"ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ, ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ, ΟΔΗΓΙΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΥΚΛΙΩΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΙ ΥΠΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ'"

Η εκ νέου κυκλοφορία της δεύτερης και τελευταίας έκδοσης (1889-1891) της Οθωμανικής νομοθεσίας έχει εκτός από ιστορική αξία, πολλά και μη προφανή στοιχεία επικαιρότητας. Την έκδοση χαιρετίζει η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος και προλογίζει ο Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος.

Εκτός της σπανίζουσας ελληνόφωνης δευτερεύουσας βιβλιογραφίας για το οθωμανικό δίκαιο, εξαιρετικά δυσεύρετη είναι η πρωτογενής ύλη του δικαίου. Η παρούσα έκδοση αποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το κενό αυτό και την γενικότερη άγνοια σε ό,τι αφορά ιστορικές και νομικές πηγές της οθωμανικής περιόδου. Η αλήθεια είναι ότι τα βιβλία της εγκύκλιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα συνήθως ολοκληρώνουν τις λιγοστές αναφορές τους στις σχέσεις Ελλήνων και οθωμανικής εξουσίας κάπου στην περίοδο της δημιουργίας Κράτους στα εδάφη της «παλαιάς Ελλάδας», ξεχνώντας δύο σημαντικές παραμέτρους : ότι τόσο το μείζον τμήμα του ελληνικού πληθυσμού όσο και το μείζον τμήμα της σημερινής Ελλαδικής επικράτειας παρέμειναν υπό οθωμανική κυριαρχία για ακόμη εκατό περίπου χρόνια. Παραπλήσια είναι και η αποτύπωση της κατάστασης στην προπτυχιακή εκπαίδευση των νομικών σχολών της χώρας.

Το μάθημα της ιστορίας του δικαίου προτιμά συνήθως να αναδεικνύει στοιχεία συνέχειας αρχαίου ελληνικού, ρωμαϊκού και βυζαντινού δικαίου, και του δικαίου κατά και μετά την Ελληνική Επανάσταση, αγνοώντας όσες πηγές δικαίου ίσχυσαν στον ελλαδικό χώρο, αλλά προέρχονταν από κατακτητές (οθωμανική ή λατινική κυριαρχία)...

Σχόλιο του Δικηγόρου κ. Θεόδωρου Δ. Παπαγεωργίου

Ειδ. Νομικού Συμβούλου της Ιεράς Συνόδου

της Εκκλησίας της Ελλάδος - Δικηγόρου

Η εκ νέου κυκλοφορία της δεύτερης και τελευταίας έκδοσης (1889-1891) της Οθωμανικής νομοθεσίας έχει εκτός από ιστορική αξία, πολλά και μη προφανή στοιχεία επικαιρότητας. Την έκδοση χαιρετίζει η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος και προλογίζει ο Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος. Εκτός της σπανίζουσας ελληνόφωνης δευτερεύουσας βιβλιογραφίας για το οθωμανικό δίκαιο, εξαιρετικά δυσεύρετη είναι η πρωτογενής ύλη του δικαίου. Η παρούσα έκδοση αποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό το κενό αυτό και την γενικότερη άγνοια σε ό,τι αφορά ιστορικές και νομικές πηγές της οθωμανικής περιόδου. Η αλήθεια είναι ότι τα βιβλία της εγκύκλιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα συνήθως ολοκληρώνουν τις λιγοστές αναφορές τους στις σχέσεις Ελλήνων και οθωμανικής εξουσίας κάπου στην περίοδο της δημιουργίας Κράτους στα εδάφη της «παλαιάς Ελλάδας», ξεχνώντας δύο σημαντικές παραμέτρους: ότι τόσο το μείζον τμήμα του ελληνικού πληθυσμού όσο και το μείζον τμήμα της σημερινής Ελλαδικής επικράτειας παρέμειναν υπό οθωμανική κυριαρχία για ακόμη εκατό περίπου χρόνια. Παραπλήσια είναι και η αποτύπωση της κατάστασης στην προπτυχιακή εκπαίδευση των νομικών σχολών της χώρας.

