ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ

 

Κοντά στο Καθολικό του Ναού της Αναστάσεως, παραπλεύρως στην Αγία Αποκαθήλωση, είναι ο φρικτός Γολγοθάς, όπου ανεβαίνει κανείς από 17 σκαλοπάτια, στα δεξιά της.

Όπως και ο Πανάγιος Τάφος, έχει στρωθεί με πολύχρωμα μάρμαρα. Βρίσκεται 4,50 μ. πιο ψηλά από το δάπεδο του ισογείου και έχει σχήμα 12,37x12,50 μ. Ο προσκυνητής μπορεί ν' ανέβει από δύο ακόμη σκάλες (από το Άγιο Βήμα του καθολικού - εκείνη από το διάδρομο δίπλα στο τέμπλο του είναι κλειστή - και από τα αριστερά της Αγίας Αποκαθήλωσης).

Στεγάζεται με ένα τετρακάμαρο θόλο, που χωρίζεται από δύο πεσσούς στο ορθόδοξο τμήμα (βόρειο), στο οποίο και είχε μπηχθεί ο Σταυρός του Χριστού, και στο ρωμαιοκαθολικό (νότιο). Πάνω από το σημείο ακριβώς αυτό βρίσκεται η Αγία Τράπεζα, γύρω από την οποία έχει σκαλιστεί ο ύμνος: «θεορρύτω αίματι κενωθέντι, Δέσποτα Χριστέ, εκ σης αχράντου πλευράς και ζωοποιού θυσία μεν πέπαυται ειδωλική, πάσα δε η γη, Σου της αινέσως την Ουσίαν αναφέρομεν».

Εικόνες, Σταυρός με λυπητερά, τοιχογραφίες κ.ά. κειμήλια στολίζουν τον ιερό χώρο και πάνω από την Αγία Τράπεζα 15 κανδήλια, που οι Αγιοταφίτες κρατούνε πάντοτε αναμμένα. «Δεξιά της Αγίας Τραπέζης, σημειώνει ο αείμνηστος Μητροπολίτης Τρίκκης και Σταγών Διονύσιος, υπάρχει σε βράχο ρήγμα που φτάνει ώς τη μέση του λόφου. Είναι το ρήγμα που έγινε κατά τη Σταύρωση, οπότε "το καταπέτασμα του ναού εσχίσθη εις δύο από άνωθεν έως κάτω και η γη εσείσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν" (Ματθ. κζ' 51). Μάταια προσπαθώ να συγκρατήσω την προσοχή μου.

 Ο ΦΡΙΚΤΟΣ ΓΟΛΓΟΘΑΣ 

Τρέχει ο λογισμός μου, στριφογυρίζει γύρω στη Σταύρωση, τα ραπίσματα, τα κολαφίσματα, οι ύβρεις, οι γέλωτες, η πορφυρά χλαίνα, ο κάλαμος, ό σπόγγος, το όξος, οι ήλοι, η λόγχη και προπάντων ο σταυρός περνούν συνέχεια μπροστά στα μάτια μου. Τα γεμίζουν δάκρυα. Παραλύουν τις δυνάμεις. Τρέμω σύγκορμος...» (Κύπρος - Άγιοι Τόποι, Αθήνα 1962, σσ. 35-37).

Ποια ανθρώπινη ψυχή, μπορεί στ αλήθεια, να παραμείνει ασυγκίνητη στον φοβερό και συνάμα πανίερο αυτό χώρο; Στην Αγία Πρόθεση που βρίσκεται αριστερά από την Αγία Τράπεζα διαβάζεις τον ύμνο: «Σωτηρίαν ειργάσω εν μέσω της γης, Χριστέ ο Θεός· επί σταυρού τας αχράντους Σου χείρας εξέτεινας, επισυνάγων πάντα τα έθνη, κράζοντα, Κύριε Δόξα σοι». Μέσα στον ναό της Αναστάσεως υπάρχουν πολλά παρεκκλήσια, τα οποία έχουν σχέση με περιστατικά των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού.

Τα πιο σημαντικά είναι του Ακάνθινου Στεφάνου (κάτω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει κομμάτι μαύρου γρανίτη σχ. 0,55x0,45 μ. πάνω στο οποίο είχαν βάλει τον Ιησού Χριστό οι στρατιώτες να καθίσει και «πλέξαντες στέφανον εξ ακανθών επέθηκαν επί την κεφαλήν αυτού» (Ματθ. 27, 27), του Αδάμ (κάτω από το βόρειο τμήμα του Γολγοθά, σύμφωνα με την παράδοση στον τόπο αυτό είχαν τοποθετηθεί από τον Νώε τα οστά του Αδάμ, κοντά είναι το Σκευοφυλάκιο, όπου υπάρχουν πολλά ιερά λείψανα και κειμήλια, μεταξύ των οποίων τμήμα του Τιμίου Σταυρού.

