ΑΡΘΡΟ κ. ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΛΑΤΖΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

 

ΜΕ ΤΟ ΖΟΡΙ…. ΚΗΔΕΙΑ;Με τις νέες διατάξεις του άρθρου 15 του ν.4368/2016 θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά ρητώς στην Ελληνική Πολιτεία το ατομικό δικαίωμα επιλογής του τύπου της τελετής κηδείας ενός προσώπου. Το δικαίωμα αυτό ασκείται με σχετική ρητή και ανεπιφύλακτη δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου, τελούσα, προφανώς, υπό το αυτονόητο δικαίωμα της ανά πάσα στιγμής ανάκλησης ή τροποποίησής της.

Μέχρι σήμερα, μια τέτοια επιλογή μπορούσε να προβληθεί και να επιδιωχθεί στα πλαίσια της ευρύτερης συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας περί της ακώλυτης ανάπτυξης της προσωπικότητας εκάστου, δυστυχώς όμως, σε μερικές ακραίες περιπτώσεις, δογματικές και άστοχες αμφισβητήσεις περί του περιεχομένου και της εκτάσεως του δικαιώματος αυτού, είχαν ως αποτέλεσμα να παραγνωρίζεται και να παραμελείται η ρητά διατυπωθείσα βούληση του προσώπου για τη διαχείριση του σώματός του μετά το θάνατό του. 

Έτσι, οι νέες διατάξεις έρχονται να διαλύσουν κάθε σχετική αμφισβήτηση και να προασπίσουν ένα δικαίωμα  - αυτονόητο στις περισσότερες δυτικές χώρες- της τελευταίας αυτοδιαχείρισης του σώματός μας που δεν παύει να αποτελεί, έστω και νεκρό, μέρος της προσωπικότητας μας και άξιο κάθε προστασίας.

Δυστυχώς, όμως, οι νέες διατάξεις, πριν καν δημοσιευθεί ο νόμος στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, έγιναν αντικείμενο παρερμηνείας και παραφιλολογίας περί του αληθούς περιεχομένου τους. Ειδικότερα, η διάταξη της παρ.3 άρθρου 15 ν.4368/2016 ορίζει:

"3.Εφόσον τηρηθεί ο κατά τα ανωτέρω [συμβολαιογραφικός] τύπος και η διατυπωθείσα επιθυμία του θανόντος δεν αντίκειται σε κανόνες δημόσιας τάξης, υγιεινής ή στα χρηστά ήθη, τα αρμόδια όργανα ή οι υπηρεσίες, που επιμελούνται της ταφής του νεκρού οφείλουν να συμμορφώνονται στη διατυπωθείσα επιθυμία του θανόντος χωρίς οποιαδήποτε άλλη προϋπόθεση ή διαδικασία, ακόμη και αν εναντιωθούν συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού".

Με βάση αυτή τη διατύπωση, εκφράστηκε η ατυχής και αστήρικτη άποψη ότι στο εννοιολογικό περιεχόμενο των "αρμοδίων οργάνων ή υπηρεσιών που επιμελούνται της ταφής του νεκρού" περιλαμβάνονται και οι κάθε θρησκείας και δόγματος θρησκευτικοί λειτουργοί, που, πλέον, δήθεν υποχρεούνται να τελούν τα σχετικά θρησκευτικά καθήκοντα τους (ιερουργίες σχετικές με τα ταφικά έθιμα κάθε θρησκείας). 

Ακόμα και εάν τα θρησκευτικά πιστεύω, οι κανόνες και οι παραδόσεις τους έρχονται σε αντίθεση με τις εν ζωή ρητά εκπεφρασμένες επιλογές του νεκρού για την τελική διαχείριση του σώματος του (πχ αποτέφρωση ή πόντιση στη θάλασσα αντί ενταφιασμού, ταφή σε τόπο ή σε χρόνο ή με τρόπο -πχ συγκεκριμένος προσανατολισμός σώματος, ένδυση, συνοδά αντικείμενα - αντίθετο με αυτόν που ορίζει η πίστη του νεκρού και συνακόλουθα του θρησκευτικού λειτουργού που τελεί την ιερουργία, διενέργεια της σχετικής ιεροπραξίας παράλληλα με έτερη "αποχαιρετιστήρια" εκδήλωση κλπ).

Τέτοια όμως αυθαίρετη και δυνητικά ενάντια σε κάθε θρησκευτική πίστη ερμηνεία δεν βρίσκει κανένα έρεισμα, ούτε στο κείμενο του νόμου ούτε στην αιτιολογική έκθεση του. Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά – και σοφά - αναφέρει η σχετική έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής για το συγκεκριμένο άρθρο: "Ο τύπος τελετής της κηδείας όσον αφορά τα θρησκευόμενα πρόσωπα διέπεται κατά βάση από κανόνες, παραδόσεις, πρακτικές ή και έθιμα της θρησκείας στην οποία αυτά ανήκουν, περιλαμβάνει δε, τελετουργικές πράξεις που συνιστούν ευθεία έκφραση των θρησκευτικών πεποιθήσεων των μελών της οικείας θρησκευτικής κοινότητας. 

