ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ

 

ΒΗΘΛΕΕΜ ΘΕΟΔΕΓΜΟΝ ΣΠΗΛΑΙΟ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ

Μέσα από μια ευχάριστη διαδρομή, όπου το μάτι ξεκουράζεται από το πράσινο, μεταβαίνει κανείς σε μια ώρα περίπου από τα Ιεροσόλυμα στη Βηθλεέμ, τον τόπο όπου ο Λόγος «εσαρκώθη» και έχει υμνηθεί τόσο από τη βυζαντινή υμνογραφία όσο και από όλους τους ταξιδιογράφους των Αγίων Τόπων. Βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί στη Χεβρών.
 
Η ονομασία Βηθλεέμ στην εβραϊκή έχει τη σημασία «το σπίτι του ψωμιού» και στην αραβική «το σπίτι του κρέατος». Στη Βηθλεέμ, που είναι η γενέτειρα του Δαυϊδ, βρέθηκαν αρχαιολογικά προϊστορικά ίχνη. Στη θέση, όπου βρισκόταν το σπήλαιο, πάνω στο οποίο ο Αδριανός ανήγειρε το 135 μ.Χ. ναό της Αφροδίτης, για να εμποδίσει τους χριστιανούς να μεταβαίνουν για προσκύνημα, ο Μεγάλος Κωνσταντίνος το 327 μ.Χ. ανύψωσε περικαλλές μνημείο, που καταστράφηκε όμως στα χρόνια που ακολούθησαν (5ος αι.), για να ανοικοδομηθεί και πάλι το 530 από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό με ενσωμάτωση κιόνων, κιονόκρανων και επιστυλίων από τον παλαιό ναό.

Στα ανατολικά της Βηθλεέμ, σε μια κοιλάδα γεμάτη ελιές, βρίσκεται το Χωριό των βοσκών, που έψαλαν τον περίφημο ύμνο της γέννησης: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ». Οι Ρωμαιοκαθολικοί που κατέχουν την Αγία Φάτνη, δίπλα στο Άγιο Σπήλαιο, δείχνουν ένα βωμό εκεί κοντά, λέγοντας ότι εκεί είχε βάλει η Παναγία τον μικρό Χριστό πάνω σε άχυρα και τον προσκύνησαν οι εκ Περσίας μάγοι. Οι Φραγκισκανοί, εξάλλου, ισχυρίζονται ότι στο Σπήλαιο του Γάλακτος, κοντά στη Βηθλεέμ, που το κατέχουν, κατά τη φυγή στην Αίγυπτο σταμάτησε, για να θηλάσει το μωρό της. Λένε ότι έσταξε μια σταγόνα από το μητρικό γάλα και μεμιάς η σπηλιά έγινε λευκή.

Για να ξαναγυρίσουμε στη Βασιλική της Γεννήσεως, εκεί στέφθηκαν δύο βασιλείς των Σταυροφόρων: το 1101 ο Βαλδουίνος Α' και το 1122 ο Βαλδουίνος Β . Είναι πεντάκλιτη και το ιερό της είναι σταυροειδές με τρεις κόγχες. Από δυο σκάλες γίνεται η κάθοδος στο ιερό Σπήλαιο. Η είσοδος στον ναό γίνεται από μια μικρή χαμηλή πύλη που οδηγεί στον νάρθηκα (αρχικά είχε 3 μεγάλες πύλες). Το μεσαίο κλίτος είναι πιο ψηλά από τα άλλα και βρίσκονται στους τοίχους του τα παράθυρα. Έχει πλάτος 10,20 μ. και 8 μ. τα άλλα 4. Η βασιλική έχει ολόκληρη 26,20 μ. πλάτος, ενώ το μήκος της φθάνει τα 30 μ. Οι κίονες είναι ερυθροί, με λευκές ραβδώσεις και το ύψος τους είναι 5,50 μ.