Καθώς και το γραφείο του Γέροντα Σκευοφύλακα του Παναγίου Τάφου), της Αγίας Ελένης και του Αγίου Γρηγορίου του φωτιστή, της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού (ήταν στέρνα, όπου έριξαν τους Σταυρούς του Χριστού και των δύο ληστών, βρίσκεται στο υπόγειο), του «Διεμερίσαντο τα ιμάτια (όπου οι στρατιώτες «διεμερισάντο τα ιμάτια του Χριστού βαλόντες κλήρον», Ματθ. 27, 35), του Αγίου Λογγίνου του εκατόνταρχου (ήταν εκείνος που κέντησε με λόγχη το σώμα του Χριστού πάνω στον Σταυρό.

Αλλά μετά τον σεισμό φώναξε δείχνοντας με το δάχτυλο του τον Εσταυρωμένο: «Αληθώς Θεού Υιός ην ούτος»), των κλαπών (κάτω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει η πλάκα με δύο τρύπες, στην οποία οι στρατιώτες είχαν τοποθετήσει τα πόδια του δεμένα με αλυσίδες), της Φυλακής του Χριστού ή της Παναγίας που θρηνεί (εδώ είχαν φυλακίσει τον Χριστό, ώσπου να ετοιμαστεί ο Σταυρός, όπου τον κρέμασαν, στο ίδιο σημείο, σύμφωνα με την παράδοση, η Παναγία ξέσπασε σε κλάματα και λιποθύμησε αντικρύζοντας τον Υιό της στο Σταυρό), της Εμφανίας (ανήκει στους Φραγκισκανούς, που ισχυρίζονται ότι εδώ παρέμεινε.

Όσο ο Χριστός ήταν στον Τάφο η Παναγία, στην οποία πρώτα εμφανίστηκε μετά την Ανάσταση του), του «Μη μου άπτου» (εδώ σύμφωνα με τους Ρωμαιοκαθολικούς εμφανίστηκε ο Χριστός στις Μυροφόρες μετά την Ανάσταση του και είπε στη Μαρία τη Μαγδαληνή το «Μη μου άπτου», Ιωάνν. 20, 17), του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας (στο οποίο βρίσκεται ο τάφος του), δύο παρεκκλήσια των Αρμένιων κι εκείνο των Κοπτών στον δυτικό τοίχο του Παναγίου Τάφου.

Μεταξύ 326 (εύρεση Τιμίου Σταυρού) και 335 τοποθετείται η ανέγερση του πρώτου Ναού της Αναστάσεως (το 336 γίνονται τα εγκαίνια του).

Το 614 καταστρέφεται από τους Πέρσες και από το 617 ώς το 626 ανοικοδομείται από τον Πατριάρχη Μόδεστο.

Το 1009 καταστρέφεται από τον Χάκεμ και ανοικοδομείται από το 1027 ώς το 1048 από τους βυζαντινούς Αυτοκράτορες της Μακεδόνικης δυναστείας.

Από το 1130 ώς το 1149 το μνημείο υφίσταται αλλοιώσεις από τους Σταυροφόρους.

Το 1390 επισκευάζονται διάφορα τμήματα του.

Το 1545, επί Πατριάρχη Γερμανού, επισκευάζεται το Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου. 

Κατά τον 18ο αιώνα γίνονται επισκευές στον Ναό της Αναστάσεως, επί Πατριάρχη Χρυσάνθου (1719-1720).

Το 1808 πυρκαγιά που προκαλείται από τους Αρμένιους επιφέρει σοβαρές καταστροφές.

Το 1810 ανοικοδομείται ο Πανάγιος Τάφος, επί Πατριάρχη Πολυκάρπου, με αρχιτέκτονα τον Μυτιληνιό Κομνηνό Κάλφα, όπως ήδη σημειώθηκε.