Η δήλωση πιστού, έστω και αν περιβάλλεται τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου και πληροί τις προϋποθέσεις της έλλειψης αντίθεσης στη δημόσια τάξη, την υγιεινή και τα χρηστά ήθη, δεν δύναται να υποχρεώνει τους θρησκευτικούς λειτουργούς να προβούν σε ορισμένο τύπο τελετής καθ’ υπόδειξη του πιστού, παρά μόνο στο μέτρο που αυτή συνάδει προς το πλαίσιο άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων και των τελετουργιών της οικείας θρησκείας ή αποτελεί προϊόν, τουλάχιστον, αμοιβαίας αποδοχής..... μεταξύ των αρμοδίων οργάνων και υπηρεσιών «που επιμελούνται της ταφής του νεκρού» και «οφείλουν να συμμορφώνονται στη διατυπωθείσα επιθυμία του θανόντος χωρίς οποιαδήποτε άλλη προϋπόθεση ή διαδικασία», δεν περιλαμβάνονται και οι λειτουργοί των διαφόρων θρησκειών ....". 

Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι οι νέες ρυθμίσεις δεν αφορούν ούτε θα μπορούσαν άλλωστε να αφορούν στους θρησκευτικούς λειτουργούς οποιασδήποτε θρησκείας και να τους επιβάλουν θρησκευτικά καθήκοντα παρά τη θέληση τους. Πέραν όμως του ευρύτατου περιεχομένου και της εντάσεως της συνταγματικής προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας (και των ιδιαίτερων εκφάνσεων της, όπως αυτή της θρησκευτικής έκφρασης, της συλλογικής ή ατομικής άσκησης της λατρείας, του αυτοκαθορισμού του περιεχομένου και των προϋποθέσεων τέλεσης των λατρευτικών τελετών κλπ), προστασία. 

Που φυσικά θα απέτρεπε αντίστοιχες απόπειρες κρατικής επιβολής στα ευαίσθητα θέματα της άσκησης της λατρείας και των ιεροπραξιών κάθε πίστης, δεν πρέπει να αμελούμε ότι ακόμα και οι θρησκευτικοί λειτουργοί που μισθοδοτούνται από το Κράτος (διάκονοι, εφημέριοι και αρχιερείς των κλιμάτων της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος) δεν προσλαμβάνουν την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου κατά την έννοια του άρθρου 103 παρ. 4 του Συντάγματος και του Υπαλληλικού Κώδικα, αλλά παραμένουν θρησκευτικοί λειτουργοί (βλ. ΣτΕ 3995/2011, 507/1983, 4045/1983, 4548/1995, 433/1999, 3120/2002). 

Τα καθήκοντα και οι αρμοδιότητες τους έχουν, κατά το κύριο περιεχόμενό τους, θρησκευτικό προεχόντως χαρακτήρα, οι φορείς δε αυτών είναι πνευματικοί και θρησκευτικοί (ΣτΕ 293/86, 3395/90, 4078/79 Ολομ).   Παγίως, δε, γίνεται αποδεκτό από τη νομολογία ότι προέχει ο θρησκευτικός και πνευματικός χαρακτήρας της ιδιότητας τους, στα πλαίσια της οποίας παρέχουν τις όποιες υπηρεσίες τους στους χώρους λατρείας. Συνέπεια του ειδικού αυτού νομικού πλαισίου είναι ότι δεν υπάγονται στις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς που ισχύουν για τους δημοσίους υπαλλήλους και τους υπαλλήλους Ν.Π.Δ.Δ. ούτε φυσικά εγκαθιδρύεται μεταξύ Κράτους και αυτών κάποια ιεραρχική σχέση ή άλλη σχέση εξάρτησης. 

Έτσι, ο νόμος δεν θα μπορούσε να περιλαμβάνει στην έννοια των "αρμοδίων οργάνων ή υπηρεσιών" και τους θρησκευτικούς λειτουργούς οποιασδήποτε θρησκείας και δόγματος, χωρίς ταυτόχρονα να απολύει κάθε στοιχείο συνταγματικής συμφωνίας του αλλά και συμβατότητάς του με όλες τις διεθνείς συμβάσεις και τα θεμελιώδη θεσμικά κείμενα περί προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι σήμερα, στην πολύπαθη ιστορία της ανθρωπότητας πολλές φορές σημειώθηκαν πρόσκαιρες ή μονιμότερες απαγορεύσεις της κεντρικής εξουσίας για την τέλεση των ιεροπραξιών και την έκφραση των συλλογικών θρησκευτικών συναισθημάτων των ατόμων που τελούσαν υπό την κυριαρχία της. Η κρατική, όμως, επιβολή τέλεσης θρησκευτικών τελετών μάλλον αποτελεί μια σπάνια εξαίρεση, σίγουρα άγνωστη στον σύγχρονο δυτικό κόσμο.

Εν κατακλείδι, δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι η Ελλάδα, μια χώρα της οποίας ο λαός έχει ανεπτυγμένο το ένθεο συναίσθημα αλλά και τον σεβασμό προς τις όποιες θρησκευτικές πεποιθήσεις του "άλλου", θα μπορούσε να αποτελέσει δείγμα παγκόσμιας πρωτοτυπίας και να είναι η πρώτη χώρα που θα επιβάλει, δια της κρατικής εξουσίας, την τέλεση θρησκευτικών τελετών κήδευσης, παρά τις δικαιολογημένες ή μη - αντιρρήσεις των ιεροπρατούντων θρησκευτικών λειτουργών.