Τα κιονόκρανά τους είναι κορινθιακού ρυθμού. Από τον ψηφιδωτό διάκοσμο της βασιλικής σώζονται ελάχιστα τμήματα από τις ωραιότατες παραστάσεις που έγιναν επί Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (12ος αιώνας) κι ακόμη λιγότερα από τον ναό του Μ. Κωνσταντίνου, που εντοπίσθηκαν στη δεκαετία του Τριάντα. Τα θέματα ήταν χριστολογικά, οι οικουμενικές και τοπικές Συνοδοί κ.ά. Ο κυρίως Ναός βρίσκεται στη δικαιοδοσία των Ελλήνων, ενώ οι Αρμένιοι κατέχουν το νότιο νάρθηκα δημιουργώντας συχνά προβλήματα στους Ορθοδόξους πριν το «Άγιο Δωδεκαήμερο». Για την είσοδο του Πατριάρχη Ιεροσολύμων και το ειρηνικό μήνυμα των Χριστουγέννων, σημειώθηκαν τα δέοντα σε προηγούμενες σελίδες. 

 Η ΑΓΙΑ ΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ  

Εδώ στις 7 Ιανουαρίου 2000 (Χριστούγεννα με το π.η.) οι Προκαθήμενοι των Ορθοδόξων Εκκλησιών προεξήρχουν σε πανηγυρικό συλλείτουργο για το Ιωβηλαίο. Και ποιος δεν βρέθηκε στο θεοδεγμόν σπήλαιο, όπου γεννήθηκε ο Χριστός, και δεν συγκινήθηκε ώς τα κατάβαθα του. Το δάπεδο είναι μαρμάρινο με κόκκινες και άσπρες φλέβες. Κάτω από την Αγία Τράπεζα, στην οποία τελούν κάθε μέρα Θεία Λειτουργία οι Ορθόδοξοι (δικαίωμα λειτουργίας έχουν αποκτήσει και οι Αρμένιοι), αντικρύζεις ένα ασημένιο αστέρα, που φέρει την επιγραφή: Hie de Virgine Maria Jesus Christus natus est, δηλ. εδώ γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία ο Ιησούς Χριστός.  

Από τα 16 κανδήλια που υπάρχουν εδώ τα 6 είναι των Ορθοδόξων, τα 4 των Ρωμαιοκαθολικών και τα υπόλοιπα των Αρμενίων. Το σπήλαιο είναι στολισμένο με 53 καντήλια, από τα οποία τα 17 ανήκουν στους Ορθοδόξους, 19 στους Ρωμαιοκαθολικούς και 17 στους Αρμενίους. Κάτω ακριβώς από τον αστέρα που έχει στο κέντρο μια οπή, βρίσκεται ακριβώς στο σημείο, όπου γεννήθηκε ο Χριστός. Τρία σκαλιά οδηγούν στην Αγία Φάτνη, όπου ανακλήθηκε ο Κύριος. Πρόκειται για ρωμαιοκαθολικό παρεκκλήσιο. 

ΜΟΝΗ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ 

Από το ιερό βήμα του ορθοδόξου ναού κλίμακα οδηγεί στο παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου και στον πύργο του Ιουστινιανού, όπου διαμένει ο Αγιοταφίτης Αρχιερέας, που έχει την ευθύνη του προσκυνήματος. Τα τίμια λείψανά τους διασώζει ο ναός των 14.000 νηπίων που σφάχτηκαν κατ΄ εντολήν του Ηρώδη. Κοντά στη Βασιλική της Γεννήσεως υπάρχει η ελληνορθόδοξη μονή του Προφήτη Ηλία, από όπου ξεκινάει η λιτανεία των Χριστουγέννων. Ο ναός ανεγέρθηκε τον 12ο αι. από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Κομνηνό. Κατά την παράδοση, στο σημείο αυτό ο άγγελος ξύπνησε τον Προφήτη, σύμφωνα με το Βασιλειών Γ (19, 7).

