ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟΥ

 

Σε πιο παλιούς καιρούς τέτοιες ημέρες οι φούρνοι έπαιρναν στη κυριολεξία..."φωτιά". Οι νοικοκυρές κυρίως στις αγροτικές οικογένειες έτρεχαν πέρα δώθε για να ετοιμάσουν τα γλυκά των ημερών: ξεροτήγανα, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, σαμουσάδες, κατιμέρια, μυζηθρόπιτες.

Μα ανήμερα των Χριστουγέννων την τιμητική του είχε το ψωμί των Χριστουγέννων: Είναι γεγονός πως σε όλους τους μεσογειακούς λαούς το ψωμί μα και ο κύκλος του συνδέθηκαν έντονα με ειδικές τελετουργίες που είχαν σχέση με την αναβλάστηση του θαμμένου στη γη σπόρου.

Μάλιστα το ψωμί ακόμη και μέχρι τις μέρες μας χρησιμοποιείται ως ένα είδος προσφοράς προς το "Θείο" με σκοπό την υγεία, την γονιμότητα και γενικότερα της ΖΩΗΣ (βλ. πρόσφορα). Οι πρώτοι Χριστιανοί συνήθιζαν να ανταλλάσσουν "σεμίδαλιν ψητήν" την επομένη ημέρα των Χριστουγέννων την οποία απαγόρευσε ο 79ος κανόνας (αλλά και μετέτεπειτα ιεράρχες) "επί ποινή αφορισμού" θεωρώντας την ως κατάλοιπο ενός εθιμοτυπικού της αρχαιότητας.

Το Χριστόψωμο συνήθιζαν να το παρασκευάζουν μια μέρα πριν από τα Χριστούγεννα και θα λέγαμε πως αποτελούσε ένα είδος αναίμακτης θυσίας/προσφοράς. Σε άλλα μέρη προτού να το κόψουν το θυμιάτιζαν ενώ αλλού το σταύρωναν...Πάνω του κάρφωναν ένα κλαδί ελιάς και στο κλαδί περνούσαν σύκα, μήλα και πορτοκάλια. Στη Μ. Ασία έκαναν γύρω-γύρω το τραπέζι το σήκωναν κι έλεγαν:" Χριστός γεννάται, χαρά στο κόσμο, Κεράς τραπέζια, Παναγιάς τραπέζια". 

Ο σπιτονοικοκύρης (ως στυλοβάτης του σπιτιού) ήταν εκείνος που έκοβε το Χριστόψωμο (όπως και την Πρωτοχρονιάτικη πίτα). Πρώτο έκοβε το κομμάτι του Χριστού κι έπειτα το κομμάτι του φτωχού. 

Την ώρα που έκοβαν το Χριστόψωμο σιγοκαίγονταν δύο ξύλα τοποθετημένα σταυρωτά. Συμβολικές όλες οι πράξεις παραπέμπουν στην συνοχή της οικογένειας γύρω από την εστία, στη σημασία της προσφοράς/σπονδής αλλά και στην ιερή φλόγα. 

Τα στολίδια από ζύμη που στόλιζαν το Χριστόψωμο προσαρμόζονταν αναλόγως των ασχολιών της οικογένειας (αρνιά, πρόβατα, γαϊδουράκια κλπ) ή αναλόγως της κοινωνικής θέσης των μελών της οικογένειας (π.χ. εάν υπήρχε αραβωνιασμένη κόρη στο σπιτικό τότε τα στολίδια σχετίζονταν με το γάμο).

Στη μέση δέσποζε πάντα το σύμβολο του σταυρού αλλά συνοδευόταν με πολλούς καρπούς (π.χ. καρύδια ή ακόμη και το γνωστό σε όλους μας Χριστουγεννιάτικο δέντρο που συμβολίζει τις αρχέγονες δενδρολατρικές συνήθειες οι οποίες ενσωματώθηκαν στις χριστιανικές παραδόσεις). 

Στην Τήνο: σχημάτιζαν σταυρό από ζύμη και στη μέση και στις άκρες έβαζαν 5 καρύδια. 

Στην Κάρπαθο: το χριστόψωμο το ονομάζουν "γίπλα" και το έπλαθαν οι νύφες για τις πεθερές ενώ στη Κάσο και στη Κω οι πεθερές πρόσφεραν στις νύφες τις "χαρχάες".Ποικίλες οι συνήθειες παρασκευής και κοπής του Χριστόψωμου σε ολόκληρη την Ελλάδα μα το κύριο χαρακτηριστικό σε όλες τις περιοχές ήταν η ιερότητά του. 

