ΤΟ «AMERICAN DREAM» ΕΓΙΝΕ ΜΙΑ ΑΠΕΡΑΝΤΗ ΚΟΛΑΣΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ!

 

Πατρίδα των ίσων ευκαιριών και τόπος όπου μπορεί να γίνει αληθινό το λεγόμενο «αμερικάνικο όνειρο». Ετσι είναι γνωστές οι Ηνωμένες Πολιτείες, επί δεκαετίες προορισμός μεταναστών από όλο τον πλανήτη, που ονειρεύονταν να χτίσουν το μέλλον τους μακριά από τα άγονα υλικά της πατρίδας που άφησαν πίσω. Οι ΗΠΑ πρόσφεραν ακριβώς αυτή τη δυνατότητα: ξεκινώντας από πολύ χαμηλά, να ανέλθει κανείς στην κοινωνική και οικονομική ιεραρχία και -με σκληρή δουλειά- να γίνει ένας αυτοδημιούργητος, επιτυχημένος επιχειρηματίας και επαγγελματίας.

Μήπως όμως σήμερα έχει έρθει το «τέλος» του αμερικάνικου ονείρου και οι ΗΠΑ έχουν μετατραπεί πλέον σε μία χώρα όπου πλούσιος κυρίως «γεννιέσαι» και δεν γίνεσαι; Όπως ήταν κάποτε δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο. Το ερώτημα απευθύνει ο καθηγητής του Χάρβαρντ Νίαλ Φέργκιουσον στον διαδικτυακό ιστότοπο του «Newsweek» Daily Beast. Τα στοιχεία των τελευταίων χρόνων άλλωστε δείχνουν ότι όχι μόνο έχει διευρυνθεί συντριπτικά η οικονομική και κοινωνική ανισότητα μεταξύ των Αμερικανών, αλλά έχει μειωθεί σοβαρά και η λεγόμενη «κοινωνική κινητικότητα», με άλλα λόγια, η μετακίνηση μεταξύ οικονομικών στρωμάτων· χαρακτηριστικό που θεωρούνταν κάποτε ίδιον της αμερικανικής κοινωνίας.

 Στασιμότητα

Σύμφωνα με έρευνα του Γερμανικού Ινστιτούτου για τη Μελέτη της Εργασίας, το τέσσερις στους 10 Αμερικανούς που γεννιούνται και μεγαλώνουν στο πιο χαμηλό 1/5 της κλίμακας εισοδηματικής διαστρωμάτωσης παραμένουν στην ίδια οικονομική «τάξη» και ως ενήλικες. Την ίδια ώρα στην - παραδοσιακά άνιση - Βρετανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 30% και στη Φινλανδία 28%. Άλλωστε, έξι στους 10 Αμερικανούς που γεννιούνται πλούσιοι παραμένουν πλούσιοι και έξι στους 10 από εκείνους που γεννιούνται φτωχοί μένουν φτωχοί, όπως δείχνει έρευνα του κέντρου μελετών Pew. Την κοινωνική κινητικότητα διαδέχεται η κοινωνική στασιμότητα και κάποιες αμερικανικές φτωχογειτονιές δεν θυμίζουν σε τίποτα τις «Υψηλές προσδοκίες» του Ντίκενς, πέρα από το κοινωνικό τέλμα των φτωχών που χαρακτήριζε τη βικτοριανή εποχή.

Ανάλυση Κρούγκερ

«Οι χώρες με τη μεγαλύτερη ανισότητα είναι κι εκείνες με τη μικρότερη κοινωνική κινητικότητα» υποστήριξε ο Αλαν Κρούγκερ, ο διακεκριμένος καθηγητής Οικονομικών του Πρίνστον και σύμβουλος του προέδρου Ομπάμα. Με βάση την «Καμπύλη του υπέροχου Γκάτσμπυ» (όπως ονόμασε τη θεωρία του, χαρακτηριστικά βασισμένη στην κατά Φιτζέραλντ εποχή του Μεγάλου Κραχ), όσο μεγαλύτερη ανισότητα παρατηρείται σε μία κοινωνία τόσο περισσότερο η οικονομική κατάσταση των παιδιών εξαρτάται από εκείνη των γονιών. Δηλαδή τα παιδιά είναι προορισμένα να παραμείνουν στην ίδια οικονομική και κοινωνική κατάσταση.

 Επιδείνωση

Ακόμη και οι αυτοδημιούργητοι δισεκατομμυριούχοι στις ΗΠΑ ποτέ δεν ήταν λιγότεροι. Παρότι το 1/3 των δισεκατομμυριούχων του πλανήτη εξακολουθεί να είναι Αμερικανοί πολίτες, έχει αυξηθεί το ποσοστό του κληρονομημένου πλούτου, με αποτέλεσμα να υπερβαίνει τα αντίστοιχα ποσοστά στη Βρετανία και την Αυστραλία. Σήμερα ένας Αμερικανός που γεννιέται μεταξύ του 20% του φτωχότερου πληθυσμού έχει μία στις 20 πιθανότητες να αλλάξει την οικονομική του κατάσταση και να μεταπηδήσει στο 20% των πλουσιότερων. Σύμφωνα με τον Κρούγκερ, ως το 2035 στις ΗΠΑ η οικονομική κινητικότητα θα έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο.