Πιο πέρα βρίσκεται ο Αγρός με τα ρεβύθια, που είναι γεμάτος μικρές πέτρες που μοιάζουν με ρεβύθια. Με τον αγρό αυτό συνδέεται η παραβολή του Χριστού, που βρήκε κάποιον να σπέρνει, πήρε όταν τον ρώτησε, την απάντηση «πέτρες», οπότε ο Ιησούς του είπε «ό,τι σπέρνεις αυτό θα θερίσεις». Το σχετικό χωρίο περιλαμβάνεται στην προς Γαλατάς Επιστολή του Παύλου (6, 7-10): «Μην έχετε ψευδαισθήσεις, ο Θεός δεν εμπαίζεται. Γιατί ό,τι σπέρνει ο άνθρωπος, αυτό θα θερίσει. Έτσι, όποιος σπέρνει στον αγρό των αμαρτωλών επιθυμιών του θα θερίσει από εκεί ως καρπό την καταστροφή.

Όποιος όμως σπέρνει στον αγρό του πνεύματος, αυτός θα θερίσει ώς καρπό του πνεύματος την αιώνια ζωή. Κι όταν κάνουμε το καλό, ας μην αποκάμουμε. Γιατί αν αντέξουμε ώς το τέλος, θα θερίσουμε τον καρπό στον κατάλληλο καιρό. Όσο έχουμε λοιπόν ακόμα την ευκαιρία, ας κάνουμε το καλό σε όλους, και κυρίως σ' αυτούς που έχουν την ίδια πίστη μ' εμάς» (Η Καινή Διαθήκη, οπ. παρ., Προς Γαλατάς, 6, 7-10).Ένα ακόμη ορθόδοξο μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο, που γενέτειρά του θεωρείται η Λύδδα, βρίσκεται κοντά στη Βηθλεέμ στο χωριό Μπετζαλά (=Το σπίτι του Θεού), όπου κατοικούν μουσουλμάνοι, που τον ευλαβούνται ιδιαίτερα και του κάνουν ζώα τάματα. Η περιοχή αναφέρεται ότι ήταν ιδιοκτησία της μητέρας του Μεγαλομάρτυρα. 

ΜΟΝΕΣ ΑΓΙΟΥ ΣΑΒΒΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 

Οχι μακριά από τη Βηθλεέμ, σε απόσταση 15 χιλιομέτρων, βρίσκεται η μονή του Αγίου Σάββα (Σάββα του Ηγιασμένου) και σε απόσταση 8 χιλιομέτρων η μονή του Αγίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχη, δύο από τα σημαντικότερα κοινόβια της Ορθοδοξίας. Το τυπικό του αγίου Σάββα είναι το πιο αυστηρό του ορθόδοξου μοναχισμού.

Πρόκειται για τη Λαύρα, όπου ασκήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους υμνογράφους του Βυζαντίου, ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ελληνόφωνος Σύρος λιπαράς παιδείας και θεολόγος περισπούδαστος που δεν δίστασε, όταν του ζητήθηκε, να καθαρίσει τις τουαλέτες του μοναστηριού, φανερώνοντας την ταπεινοφροσύνη που τον διέκρινε.

Η ίδρυση της μονής στον 5ο αι. οφείλεται στον άγιο Σάββα, με προσευχή του οποίου ανέβλυσε το αγίασμα του μοναστηριού. Στον ίδιο και τους μαθητές του οφείλεται κατά μέγα μέρος η διάδοση του μοναχισμού στην Παλαιστίνη. Το σκήνωμα του το άρπαζαν οι Σταυροφόροι και βρισκόταν ως το έτος 1965 στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας, από όπου επιστράφηκε στη μονή και απέβη πηγή ευλογίας και αγιασμού του πιστού λαού.

Λέγεται ότι η φήμη του είχε συγκεντρώσει τόσους ασκητές στην ερημική περιοχή, όπου βρίσκεται το μοναστήρι, που ξεπέρασαν τους 5.000 (μερικοί κάνουν λόγο για περισσότερους). Και σήμερα μπορεί να δει κανείς γύρω ασκηταριά. Η λαύρα του Αγίου Σάββα, στην οποία Ηγούμενος είναι ο εκάστοτε Πατριάρχης Ιεροσολύμων, είναι άβατη στις γυναίκες, που μπορούν να την αντικρύσουν μοναχά από τον Πύργο του Ιουστινιανού. Όπως στο Άγιον Όρος, οι μοναχοί της δεν καταλύουν ποτέ κρέας και τρώγουν μόνο μια φορά την ημέρα τηρώντας Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή την αποχή από λάδι, όπως και όλες τις άλλες νηστείες αυστηρότατα.

