Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ

ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Η απελευθέρωση της Μακεδονίας την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) αποτέλεσε το επιστέγασμα και την επιβράβευση της ελληνικής αλυτρωτικής δραστηριότητας στην περιοχή. Επί δεκαετίες, άλλωστε, η μακεδονική ενδοχώρα συμπύκνωνε τους πόθους, τόσο των Ελληνοφώνων κατοίκων της όσο και των ελλαδιτών αδελφών τους, για ένωση με το ελεύθερο ελληνικό βασίλειο. Κατά συνέπεια, ήταν επόμενο τα εδαφικά κεκτημένα της Συνθήκης του Βουκουρεστίου να γίνουν πανηγυρικά δεκτά από τους Έλληνες. Αλλά την επαύριο της νίκης η ελληνική διοίκηση βρέθηκε αντιμέτωπη με σημαντικά προβλήματα που είχε επισωρεύσει στην περιοχή η χρόνια οθωμανική ολιγωρία και ανικανότητα, σε συνδυασμό με την πολυεπίπεδη εσωτερική εθνοτική ανομοιογένεια.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, τις παραμονές της Απελευθέρωσης ο πληθυσμός της Μακεδονίας προσέγγιζε το 1.205.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι Ελληνόφωνοι ανέρχονταν μόλις σε 370.000 (ποσοστό 31%), οι Σλαβόφωνοι σε 260.000 (Πατριαρχικοί και Εξαρχικοί) (21,5%), οι Μουσουλμάνοι σε 475.000 άτομα (39,5%), ενώ οι Εβραίοι και οι λοιποί σε 98.000 (ποσοστό 8%). Ο εθνολογικός κατακερματισμός καθώς και η πανθομολογούμενη αριθμητική υστέρηση των Ελληνοφώνων κατοίκων της Μακεδονίας, σε συνάρτηση με το διαρκές κλίμα πολεμικής αβεβαιότητας, αποτελούσαν αναμφίβολα σημαντικούς πονοκεφάλους για την ελληνική διοίκηση.

Η δεκαετία των πολέμων (1912-1920)

Η μετατροπή των μακεδονικών εδαφών σε θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων τη δεκαετία 1910-1920 οδήγησε, όπως ήταν φυσικό, σε ευρύτατες δημογραφικές ανακατατάξεις. Ο Αλέξανδρος Πάλλης, υπεύθυνος για την περίθαλψη των προσφύγων στη Μακεδονία, κατέγραψε συνολικά 12 μεταναστευτικά κύματα Ελληνοφώνων, Τουρκοφώνων και Σλαβοφώνων που πραγματοποιήθηκαν το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα από και προς την μακεδονική ενδοχώρα. Η αποχώρηση από την Μακεδονία εντοπίζεται κυρίως στη σλαβόφωνη και τη μουσουλμανική μειονότητα. Όσον αφορά τους Σλαβοφώνους κατοίκους της μακεδονικής γης, σημειώθηκε μαζική διαρροή τους προς τη Βουλγαρία την εποχή της προέλασης του ελληνικού στρατού κατά τον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο. Το μεταναστευτικό κύμα προερχόταν κυρίως από την Ανατολική και την Κεντρική Μακεδονία, ενώ από τη Δυτική Μακεδονία αποχώρησε περιορισμένος σχετικά αριθμός Σλαβοφώνων. Κατά τα επόμενα έτη, η μετακίνηση των Σλαβοφώνων ήταν σποραδική. 

Το καλοκαίρι του 1916, τις βουλγαρικές δυνάμεις που εισέβαλαν στην Ανατολική Μακεδονία ακολούθησε σημαντικός αριθμός Σλαβοφώνων. Τελικά όμως οι Σλαβόφωνοι αυτοί δεν παρέμειναν πολύ στο ελληνικό έδαφος, καθώς το φθινόπωρο του 1918, μπροστά στην προέλαση των συμμαχικών δυνάμεων, πήραν εκ νέου το δρόμο της προσφυγιάς. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, περίπου 40.000 Σλαβόφωνοι εγκατέλειψαν την Ελλάδα κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων. Αξίζει, επίσης, να υπογραμμισθεί πως την εποχή αυτή η μετανάστευση του σλαβόφωνου πληθυσμού εντοπίσθηκε κυρίως στην Κεντρική και την Ανατολική Μακεδονία, ενώ αντίθετα, από το 1914 και ύστερα, οι μετανάστες προέρχονταν κυρίως από τη Δυτική Μακεδονία. Το γεγονός αυτό δεν είναι δύσκολο να εξηγηθεί, αφού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους τόσο η Κεντρική όσο και η Ανατολική Μακεδονία υπήρξαν πεδίο σφοδρής σύγκρουσης μεταξύ του ελληνικού και του βουλγαρικού στρατού. Ήταν αναμενόμενο, λοιπόν, σημαντική μερίδα του ντόπιου σλαβόφωνου πληθυσμού να εγκαταλείψει την περιοχή με την ήττα και την αποχώρηση των βουλγαρικών στρατευμάτων. 