Σύμφωνα με τον καθηγητή του Χάρβαρντ Νίαλ Φέργκιουσον, οι Αμερικανοί έδειχναν στο παρελθόν μεγαλύτερη ανοχή απέναντι στο πρόβλημα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας. Ακριβώς γιατί η κοινωνία τούς πρόσφερε μεγαλύτερες δυνατότητες «κινητικότητας» -και επομένως απεγκλωβισμού από συνθήκες ανισότητας- σε σχέση με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Μήπως όμως, αναρωτιέται, οι ΗΠΑ προσφέρουν πλέον το «χειρότερο και από τους δύο κόσμους: υψηλή ανισότητα μαζί με χαμηλή κινητικότητα»; Το Κίνημα του «99%» των Αμερικανών «Αγανακτισμένων» θα συμφωνούσε.

 Οι εξαιρέσεις του κανόνα

Από την άλλη, πάντως, εξακολουθούν να υπάρχουν παραδείγματα αυτοδημιούργητων μεγαλοεπιχειρηματιών που επέλεξαν να δημιουργήσουν τις αυτοκρατορίες τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το είχε πει ο δισεκατομμυριούχος Ελον Μασκ, ο μόλις 42χρονος Νοτιοαφρικανός που ξεκίνησε από τη Σίλικον Βάλεϊ για να χτίσει στις ΗΠΑ τον επιχειρηματικό του κολοσσό (στον οποίο ανήκουν η ιδιωτική διαστημική εταιρεία SpaceX, η ηλεκτροκίνητη αυτοκινητοβιομηχανία Tesla και ο μεγαλύτερος πάροχος «πράσινης» ενέργειας στις ΗΠΑ SolarCity). «Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το μέρος όπου τα μεγάλα πράγματα είναι δυνατά». Για πολύ λίγους το αμερικάνικο όνειρο δεν παραμένει άπιαστο.

 Τα συμπτώματα: Συγκέντρωση πλούτου - γνώσης σε ολίγους και αύξηση παιδικής εγκληματικότητας

Ποια είναι τα συμπτώματα αυτής της «στασιμότητας»; Το χάσμα της οικονομικής ανισότητας είχε αρχίσει να διευρύνεται στις ΗΠΑ ήδη από τη δεκαετία του 1980, και ως τα μέσα της δεκαετίας του 2000 το μέσο εισόδημα του λεγόμενου «1%» των πολύ πλούσιων ήταν περίπου 30 φορές υψηλότερο από εκείνο του μέσου όρου. Σήμερα, μετά τον σκόπελο της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, το ίδιο «1%» έχει φτάσει να κατέχει το 35% του αμερικανικού καθαρού εθνικού προϊόντος και το 42% του χρηματοπιστωτικού πλούτου.

Παράλληλα, φαίνεται να διευρύνεται και το μορφωτικό χάσμα μεταξύ τάξεων, αλλά και να αυξάνεται ο αριθμός των φτωχότερων που βασίζονται στην Πρόνοια για να επιβιώσουν, με αποτέλεσμα να παραμένουν αποκλεισμένοι από την παραμικρή δυνατότητα βελτίωσης των συνθηκών τους μέσω της εργασίας. Στο best seller βιβλίο του «Πλησιάζοντας μακριά» («Coming Apart»), ο πολιτικός επιστήμονας Τσαρλς Μάρεϊ εξερευνά τη δημιουργία των αμερικανικών τάξεων, από τους πιο πλούσιους Αμερικανούς ως τα γκέτο των λευκών. Μιλά για τη λεγόμενη «ελίτ της γνώσης», τους ευκατάστατους Αμερικανούς, τα παιδιά των οποίων απολαμβάνουν υψηλά ποσοστά εισδοχής στα καλύτερα αμερικανικά πανεπιστήμια.

Αντίθετα, στα γκέτο των φτωχών υπολογίζεται ότι ήδη από την ηλικία των τεσσάρων-πέντε χρόνων τα παιδιά υπολείπονται μαθησιακά κατά 21,6 μήνες σε σχέση με τα παιδιά πλούσιων οικογενειών. Όταν αποφοιτήσουν από το λύκειο, το χάσμα έχει γιγαντωθεί. Σύμφωνα με το αμερικανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, τα 3/4 των νεαρών Αμερικανών 17-24 χρόνων δεν διαθέτουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να καταταγούν στον αμερικανικό στρατό. Εκτός από κακή φυσική κατάσταση, έχουν δηλαδή κιόλας ποινικό μητρώο, αλλά και ανεπαρκείς σχολικές γνώσεις. Ταυτόχρονα, υπολογίζεται ότι τα 2/5 των φοιτητών σε ένα μέσο αμερικανικό κολέγιο παρακολουθούν φροντιστήρια για να αποκαταστήσουν τα μαθησιακά κενά του λυκείου.