Μάλιστα τα ψίχουλα δεν τα πέταγαν μα τα έβαζαν στο θυμιατό με το οποίο θυμιάτιζαν. Σωστά έργα τέχνης όλα τα γιορταστικά καλούδια αλλοτινών εποχών αποτελούσαν κομμάτι της καθημερινότητας των οικογενειών αφού δεν τα παρασκεύαζαν μόνο και μόνο επειδή "έτσι πρέπει" αλλά επειδή πίστευαν πως άμα ο άνθρωπος δημιουργεί τότε αυτή η δημιουργία θα τους επιστραφεί με τη μορφή της ευλογίας (όπως και αν εννοεί κανείς την ευλογία).   

Η πίστη και ο σεβασμός προς τη φύση που κάποτε αποτελούσε τον αποκλειστικό τροφοδότη των αγαθών του ανθρώπου τον έκανε να την αγαπά και να της κάνει προσφορές με σκοπό την ευνοϊκή της μεταχείρηση και την ανταποδοτικότητα των καρπών και της υγείας. Ο άνθρωπος δηλαδή σε αλλοτινές εποχές θεωρούσε τον εαυτό του αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης και όχι κυρίαρχό της......

Ετσι λοιπόν ακόμη και αν ομολογουμένως εμείς οι σημερινές νοικοκυρές δύσκολα θα συναγωνιζόμασταν με τις παλιότερες νοικοκυρές στη τέχνη της διακόσμησης του ιδιαίτερου αυτού ψωμιού των ημερών των Χριστουγέννων δεν παύει να μπορούμε να το παρασκευάσουμε με πιο λιτό και απέριττο τρόπο. Για αυτό παραθέτω τη σχετική συνταγή για όποιον επιθυμεί να δοκιμάσει να φτιάξει Χριστόψωμο.

ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ: Υλικά Συνταγής:

4 κούπες αλεύρι μαλακό,

25 γραμμάρια μαγιά φρέσκια,

2 κουτάλια σούπας ζάχαρη,

1 κουτάλι σούπας βούτυρο,

1 αυγό,

1 κουτάλι τσαγιού γλυκάνισο,

1 1/2 κούπα νερό,

σουσάμι, ολόκληρα καρύδια,

Εκτέλεση Συνταγής: 
Σε μια λεκάνη διαλύουμε τη μαγιά τη ζάχαρη σε μισή κούπα χλιαρό νερό. Προσθέτουμε μια κούπα αλεύρι και φτιάχνουμε μια αραιή ζύμη. Σκεπάζουμε και αφήνουμε σε χλιαρό μέρος να φουσκώσει για περίπου 15 λεπτά. Βράζουμε το γλυκάνισο σε νερό ίσο με ένα φλιτζάνι του καφέ, το στραγγίζουμε και το αφήνουμε να γίνει χλιαρό. 

Προσθέτουμε στην ήδη φουσκωμένη ζύμη μας το υπόλοιπο αλεύρι, το βούτυρο, το αυγό, το γλυκάνισο, και το υπόλοιπο νερό και ζυμώνουμε μέχρι να έχουμε μια μαλακή και ελαστική ζύμη. Σε λαδωμένο ταψί 22 εκατοστών τοποθετούμε τη ζύμη μας, κρατώντας λίγη για το στόλισμα του Χριστόψωμου. 

Συνήθως κάνουμε ένα σταυρό και στα τέταρτα που δημιουργούνται φτιάχνουμε ζωάκια, φυλλαράκια, δεντράκια, ότι θέλουμε και έχει κάποιο νόημα για τους ανθρώπους με τους οποίους θα μοιραστούμε το ψωμί στο τραπέζι.   

Ένα είναι σίγουρο: ό,τι διακόσμηση κι αν φτιάξουμε, την κολλάμε πάνω στο Χριστόψωμο. Τοποθετούμε ολόκληρα καρύδια σε διάφορα σημεία του χριστόψωμου και πασπαλίζουμε με σουσάμι. Σκεπάζουμε το χριστόψωμο και το αφήνουμε σε χλιαρό μέρος μέχρι να διπλασιαστεί σε όγκο.

Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180°C για 35 λεπτά. 

Μόλις το χριστόψωμο πάρει χρώμα, το σκεπάζουμε με αλουμινόχαρτο, γιατί έχει ζάχαρη και με το ψήσιμο θα γίνει πολύ σκούρο. Το Χριστόψωμο έχει ίσως λίγο παραπάνω κόπο από ένα απλό ψωμί. Φέρνει, όμως, τέτοια μοσχοβολιά και αγάπη στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι που αξίζει την προσπάθεια, ειδικά αν γίνεται με τα αγαπημένα σας πρόσωπα.

Καλή σας επιτυχία και καλά Χριστούγεννα σε όλους!!!

Π.ΒΟΙΩΤΟΣ