Μετά την κάθοδο από κλίμακα με αρκετά σκαλοπάτια, οδηγείσαι στην αυλή του καθολικού της μονής, που είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Απέναντι από την είσοδο, σε ιδιαίτερο οίκημα έχει εναποτεθεί το τίμιο λείψανο του κτήτορα. Υπάρχουν παρεκκλήσια αφιερωμένα στον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, όπου βρίσκεται ο τάφος του, στους σφαγιασθέντες από τους Σαρακηνούς μοναχούς, όπου έχουν θησαυρισθεί τα τίμια λείψανα τους, στον Άγιο Νικόλαο κ.ά. Στο αρχονταρίκι ο προσκυνητής θα γνωρίσει τη φιλοξενία και εγκαρδιότητα των Σαββαϊτών πατέρων. Ο Αγιος Θεοδόσιος έβαλε τα θεμέλια του κοινοβιακού ρυθμού του μοναχισμού, γι΄ αυτό ονομάσθηκε κοινοβιάρχης.

Ίδρυσε το μοναστήρι που φέρει το όνομα του το 465. Απέκτησε πολλούς μαθητές και ο αριθμός των μοναστών που ασκούνταν κοντά του έφτασε τους 700. Η μονή υπήρξε ο χώρος της μετάνοιας μεγάλων πνευματικών προσωπικοτήτων, όπως οι Πατριάρχες Μεθόδιος και Σωφρόνιος και ο σπουδαίος ιστορικός του Βυζαντίου Ιωάννης Μόσχος. Λέγεται ότι στο σημείο που ανεγέρθηκε το μοναστήρι, πέρασαν τη νύχτα οι εκ Περσίας μάγοι επιστρέφοντας από τη Βηθλεέμ, όπου προσκύνησαν τον μικρό Χριστό.

Δίπλα ακριβώς στη σπηλιά, όπου διανυκτέρευσαν, έχει ανεγερθεί το σημερινό καθολικό, στο πρώτο μισό του αιώνα μας. Η μονή υπέστη μεγάλες καταστροφές από επιδρομές Περσών, Σαρακηνών κ.λπ. Ο τάφος του κτήτορα βρίσκεται μέσα στη σπηλιά, όπου κατεβαίνει κανείς από κλίμακα με 16 σκαλοπάτια. Εντός υπάρχουν 35 άλλοι τάφοι με τίμια λείψανα, μεταξύ των οποίων της μητέρας του Αγίου Θεοδοσίου, του Αγίου Σάββα κ.ά.

Ο επισκέπτης των αγίων αυτών τόπων αναλογίζεται πόσα δάκρυα έχυσαν εδώ μετανοίας για τις αμαρτίες τις δικές τους και του κόσμου ασκητάδες, που λιώσανε στην υπακοή και στον αγώνα για την αρετή. Ο μοναχισμός της Ανατολής ξεκίνησε από την Αίγυπτο, όπως είδαμε, αλλά στη Μεσοποταμία διαμορφώθηκε, για να περάσει στη Μικρασία (Γιαλλήσιον όρος, όρος Λάτρος, Όλυμπος Βιθυνίας). 

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΧΕΒΡΩΝ 

Στα νότια της Βηθλεέμ βρίσκεται η ιστορική Χεβρών, όπου οι τάφοι των Πατριαρχών Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ και στην οποία διαδραματίσθηκαν σπουδαία γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης. Ο ναός που ανεγέρθηκε, επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, στους τάφους, δεν υπάρχει πια. Έχει μετατραπεί σε τζαμί κι ένα τμήμα του σε συναγωγή των Εβραίων. Σε τρία χιλιόμετρα από το σημείο αυτό, θα συναντήσουμε τη Μονή της Αγίας Τριάδος, ορθόδοξη που ανήκει στους Ρώσους, με τη δρυ του Μαμβρή στους κήπους της.