Το μάθημα της ιστορίας του δικαίου προτιμά συνήθως να αναδεικνύει στοιχεία συνέχειας αρχαίου ελληνικού, ρωμαϊκού και βυζαντινού δικαίου, και του δικαίου κατά και μετά την Ελληνική Επανάσταση, αγνοώντας όσες πηγές δικαίου ίσχυσαν στον ελλαδικό χώρο, αλλά προέρχονταν από κατακτητές (οθωμανική ή λατινική κυριαρχία).

Ο ομογενής Δημήτριος Νικολαΐδης, εκδότης των εφημερίδων «Κωνσταντινούπολις» και «Σερβέτ», ανέθεσε το τιτάνιο έργο της μετάφρασης και του κατ’ άρθρον υπομνηματισμού του συνόλου της Οθωμανικής νομοθεσίας στον νομικό Απόστολο Φωτιάδη «τόν επί εικοσιπενταετίαν δίκην αφανούς ερημίτου εγκύψαντα εν τη ευάνδρω των Κυδωνιέων πόλει εις τήν μελέτην του  μουσουλμανικού δικαίου καί της νομοθεσίας ημών».

Το έργο αυτό διασώζει στη γλώσσα μας την προσπάθεια ενός μεγάλου και απολυταρχικού κράτους κατά την πρώτη περίοδο των «Μεταρρυθμίσεων» (Tanzimât, 1839-1876) να αντιτάξει εκσυγχρονιστικές δυνάμεις ως αντίδοτο στην παρακμή του, με την θεσμοθέτηση ενός δικαιϊκού συστήματος κατά τα νομοθετικά πρότυπα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού (θέσπιση κωδίκων, σαφείς και λεπτομερείς κανόνες δικαίου, εγγύηση των δικαιωμάτων των πολιτών, αρχή της νομιμότητας), το οποίο θα ανεδείκνυε τις αρχές της ασφάλειας δικαίου, της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης διακρίσεων λόγω εθνικότητας και θρησκείας μεταξύ των πληθυσμιακών ομάδων του.

Ο εκδότης του ήθελε, όπως έγραφε στον πρόλογο, να φέρει τους ελληνόφωνους ομογενείς σε επαφή με την μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία της Πύλης εξ αιτίας της οποίας «άπαντες ξένοι τε καί οικείοι, εν ενί στόματι καί μια καρδία ανομολογούσιν ότι ετέθησαν όλως νέαι καί ακράδαντοι βάσεις της νομοθεσίας εν γένει, της απονομής του δικαίου αδιακρίτως εθνότητος καί ιθαγενείας…».

Η νομοθεσία αυτή αποτελούσε μια νομοθετική προσπάθεια, πέραν των άλλων μέτρων, να ανακοπούν οι διαδικασίες απόσχισης και εθνογένεσης εντός των εδαφών της οθωμανικής αυτοκρατορίας, τις οποίες η κεντρική εξουσία ερμήνευε πλέον όχι μόνο ως αποτέλεσμα ξένων επεμβάσεων, αλλά και ως αντίδραση των χριστιανικών πληθυσμών απέναντι σε πολυετείς αυθαιρεσίες και παραγκωνισμούς. Έτσι, όπως επισημαίνει στον χαιρετισμό του ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος η επανακυκλοφορία των Οθωμανικών Κωδίκων φέρει στοιχεία επικαιρότητας, διότι «συμβάλλει… εις τον διεξαγόμενον και σήμερον εν τοις πράγμασι διάλογον περί των δικαιωμάτων των ανθρώπων έναντι της πολιτείας, ανεξαρτήτως του θρησκεύματος αυτών, ιδία εν τη Εγγύς και Μέση Ανατολή».

Σε ό,τι αφορά το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επισημαίνει στον πρόλογό του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, «οι «Οθωμανικοί Κώδικες» διασώζουν ένα σημαντικό κεφάλαιο της μακραίωνης πορείας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως και των σχέσεών Της με την οθωμανική εξουσία, καθώς συγκαταριθμεί τους «Εθνικούς» ή «Γενικούς Κανονισμούς» της ορθόδοξης χριστιανικής κοινότητας, που αποτελούσαν…, τις πρώτες διατάξεις ενός «Καταστατικού Χάρτη» του Οικουμενικού Πατριαρχείου ….

