Ο "ΚΟΣΜΟΣ" ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

Κατά τη διάρκεια της διετίας 1997 – 1998 το αμερικανικό Washington Institute διοργάνωσε μια σειρά από σεμινάρια ώστε να εξετασθεί σε βάθος η δυναμική, οι τάσεις και οι όποιες μεταβολές προκύψουν στη μελλοντική για τότε τουρκική εξωτερική πολιτική.Ο βασικός ωστόσο λόγος που είχαν διοργανωθεί τότε εκείνα τα σεμινάρια, ήταν να κατανοηθεί το πως βαδίζει αλλά και πως σκοπεύει να συνεχίσει να βαδίζει η Τουρκία μετά τη πτώση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η τουρκική εξωτερική πολιτική εστιαζόταν στα ακόλουθα βασικά ζητήματα:

-Στην αποτροπή και απάντηση μιας ενδεχόμενης επίθεσης της τότε Σοβιετικής Ένωσης,

-Στη προσπάθεια της να βελτιώσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ

- Στη προσπάθειά της να προστατέψει τα δικά της συμφέροντά ενάντια στον Ελληνισμό (Ελλάδα και Κύπρο).

Σε δευτερεύουσα προτεραιότητα τότε έθετε:

- Πως θα ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή οικογένεια

-Πως θα διαφυλάξει τα σύνορά της αλλά και τη συνοχή της από ενδεχόμενες τρομοκρατικές ενέργειες καθώς και από τις όποιες εξελίξεις ενδεχομένως προέκυπταν στις γειτονικές της χώρες, Συρία, Ιράν και Ιράκ. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν εξωτερική πολιτική υψηλού ρίσκου, και έθεσε σε κίνδυνο μέχρι και την ίδια την ύπαρξή της. Μια ύπαρξη, που δοκιμάστηκε παράλληλα από την μεν απειλή μιας Σοβιετικής πυρηνικής επίθεσης, και από τις δε συγκρούσεις στο εσωτερικό της. Τη δεκαετία του ’70, χιλιάδες Τούρκοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια επιθέσεων του PKK όπως και από χρήση πολιτικής βίας.

Με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η τουρκο-ρωσική φιλία που οικοδομήθηκε από τον Κεμάλ Ατατούρκ και τον Λένιν, πέρασε οριστικά σε μια διαφορετική φάση. Σε αυτήν της ρήξης. Οι αξιώσεις του Στάλιν στα στενά του Βοσπόρου και στη βορειοανατολική Τουρκία ουσιαστικά έκλεισαν το τουρκο-ρωσικό κύκλο φιλίας. Η υποστήριξη που παρείχαν οι ΗΠΑ στην Τουρκία όλες αυτές τις δεκαετίες ήταν σημαντικότατη. Η ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποτροπή ενδεχόμενης επίθεσης από τη πρώην Σοβιετική Ένωση. Παράλληλα κράτησε σε χαμηλούς τόνους τις σχέσεις Τουρκίας – Βουλγαρίας και χωρίς προβλήματα στα μεταξύ τους σύνορα.

Την ίδια ώρα, και πρέπει να τονισθεί αυτό, οι «γειτονιές» της Τουρκίας πέρασαν ήσυχα χρόνια, εξαιρουμένου της Μέσης Ανατολής που όπως και σήμερα παραμένει πηγή αστάθειας. Ο Καύκασος ήταν υπό τον πλήρη έλεγχο της Μόσχας, ενώ τα Βαλκάνια ήταν υπό την …πειθαρχία του Τίτο. Γιατί η Τουρκία αποτελεί πολύ σημαντικό εταίρο των ΗΠΑ. Η Τουρκία είχε το σθένος να αναγνωρίσει πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες πριν καλά καταρρεύσει η πρώην κραταιά υπερδύναμη. Θεωρείται από τις ΗΠΑ, η χώρα σταυροδρόμι, μιας και μπορεί να παίξει περιφερειακό ρόλο στη Δυτική Ευρώπη, στα Βαλκάνια, στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή, στο Αιγαίο, στον Καύκασο, στην Κεντρική Ασία, αλλά και τη Μαύρη Θάλασσα. Μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ουσιαστικά χάθηκε μαζί της και η όποια επιρροή ασκούσε στον Αραβικό κόσμο.