Στη σκιά της ο Αβραάμ φιλοξένησε τους τρεις αγγέλους, που του έκαναν γνωστό ότι θα αποκτήσει, αν και σε προχωρημένη ηλικία, γιο, τον Ισαάκ. Οι τρεις αυτοί άγγελοι, που παρουσιάσθηκαν στον Αβραάμ ως άγνωστοι και απήλαυσαν τη φιλοξενία του, συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, η οποία και ιστορείται με αυτόν τον τρόπο στη βυζαντινή αγιογραφία. Η άλλη παράσταση, με τον γέροντα Πατέρα Θεό, τον Υιό Ιησού Χριστό και το Άγιο Πνεύμα στο κέντρο δεν είναι ορθόδοξη και προέρχεται από ιταλική επίδραση, που εξαπλώθηκε μέσω Ρωσίας. Μ' αυτήν εκφράζεται το Filioque, δηλ. η δυτική κακοδοξία ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Πατέρα και από τον Υιό.

Στο  δρόμο προς τη Χεβρών, στα αριστερά μας βρίσκεται η Νεκρή Θάλασσα και στα δεξιά η έρημος του Κουμράν, στα σπήλαια της οποίας βρέθηκαν το 1947 τα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας, εντελώς τυχαία. Ένας ποιμένας της περιοχής αναζητώντας ένα ζώο του, που είχε χαθεί, εντόπισε 3 μεμβράνινα χειρόγραφα με εβραϊκά κείμενα. Τότε ερευνήθηκαν συστηματικά 14 σπήλαια και τα χειρόγραφα που βρέθηκαν (με κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, της αίρεσης των Εσσαίων κ.λπ.) περιήλθαν σε διάφορα μουσεία του Ισραήλ, της Ιορδανίας, της Ευρώπης και της Αμερικής.

Η Νεκρή Θάλασσα έχει πλάτος ώς 20 χλμ., μήκος 77 χλμ. και μεγαλύτερο Βάθος 329 μέτρα. Βρίσκεται 1.154 μέτρα κάτω από την επιφάνεια των Ιεροσολύμων και 392 μέτρα κάτω από εκείνη της θάλασσας. Πρόκειται για λίμνη, που το νερό της περιέχει διάφορα άλατα, νάτριο, μαγνήσιο, κάλλιο, χλώριο, θειάφι, άσφαλτο, είναι πολύ πυκνό και γι αυτό βαρύ, έχει πικρή και αλμυρή γεύση και χρώμα που πλησιάζει στο πράσινο. Λέγεται νεκρή γιατί δεν ευνοεί την ανάπτυξη ζωής (χλωρίδας ή πανίδας), αξιοποιείται όμως με τη χρησιμοποίηση των αλάτων της στη βιομηχανία, την ιατρική, τα καλλυντικά.

Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, προηγουμένως ήταν πεδιάδα, όπου έβοσκε τα ζώα του ο Λώτ, καταστράφηκε εντούτοις γιατί οι κάτοικοι της, - μεταξύ αυτών ήταν των Σοδόμων και Γομόρρων -, δεν έκαναν το θέλημα και παρέβαιναν τον νόμο του Θεού. Ήταν βουτηγμένοι μέσα στη αμαρτία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Γραφή κάνει λόγο για «θείον και πύρ» και «στήλη άλατος», που έβρεξε ο ουρανός, δηλ. τα συστατικά της Νεκρής Θάλασσας, που η γεωλογία αποδίδει σε ηφαιστειογενή έκρηξη. Αν πέσει σ αυτήν, λένε οι ειδικοί, κάθε ψάρι από στον Ιορδάνη ποταμό στη στιγμή νεκρώνεται.  
Η συνέχεια αύριο.