Πραιτώριο - Οδός του Μαρτυρίου

Εκτός από τον Ναό της Αναστάσεως, ο προσκυνητής των Ιεροσολύμων θα επισκεφθεί οπωσδήποτε το Πατριαρχείο, όπου η έδρα της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας και η κεντρική μονή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που επικοινωνεί με την Αγία Αυλή, το Πραιτώριο (Διοικητήριο, όπου έμενε ο Ρωμαίος διοικητής Πόντιος Πιλάτος), με τις φυλακές του Χριστού και του ληστή Βαραββά και το λιθόστρωτο, όπου από ένα εξώστη ο Πιλάτος παρουσιάζοντας τον Χριστό στους Εβραίους καλώντας τους να διαλέξουν μεταξύ του Θεανθρώπου και του Βαραββά ποιον να ελευθερώσει, εκείνοι, όπως είναι γνωστό, διάλεξαν τον ληστή.

Στον μεγάλο Νεοέλληνα πεζογράφο και αγιογράφο Φώτη Κόντογλου οφείλουμε μια εναργή περιγραφή των όσων τραγικών διαδραματίσθηκαν εδώ με βάση το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κεφ. κζ'): «Εκείνο το λυσσασμένο κοπάδι έκραζε και ούρλιαζε κάτω από το Πραιτώριο κι ο Πιλάτος καθότανε συλλογισμένος και δεν έπαιρνε απόφαση να θανατωθεί ο Χριστός. Κι εκεί που καθότανε, έστειλε κάποιον η γυναίκα του και του είπε: "Μην τύχει και κάνεις τίποτα το κακό σ' εκείνον τον δίκαιο, δηλαδή στον άγιο άνθρωπο, γιατί έπαθα πολλά στ' όνειρο μου γι΄ αυτόν".

Δεν φτάνει πως στενοχωριέται ο Πιλάτος αλλά έρχεται και η παραγγελία της γυναίκας του, να μην αγγίξει τον Χριστό, επειδή είδε αυτή η καλή γυναίκα, που θα μαθεύτηκε υστερότερα, σαν έγινε εκείνη η αγωνία της φύσεως κατά την σταύρωση κι όταν αναστήθηκε ο Κύριος...

Πρόσεξε πως ξαναρωτά ο Πιλάτος: "Ποιον θέλετε να σας ελευθερώσω", γιατί, ως φαίνεται, αφού ρώτησε την πρώτη φορά, μπήκε μέσα από το περιστύλιο, για να του μιλήσει ο απεσταλμένος της γυναίκας του, και σαν τελείωσε η συνομιλία βγήκε πάλι και ξαναρώτησε. Κ' εκείνοι είπαν τον Βαραββά..».

Από εδώ, τη Μεγάλη Παρασκευή, αφού τελεσθεί η ακολουθία των Ωρών, γίνεται η εκκίνηση της πομπής του Γολγοθά, η οποία διάμεσου της οδού του Μαρτυρίου (Via Doloroza) καταλήγει στον Πανάγιο Τάφο. Επικεφαλής της πομπής τίθεται Αρχιερέας συνήθως από την Εκκλησία της Ελλάδος, ο οποίος φέρει στον ώμο μεγάλο ξύλινο Σταυρό σε ανάμνηση της πορείας του Χριστού ακολουθούμενος από πυκνό πλήθος Ελλήνων, Κυπρίων κ.ά. Ορθοδόξων, Ρωσίδων μοναζουσών κ.λπ.

Κοντά στο Πραιτώριο βρίσκεται η Στέρνα της Αγίας Ελένης (λέγεται και: Τα καζάνια της Αγίας Ελένης), όπου σύμφωνα με τον Ν. Μπουγάτσο κατά τους βυζαντινούς χρόνους λειτουργούσε ξενοδοχείο για ασθενείς, γέροντες και πένητες. Η πορεία του Σταυρού παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς περνάει από διάφορα σημεία, όπου στάθηκε ο Χριστός καταπονημένος από το βάρος του ξύλου του Σταυρού, όπου έπεσε λυγίζοντας απ' αυτό, όπου ήταν η οικία της Βερονίκης, που βλέποντας τον κάθιδρο και γεμάτο αίματα από το ξύλο πάνω στον ώμο αλλά και στο πρόσωπο, με μια μανδήλα τον σκούπισε.

Πάνω σ' αυτήν αποτυπώθηκαν σύμφωνα με τους Λατίνους, που ανήγειραν παρεκκλήσια εδώ, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του κι έγινε το λεγόμενο «Αγιο Μανδήλιο». Στην περιοχή του Πραιτωρίου βρίσκονται ορισμένα κτίρια και μνημεία, που πρέπει κι αυτά αναφερθούν εδώ, όπως λ.χ. το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που λέγεται και μοναστήρι της Φακής. Σύμφωνα με την παράδοση, η Παναγία στάθηκε κι έφαγε λίγη φακή με ξύδι και τίποτε άλλο, συνήθεια που τη Μεγάλη Παρασκευή κρατούν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και στην Κύπρο.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, κατά το σκάψιμο των θεμελίων της μονής βρέθηκε μεγάλη ποσότητα φακής. Κοντά είναι ο Ναός του Νικόδημου του Φαρισαίου, ερείπια του Ναού της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, των βυζαντινών χρόνων, το μοναστήρι των Θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης με ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, καθώς και ερείπια της Προβατικής Κολυμβήθρας.