Αυτομάτως τότε, δόθηκε η ευκαιρία στην Τουρκία αφενός να συνεχίσει να έχει καλές σχέσεις με το Ισραήλ και αφετέρου να οργανώνει και να προγραμματίζει επιθέσεις εναντίον του PKK ακόμη και στα εδάφη του Ιράκ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, απείλησε ανοιχτά την Συρία με στρατιωτική επέμβαση στην περίπτωση που δεν έδιωχνε από τη χώρα τον ηγέτη του PKK, Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εύκολο να πραγματοποιηθεί στην περίπτωση ωστόσο που δεν είχε καταρρεύσει η πρώην Σοβιετική Ένωση.

Ο ρόλος της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή αναβαθμίστηκε τη δεκαετία του 1990, όπου σταδιακά αναδεικνυόταν σε περιφερειακή δύναμη. Σε στρατιωτικό επίπεδο, η Τουρκία είχε αποκτήσει τότε κάποια βασικά στοιχεία μια σύγχρονης πολεμικής δύναμης, κυρίως, χάρη στη συμπαραγωγή των μαχητικών F-16 με την αμερικανική εταιρεία Lockheed Martin. Την ίδια ώρα, οι γειτονικές χώρες της Τουρκίας σταδιακά άρχισαν να αποδυναμώνονται.

Η Ελλάδα και η Τουρκία.

Η Ελλάδα τη δεκαετία του 1990 θεωρητικά ήταν η χώρα που μπορούσε να φέρει σε δύσκολη θέση την Τουρκία. Ωστόσο η Ελλάδα ήταν και παραμένει δημογραφικά πολύ μικρότερη σαν χώρα από την Τουρκία. Πέρα αυτού, οι δύο χώρες είναι κράτη, μέλη του ΝΑΤΟ. Η σταδιακή ανάπτυξη της Τουρκίας άνοιξε φαινομενικά και άλλο τη «ψαλίδα» ανάμεσα στις δύο χώρες ενώ ακολούθησε η αλλαγή στάσης από πλευράς Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Οι τότε προσπάθειες μιας διαφορετικής προσέγγισης ανάμεσα στις δύο χώρες (εξωτερική πολιτική των "σεισμών", οι αλλαγές στα σχολικά βιβλία κλπ) ευοδώθηκαν στα τέλη του 1990 (Παπανδρέου – Τζεμ). Σε αυτό το σημείο σαφέστατα υπάρχουν πολιτικές ευθύνες από τις τότε ελληνικές κυβερνήσεις.

Η ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

Σε μια έρευνα που έγινε στην Τουρκία στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 τα αποτελέσματα έδειξαν πως το 57% των Τούρκων δεν ενδιαφέρεται για την εξωτερική πολιτική της χώρας τους και μόνο το 23% παρακολουθεί ανελλιπώς τα γεγονότα. Άξιο συζήτησης ωστόσο ήταν το γεγονός πως τα ποσοστά ήσαν αντιστρόφως ανάλογα στη βαθμίδα των ερωτηθέντων που είχαν πτυχίο Πανεπιστημίου. Εκεί, το 62% δήλωσε πως τους ενδιαφέρει πολύ η εξωτερική πολιτική της χώρας τους σε αντίθεση με ένα μόλις 16% που δήλωσε αδιαφορία.

Η συγκεκριμένη έρευνα, αποτέλεσε σημείο αναφοράς όσον αφορά την τουρκική εξωτερική πολιτική, μιας και έδειξε περίτρανα πως οι πολίτες της Τουρκίας δεν είχαν στραμμένο το βλέμμα τους τόσο πολύ στην εξωτερική πολιτική της χώρας τους, όσο το είχαν οι Έλληνες και οι Κύπριοι, οι οποίοι σε αντίθεση με τους Τούρκους, την εποχή εκείνη έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εξωτερική πολιτική των δικών τους χωρών και φανατικοί αναγνώστες θεμάτων «εθνικής υπερηφάνειας».

