ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ

 

Σαν χθες 2 Αυγούστου το 338 π.Χ. έγινε η μάχη της Χαιρώνειας. Όντως πρόκειται για μία από τις πολυσυζητημένες μάχες της αρχαιότητας, η οποία διεξήχθη στην πεδιάδα του Βοιωτικού Κηφισού, κοντά στην οχυρή πόλη της Χαιρώνειας.

Ανάμεσα στους Μακεδόνες του Φιλίππου Β’ και στις συμμαχικές δυνάμεις των Θηβαίων και των Αθηναίων. Στη μάχη αυτή επικράτησε ο Φίλιππος και αναδείχθηκε κυρίαρχος του ελληνικού χώρου.

Η Χαιρώνεια, για όσους έτυχε να μην έχουν επισκεφθεί τον χώρο αυτό, ήταν μια πόλη της Βοιωτίας, κοντά στα σύνορα της Φωκίδας, σε απόσταση είκοσι σταδίων από τον Πανοπέα, κτισμένη σε τοποθεσία που δέσποζε στη διάβαση από τη Φωκίδα στη Βοιωτία.

Η ακρόπολή της ονομαζόταν Πέτραχος ή Πέτρωχος και η καθαυτό πόλη ήταν κτισμένη στους πρόποδες αυτού του βραχώδους υψώματος. Η πόλη ονομάστηκε έτσι από τον επώνυμο ήρωά της Χαίρωνα και αναφέρεται από τον Όμηρο (Ιλιάδα Β 507).

Η προϊστορική αυτή Χαιρώνεια πρέπει να βρισκόταν προς τα δυτικά της μεταγενέστερης πόλης, σ’ ένα σημείο όπου βρέθηκαν υπολείμματα κτισμάτων των νεολιθικών και μυκηναϊκών χρόνων.

Τον 5ο αιώνα π.Χ., η Χαιρώνεια υπαγόταν πολιτικά στον Ορχομενό και στα μέσα του αιώνα έγινε ανεξάρτητο μέλος του Βοιωτικού Συνδέσμου. Επειδή κάποια στιγμή επικράτησε μια πολιτική μερίδα που δεν ήθελε την επιρροή των Αθηνών, ο Αθηναίος στρατηγός Τολμίδης κυρίευσε τη Χαιρώνεια το 447 π.Χ.

Αλλά ηττήθηκε σε λίγο από τους Βοιωτούς στην πεισματώδη μάχη μεταξύ Κορώνειας και Αλιάρτου, όπου και σκοτώθηκε. Το 424 οι Αθηναίοι αποπειράθηκαν να ξαναπάρουν την πόλη, χωρίς όμως επιτυχία και μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη η Χαιρώνεια έγινε, το 387, πολιτικά αυτόνομη.

Στον Φωκικό πόλεμο του 353 π.Χ., η Χαιρώνεια πολιορκήθηκε από τον αρχηγό της Φωκίδας Ονόμαρχο, αλλά αντιστάθηκε μ’ επιτυχία και κυριεύτηκε από το γιο του Ονομάρχου, τον Φαληρέα.

Το 338 έγινε στη Χαιρώνεια η περίφημη μάχη μεταξύ Αθηναίων, Βοιωτών και άλλων ελληνικών πόλεων από το ένα μέρος και Φιλίππου της Μακεδονίας από το άλλο. Ο Φίλιππος βγήκε νικητής, με αποτέλεσμα να χάσει την ελευθερία της η Ελλάδα και να υποταχθεί στη μακεδονική κυριαρχία.

Τα νερά του ποταμού Αίμονα ή Θερμώδοντα βάφτηκαν από το αίμα των υπερασπιστών, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος στο βίο του Δημοσθένη και στον τόπο εκείνο έφτιαξαν τύμβο με άγαλμα λιονταριού για τους Θηβαίους που έπεσαν για την πατρίδα.

Από τότε, η Χαιρώνεια κυριεύτηκε από διάφορους εισβολείς (Αντίοχος το 192 π.Χ., Περσέας το 171 π.Χ. κλπ.). Τρίτη μεγάλη μάχη στην περιοχή της Χαιρώνειας έγινε το 86 π.Χ., όταν ο Σύλλας νίκησε τον στρατηγό του Μιθριδάτη Αρχέλαο σε μάχη που δόθηκε κοντά σ’ έναν ποταμό που χυνόταν στον Κηφισό.

Η Χαιρώνεια εξακολούθησε να υπάρχει και στους ρωμαϊκούς χρόνους. Εκεί γεννήθηκε ο συγγραφέας Πλούταρχος, που μάλιστα έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη γενέτειρα του και πέθανε εκεί το 120 μ.Χ.

Το 551 μ.Χ., μεγάλος σεισμός κατέστρεψε τελείως τη Χαιρώνεια. Τα ερείπια της Χαιρώνειας βρίσκονται στο ύψωμα Πέτραχος (270 μέτρα), όπου σώζονται κυκλώπεια τείχη και μικρό θέατρο με δύο άνισα διαζώματα, που το ένα έχει 10 σειρές καθισμάτων και το άλλο 4.

Στη μέση του άνω διαζώματος υπήρχε αφιερωματική στήλη στον Απόλλωνα Δαφνηφόρο και στην Αρτέμιδα Σοωδίνη.

Γράφει ένας ιστορικός σχολιαστής:

«Για πολλούς αιώνες, η Μάχη της Χαιρώνειας οριοθετούσε στην ιστορική αντίληψη και θεώρηση του αρχαίου κόσμου το τέλος τής ελληνικής «πόλεως» και της ελευθερίας. Ας σημειώσουμε εδώ ότι στη Χαιρώνεια συγκρούστηκαν η Μακεδονία υπό μοναρχικό καθεστώς και οι πόλεις της Νότιας Ελλάδας, που άλλες είχαν δημοκρατικό και άλλες ολιγαρχικό πολίτευμα. 

Για πολλούς, η Χαιρώνεια ήταν το τέλος της πιο αξιόλογης εποχής της ελληνικής ιστορίας, της κλασικής. Πόσοι μετά τον Δημοσθένη πολιτικοί, ιστορικοί και φιλόλογοι δεν θρήνησαν για την ταφόπετρα της Ελλάδας που μπήκε στη Χαιρώνεια! 

Με μεγαλύτερη νηφαλιότητα και με ευρύτερη προοπτική κρινόμενη η μάχη αυτή μετά τον 19ο αιώνα (καθοριστική η συμβολή του γερμανού ελληνιστή Κ. Γ. Ντρόιζεν), φαίνεται να αποβάλλει μεγάλο μέρος της δραματικότητας που της είχε αποδοθεί και να θεωρείται πια ως ένα γεγονός που ανοίγει μια νέα εποχή, την Ελληνιστική, με ηγεμονεύουσα δύναμη τώρα τον Μακεδονικό Ελληνισμό…».

Το ιστορικό δίδαγμα είναι ότι στη μάχη της Χαιρώνειας τα νερά του ποταμού Αίμονα ή Θερμώδοντα βάφτηκαν από το αίμα των υπερασπιστών, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος στο βίο του Δημοσθένη και στον τόπο εκείνο έφτιαξαν τύμβο με άγαλμα λιονταριού για τους Θηβαίους που έπεσαν για την πατρίδα.

Αλήθεια, προς τι τόσοι αιματηροί εμφύλιοι πόλεμοι στην αρχαία Ελλάδα που γέννησε, τουλάχιστον, το φως των ανθρωπιστικών επιστημών; Δεν είναι ένα ερώτημα;