Κατά το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, υπήρχε εκεί μια δεξαμενή με στοές, που λεγόταν στα εβραϊκά Βηθεσδά, όπου συγκεντρώνονταν πολλοί ασθενείς, τυφλοί, χωλοί, παράλυτοι, που περίμεναν πότε θα ταράξει τα νερά άγγελος Κυρίου. Εκείνος από αυτούς, που προλάβαινε να μπει πρώτος θεραπευόταν. Στο σημείο αυτό ο Χριστός συνάντησε έναν κατάκοιτο, που βρισκόταν σ' αυτή την κατάσταση επί 38 χρόνια, και του παραπονέθηκε ότι δεν είχε κανένα να τον βάλει στο νερό κι έτσι κάθε φορά προλάβαιναν άλλοι, όταν αναταράσσονταν τα νερά.

Τότε ο Χριστός του είπε: «Έγειρε, άρον τον κράβαττόν σου και περιπατεί» κι αυτός πράγματι έγινε καλά, πήρε το κρεββάτι του και περπάτησε (Ιω., 5, 1 -9).

Ο Ναός του Σολομώντος

Νοτιοδυτικά της παλιάς πόλης της Ιερουσαλήμ, πάνω στον λόφο Μωρία, βρίσκεται ο Ναός του Σολομώντος. Στο σημείο αυτό είχε μεταβεί ο Αβραάμ, για να θυσιάσει τον Ισαάκ. Εκεί ο Σολομώντας έκτισε ναό ισοπεδώνοντας μία έκταση 150.000 τ.μ. Στο Βασιλειών Γ' υπάρχει η προσευχή του που αναφέρεται στον Ναό. Μ' αυτήν απευθύνεται στον Θεό "τον ένα και μοναδικό του Σύμπαντος". Όπως είναι γνωστό, στον ναό αυτόν φυλαγόταν η Κιβωτός της Διαθήκης με τις πλάκες του Δεκάλογου, η ράβδος του Ααρών, η οποία βλάστησε, και μια στάμνα με το «μάννα».

Μετά την καταστροφή του ναού από τους Βαβυλώνιους, ξανακτίσθηκε από τον Ζοροβάβελ. Ο Ηρώδης ο Μέγας έκτισε ένα τρίτο ναό, γιατί ο δεύτερος είχε γκρεμιστεί. Στον νέο αυτό μεγάλο ναό μετέβαινε το Πάσχα από ηλικίας 12 χρόνων ο Χριστός. Τον κατέστρεψε ο Ρωμαίος στρατηγός Τίτος το 70 μ.Χ., γεγονός που είχε προφητεύσει ο Ιησούς λέγοντας στους μαθητές του: «Ου βλέπετε ταύτα πάντα; Αμήν λέγω υμίν, ου μη αφεθή ώδε λίθος επί λίθον ως ου καταλυθήσεται» (Ματθ. 24, 2).

Επί Αδριανού, ανεγέρθηκε στη θέση του ναός που αφιερώθηκε στον Δία και κατόπιν, ανεγέρθηκε ναός προς τιμήν της Θεοτόκου. Είχε τρεις αυλές. Στην πρώτη υπήρχαν γραφεία και γινόταν εμπόριο. Από εκεί έδιωξε ο Χριστός τους σαράφηδες με το μαστίγιο και την πασίγνωστη φράση: «Μη ποιείτε τον οίκον του Πατρός μου οίκον εμπορίου» (Ιω. 2, 16). Στον χώρο συνέβησαν σημαντικότατα γεγονότα, όπως η περιτομή του Χριστού, η δίκη του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου, διέμεινε η Παναγία σε μικρή ηλικία, κήρυξαν οι Απόστολοι κ.λπ.