Υπόθεση: «Bulgarification»

Το 1984, η κοινή γνώμη της Τουρκίας επηρέασε ουσιαστικά στην απόφαση της τότε τουρκικής κυβέρνησης που έπρεπε να αποφασίσει άμεσα στο πως θα «απαντήσει» στην υπόθεση «Bulgarification». «Bulgarification», ονομάστηκε η τότε εκστρατεία της Βουλγαρίας να κλείνει ότι τζαμί υπήρχε και να μετονομάζει οτιδήποτε οθωμανικό είχε απομείνει στη χώρα με σλαβικά προσωνύμια.

Η υπόθεση «Bulgarification» στην αρχή αιφνιδίασε την τότε κυβέρνηση της Τουρκίας, η οποία αρχικά με επιφυλακτικότητα δήλωσε πως δεν δύναται να παρεμβαίνει σε εσωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους. Η δήλωση αυτή και η συνεχόμενη προβολή της από τα τότε ΜΜΕ έστρεψαν την τουρκική κοινή γνώμη εναντίον της τουρκικής κυβέρνησης με συνέπεια η αμηχανία και η επιφυλακτικότητα που αρχικά επέδειξε να μετατραπεί σε μπούμεραγκ και «καταιγίδα» αντίδρασης με συνέπεια τη παρέμβαση μέχρι και της Διεθνούς Κοινότητας σχετικά με το ζήτημα.

Υποθέσεις: Ίμια & Οτσαλάν

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και κατά τη διάρκεια της κρίσης των Ιμίων τον Ιανουάριο του 1996, όπου η Τουρκία και η Ελλάδα έφτασαν μια ανάσα από τον πόλεμο. Η όλη υπόθεση και η διαφωνία των δύο χωρών «έτρεχε» για περισσότερο από ένα μήνα, ωστόσο υπογείως. Δεν υπήρχε καν κρίση και κανείς δεν είχε αντιληφθεί το οτιδήποτε.

Ωστόσο μόλις πήραν τη σκυτάλη τα τουρκικά ΜΜΕ, η κινητοποίηση της κοινής γνώμης ήταν τέτοια που δεν άφηνε περιθώρια στην τότε τουρκική κυβέρνηση. Τότε πραγματικά, φάνηκε το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος των ΜΜΕ στη Τουρκία, αλλά και το πόσο μπορούσε να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Οι εικόνες των τουρκικών πολεμικών πλοίων να κατευθύνονται προς τις βραχονησίδες άλλαξε ουσιαστικά τα μέχρι τότε δεδομένα και ξεκάθαρα περάσαμε στην εποχή της προηγμένης τεχνολογίας. Μιας τεχνολογίας που μπορεί να καθορίσει «κόκκινες» γραμμές και να επηρεάσει άμεσα την εξωτερική πολιτική μιας χώρας.

Ομοίως με την υπόθεση Ιμίων, τα τουρκικά ΜΜΕ επηρέασαν την κοινή γνώμη στην υπόθεση Οτσαλάν. Ο απόηχος της σύλληψης του ηγέτη του PKK, Αμπτουλάχ Οτσαλάν και μετά τις αποκαλύψεις πως η Αθήνα τον προστάτευε αλλά και φυγάδευε στο Ναϊρόμπι της Κένυας, έκαναν το τότε ανθελληνικό αίσθημα στη Τουρκία να «χτυπήσει» κόκκινο.  

Το εκπληκτικό ωστόσο δεν είναι αυτό, μιας και κάτι τέτοιο αναμένονταν, όσο το πόσο γρήγορα η κατάσταση εξομαλύνθηκε και το πόσο γρήγορα βρέθηκε ο δρόμος της επαναπροσέγγισης. Τα προσκείμενα ΜΜΕ στην τότε τουρκική κυβέρνηση ξεκάθαρα διαχειρίστηκαν την κοινή γνώμη με αξιοζήλευτο τρόπο. Τότε πια, επιβεβαιώθηκε πως τα ΜΜΕ στην Τουρκία, θεωρούνται χωρίς αμφιβολία ένα «όπλο» διαχείρισης της κοινής γνώμης.