στις 20 Ιανουαρίου 2021, την ώρα της τελετής ορκομωσίας του Τζο Μπάιντεν στο Καπιτώλιο η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουκα Φον Ντερ Λάιεν, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε πως «Αυτή η επίκαιρη τελετή στα σκαλιά του Καπιτωλίου των ΗΠΑ θα είναι μια επίδειξη της ανθεκτικότητας της αμερικανικής δημοκρατίας. Και η ηχηρή απόδειξη ότι, για άλλη μια φορά, μετά από τέσσερα χρόνια, η Ευρώπη έχει έναν φίλο στον Λευκό Οίκο».

Ας ελπίσουμε ότι τυχόν αλλαγή στην Προεδρία των ΗΠΑ δεν θα φέρει έναν άμθρωπο που θα θελήσει να πάρει τη ρεβάνς στις διελκυστίνδες της Ιστορίας. Ας ελπίσουμε πως η Ευρώπη δεν θα συναντήσει έναν “εχθρό” στον Λευκό Οίκο από τις αρχές του 2025. Και ας ελπίσουμε η ΕΕ να βρει την τόλμη και το σθένος να προχωρήσει στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με ανθεκτικές και αταλάντευτες πολιτικές σε όλα τους τομείς. Η αυτονομία της ΕΕ είναι το “κλειδί” για τη βιωσιμότητά της.