Μέσα στον Ναό ήταν τα Άγια, όπου βρισκόταν η τράπεζα της πρόθεσης, η εφτάφωτη λυχνία και το θυσιαστήριο του θυμιάματος, και τα Άγια των Αγίων με την Κιβωτό της Διαθήκης κ.λπ. ιερά αντικείμενα. Τα δύο τμήματα χωρίζονταν με καταπέτασμα, που όταν ο Χριστός παρέδωσε το πνεύμα του πάνω στον Σταυρό σχίστηκε στα δύο («Και εσχίσθη το καταπέτασμα του ναού μέσον», Κατά Λουκάν, 23, 45). Σήμερα είναι χτισμένη η Χρυσή Πύλη, από όπου ο Χριστός εισήλθε στα Ιεροσόλυμα, όπως και ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος, όταν έφερε πίσω στα Ιεροσόλυμα τον Τίμιο Σταυρό.

Ακόμη και οι χώροι, όπου έχουν ανεγερθεί μουσουλμανικά τζαμιά παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς έχουν διαδραματιστεί τόσο στα πρωτοχριστιανικά όσο και στα βυζαντινά χρόνια γεγονότα θρησκευτικού ή ιστορικού χαρακτήρα.

Αγία Σιών

Στον λόφο Σιών ο Δαυίδ έστησε τη σκηνή του Μαρτυρίου που έφερε από τη Χεβρών, καταλαμβάνοντας το κάστρο της, που θεωρείται ως ο αρχικός πυρήνας της πόλης των Ιεροσολύμων, γι' αυτό και στην εβραϊκή με τη λέξη Σιών εννοείται η Ιερουσαλήμ και και επέκταση Νέα Σιών ονομάζεται η Εκκλησία των Ιεροσολύμων, η Σιωνίτις, ενώ τον τίτλο «Νέα Σιών» φέρει το επιστημονικό περιοδικό του Πατριαρχείου.

Αυτό δεν είναι δόλου τυχαίο, αφού στη Σιών βρίσκεται το υπερώο στο οποίο έγινε ο Μυστικός Δείπνος, εμφανίστηκε ο Χριστός μετά την Ανάσταση του στους Αποστόλους, έγινε η ψηλάφηση του Θωμά και η Πεντηκοστή, η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος κ.ά. σημαντικότατα γεγονότα (Αποστολική Σύνοδος κ.λπ.). Σήμερα υπάρχει στη θέση του υπερώου ένα νεότερο κτίσμα που βρίσκεται στα χέρια των Εβραίων.

Προηγουμένως ήταν τζαμί και πιο πριν χριστιανικός ναός. Στον λόφο της Σιών υπάρχει ρωμαιοκαθολικός ναός της Κοίμησης, εκεί όπου ήταν η οικία στην οποία ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος φιλοξένησε την Παναγία ώς την κοίμηση της, όπως ο ίδιος ο Χριστός πάνω στον Σταυρό του είχε συστήσει:

«Ιησούς ουν ιδών την μητέρα και τον μαθητήν παρεστώτα όν ηγάπα, λέγει τη μητρί αυτού - γύναι, ίδε ο υιός σου. Είτα λέγει τω μαθητή· ίδε η μήτηρ σου. Και απ' εκείνης της ώρας έλαβε ο μαθητής αυτήν εις τα ίδια» (Ιω. 19, 26-27).

Υπάρχει και ορθόδοξο μοναστήρι που είναι αφιερωμένο στο Άγιο Πνεύμα, ο τάφος του Δαυίδ, ο τάφος του Σολομώντα και των άλλων βασιλιάδων του Ισραήλ. Μεταξύ του λόφου Σιών και της Πύλης του Δαυίδ ή της Γιάφας, κείται η μονή του Αποστόλου Ιακώβου Υιού του Ζεβεδαίου, που την άρπαξαν από τους Ορθοδόξους οι Αρμένιοι και την έχουν στην κατοχή τους. Εντός του ναού βρίσκονται οι τάφοι του πρώτου Επισκόπου των Ιεροσολύμων Ιακώβ και του Ιεροσολύμων Μακαρίου (α μισό 4ου αι.).

Το σπουδαιότερο είναι πως εδώ κοντά, στο διπλανό μοναστήρι της Ελαίας ή του Αλέκτορα βρισκόταν η οικία του πεθερού του Καϊάφα Άννα, όπου δικάσανε τον Χριστό. Σύμφωνα με την παράδοση η ελιά που υπάρχει ήταν ίδια στην οποία δέσανε οι στρατιώτες τον Ιησού. Η μονή λέγεται και του Αλέκτορα, γιατί στην αυλή ο Πέτρος αρνήθηκε τον Χριστό τρεις φορές «πριν αλέκτορα φωνήσαι»

ΕΥΧΩΜΕΘΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΕΥΦΡΟΣΥΝΟ ΠΑΣΧΑ!