Την περίοδο εκείνη… εισάγεται σαφέστερα η αντίληψη ότι τα εν Κωνσταντινουπόλει «Πατριαρχεία» (Patrikhane) αποτελούν όχι μόνο τα κτίρια, την έδρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά παράλληλα σημαίνουν έναν αυτοτελή εκκλησιαστικό θεσμό με νομική οντότητα».

Η παρούσα επανέκδοση αποτελεί ανατύπωση της δεύτερης έκδοσης των Οθωμανικών Κωδίκων (1889-1891) και περιλαμβάνει και τα μεταγενέστερα του Tanzimât και της πρώτης έκδοσης (1869-1874) νομοθετήματα. Το έργο περιέχει :

α) τον «Αστυκό Κώδικα» (τ. 1),

β) τον Οθωμανικό Νόμο περί Γαιών του 1856 (τ. 2),

 γ) το ερμηνευτικό έργο «Βακουφικαί Διατάξεις» (1889) του νομομαθούς και δικαστή Ömer Hilmi Efendi (τ. 2),

δ) το σύνολο της λοιπής νομοθεσίας (βεζυρικές διαταγές, εγκυκλίους) για το εμπράγματο δίκαιο (τ. 2),

 ε) δικονομική νομοθεσία (τ. 2),

στ) φορολογική νομοθεσία (τ. 2),

ζ) δίκαιο ιθαγένειας (τ. 2),

η) εμπορική και ποινική νομοθεσία (τ. 3),

 θ) νομοθεσία για τη διοίκηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του Αγίου Όρους, εν γένει των Ιερών Μονών, και του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων (τ. 3),

 ι) λοιπό διοικητικό δίκαιο (όπως κεντρική και περιφερειακή οργάνωση του κράτους τ.3, δημοσιοϋπαλληλικό δίκαιο τ. 3, τελωνειακή νομοθεσία, δίκαιο δημοσίων έργων τ. 4, δασικό δίκαιο, τ.4, μεταλλευτικό δίκαιο, τ. 4, αστυνομικό δίκαιο, τ. 4, εκπαιδευτικό και ιατρικό δίκαιο, τ.4. κ.λπ.) και όλα τα ανωτέρω με πλήθος νομικών υποσημειώσεων και μεταφραστικών διευκρινίσεων του Αποστόλου Φωτιάδου, ενώ τα νομοθετήματα ομαδοποιούνται με παρεμβαλλόμενα ευρετήρια.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τους νομικούς της πράξης και τις κατά καιρούς συζητήσεις για την εκκλησιαστική περιουσία, ο Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος επισημαίνει στον πρόλογο της επανέκδοσης: «Αξίζει να σημειωθεί ότι, όσες φορές τα ελληνικά δικαστήρια πολύ συχνά σε υποθέσεις εκκλησιαστικών ακινήτων – ευρίσκονται προ της ανάγκης να εκτιμήσουν το κύρος οθωμανικών τίτλων… παραπέμπουν σχεδόν σταθερά στην παρούσα κωδικοποίηση και στο ερμηνευτικό έργο του Ömer Hilmi Efendi.

Η μελέτη αυτών των διατάξεων…, αποδεικνύει στον καλόπιστο αναγνώστη πόσο ανεύθυνη και ανυποψίαστη ως προς τις διεθνείς προεκτάσεις της είναι η πρόσφατη, ανοικτή αμφισβήτηση στην χώρα μας περί το κύρος των εμπραγμάτων δικαιωμάτων της Εκκλησίας στην λιγοστή πλέον, αποψιλωμένη από τις καταπατήσεις και τις δημεύσεις, ακίνητη περιουσία Της.

Αρκεί να αναλογισθεί κανείς ότι αντίστοιχα δικαιώματα των Ορθοδόξων Πατριαρχείων, κοινοτήτων και ιδρυμάτων, που απορρέουν από τίτλους ιδιοκτησίας της ίδιας περιόδου, γίνονται σεβαστά από αρκετά αλλόθρησκα κράτη εντός της επικράτειάς τους.»