Αντίθετα, την ίδια χρονική περίοδο η Δυτική Μακεδονία δεν επηρεάσθηκε από τις πολεμικές αντιπαραθέσεις, καθώς ένα χρόνο νωρίτερα, το 1912, είχε σχετικά εύκολα περάσει από οθωμανικά σε ελληνικά χέρια. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, όμως, η εγκαθίδρυση ελληνικής διοίκησης οδήγησε αρκετούς από τους Σλαβόφωνους κατοίκους που αρνούνταν να την αποδεχτούν, στην απόφαση να εγκαταλείψουν την ελληνική Μακεδονία. Είναι εύλογο να υποτεθεί ότι η πλειοψηφία τους προέρχονταν από τη Δυτική Μακεδονία, αφενός γιατί η υπόλοιπη Μακεδονία είχε ήδη εκκενωθεί από την πλειονότητα των φιλοβουλγαρικών στοιχείων και αφετέρου διότι στους νομούς Φλωρίνης, Κοζάνης και Καστοριάς κατοικούσε το μεγαλύτερο μέρος του σλαβόφωνου πληθυσμού. Μάλιστα, με ενέργειες του Ρώσου Προξένου στην Θεσσαλονίκη, η πλειοψηφία των μεταναστών από τη Δυτική Μακεδονία προωθήθηκε στη Δυτική Θράκη, η οποία με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου είχε παραχωρηθεί στην Βουλγαρία.

Αναλυτικά, ο αριθμός των 40.000 Σλαβοφώνων που εγκατέλειψαν τη Μακεδονία την περίοδο 1912-1919, εντοπίζεται ως εξής:

(α) Δυτική Μακεδονία

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έστειλε τον Μάιο του 1922 η Γενική Διοίκηση Κοζάνης-Φλωρίνης προς το Υπουργείο των Εξωτερικών, συνολικά 1.604 άτομα είχαν μεταναστεύσει από την περιοχή από τις αρχές του Κ΄ αιώνος, κατανεμημένα ως εξής:

Χωριό	Άτομα
Υποδιοίκηση Καϊλαρίων

Εμπόριο 77
Παλαιοχώρι 19
Δροσερό 6
Ολυμπιάδα 15
Αναρράχη 4

Περδίκκας 1
Ασβεστόπετρα
Σύνολο 125 Υποδιοίκηση Φλώρινας

Αετός 5
Μελίτη 4
Παπαγιάννης 2
Μεσοχώρι 6
Νεοχωράκι 1

Αχλάδα 3
Περικοπή 20
Φλάμπουρο 1
Πεδινό 2
Ακρίτας 7

Άγιος Παντελεήμονας 27
Ξυνό Νερό 70
Βροντερό 4
Πυξός 5
Φλώρινα 67

Άλωνα 6
Σκοπιά 5
Αρμενοχώρι 1
Πέρασμα 37
Αμμοχώρι 65

Σφήκα 57
Οξυά 7
Κρανιές 1
Μικρολίμνη 3
Καρυές 1

Άγιος Γερμανός 11
Ψαράδες 1
Δασερή 1
Αμύνταιο 9
Κέλλη 13

Τριανταφυλλιά 16
Ατραπός 4
Λεπτοκαρυές 2
Υδρούσσα 16
Τρίβουνο 23

Πολυπόταμος 15
Τρίγωνο 1
Κώτας 2
Κορυφή 7
Σκλήθρο 9

Ασπρόγεια 16
Σιταριά 7
Κλειδί 2
Βεύη 14
Σύνολο 576

Υποδιοίκηση Καστοριάς Πράσινο 6 Μελάς 9 Μακροχώρι 32

Βατοχώρι 9
Μοσχοχώρι 50
Κρυσταλλοπηγή 82
Απόσκεπος 15
Μαυρόκαμπος 2

Κρανιώνα 15
Χαλάρα 14
Γάβρος 9
Ποιμενικό 13
Κορησός 11

Άγιος Νικόλαος 4
Λιθιά 11
Βασιλειάδα 92
Μελισσότοπος 1
Σταυροπόταμος 1

Μαυροχώρι 2
Κλαδορράχη 1
Ανταρτικό 21
Βαρικό 9
Οξυές-Οξυά 35

Πολυκέρασος 29
Σιδηροχώρι 14
Βυσσινιά 14
Ιεροπηγή 58
Άγιος Δημήτριος 28

Άργος Ορεστικό 6
Σπήλαια 50
Λακκώματα 47
Ζευγοστάσι 6
Καστανόφυτο 43

Άνω Περιβόλι 7
Άνω Νεστόριο 28
Κάτω Νεστόριο 35
Δενδροχώρι 35
Άνω Λεύκη 41

Σύνολο 885 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 1.586

Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτουν τα εξής:

α΄) Από τα Καϊλάρια έφυγαν τα λιγότερα άτομα, μόλις 125. Μάλιστα, όλοι οι μετανάστες προέρχονταν από επτά μόλις χωριά και, σύμφωνα με τα στοιχεία, μετακινήθηκαν το 1913. Αξίζει να σημειωθεί πως τα χωριά αυτά ήταν τα μοναδικά σλαβόφωνα του νομού Κοζάνης. Επίσης, το ποσοστό των μεταναστών εμφανίζεται πολύ χαμηλό σε σχέση με το σύνολο των κατοίκων των χωριών αυτών, καθώς σε σύνολο οικογενειών 1.524 (περίπου 7,5-8.000 άτομα) το ποσοστό των μεταναστών ήταν περίπου 8%.

β΄) Στην υποδιοίκηση Φλωρίνης (διοικητική διαίρεση του Μεσοπολέμου, αντίστοιχη με τον σημερινό νομό, χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτόν στα γεωγραφικά όρια) οι μεταναστεύσαντες Σλαβόφωνοι ήσαν σαφώς περισσότεροι σε σχέση με αυτούς του νομού Κοζάνης. Επίσης, προέρχονταν από περισσότερα χωριά και έφυγαν όχι μόνο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων αλλά καθ' όλη τη δεκαετία του 1910-20. Πιο συγκεκριμένα, οι μετανάστες προέρχονταν από 42 χωριά του νομού καθώς επίσης και από την πόλη της Φλωρίνης και το Αμύνταιο και ανέρχονταν σε 576 άτομα. Όμως, το ποσοστό των μεταναστών σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των κατοίκων του νομού αποδεικνύεται μηδαμινό και δεν πρέπει να υπερέβαινε το 2% (ο συνολικός αριθμός των οικογενειών των χωριών, εκτός της πόλεως της Φλωρίνης, ανερχόταν σε 7.286 = 36-37.000 άτομα). 

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως ελάχιστοι Σλαβόφωνοι μετανάστευσαν στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, προέρχονταν δε από τα χωριά Μεσοχώρι, Σιταριά, Κλειδί και Βεύη. Υπήρξαν όμως και ορισμένοι από τα χωριά Μελίτη, Περικοπή, Ακρίτας, Άλωνα, Υδρούσσα, Τρίβουνο και Πολυπόταμος. Οι μετανάστες του 1914 προέρχονταν κυρίως από τα χωριά Αχλάδα και Φλάμπουρο και λιγότεροι από την Μελίτη και την Περικοπή, χωριά που αποτελούσαν παραδοσιακά κέντρα της ΕΜΕΟ την εποχή του Μακεδονικού Αγώνος. Το 1915 κάτοικοι εγκατέλειψαν τα χωριά Οξυά, Τρίγωνο, Κώτας και Κορυφή, ενώ το 1916 το μεταναστευτικό ρεύμα διογκώθηκε και επικεντρώθηκε στα χωριά Αετός, Νεοχωράκι, Πεδινό, Βροντερό, Πυξός, Σφήκα, Μικρολίμνη, Καρυές, Ψαράδες, Δασερή και Ατραπός. Αντίθετα, κατά τα επόμενα χρόνια η μετανάστευση σχεδόν εκμηδενίσθηκε. Έτσι, το 1917 οι μετανάστες προέρχονταν μόνον από τις Λεπτοκαριές και το 1920 από τα Ασπρόγεια.

γ΄) Στην υποδιοίκηση Καστοριάς 885 άτομα εγκατέλειψαν την περιοχή το χρονικό διάστημα 1913-1920. Οι μετανάστες προέρχονταν από 38 συνολικά χωριά και το ποσοστό τους, σε σχέση με το σύνολο των κατοίκων των ίδιων χωριών (5.749 οικογένειες = 28-29.000 άτομα), ήταν γύρω στο 3%.

(β) Κεντρική Μακεδονία

Η περιοχή του Κιλκίς υπήρξε πεδίο άγριων πολεμικών αντιπαραθέσεων κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Βαλκανικού Πολέμου. Κατά την προέλαση του ελληνικού στρατού πολλά χωριά καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ άλλα υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Οι πληροφορίες για τους πρόσφυγες στην Βουλγαρία αντλήθηκαν με στατιστική επεξεργασία από την ηλεκτρονική βάση δεδομένων του Κέντρου Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης, στη Θεσσαλονίκη. Από τα υπάρχοντα στοιχεία προκύπτει ότι στην περιοχή του Κιλκίς καταστράφηκαν 24 χωριά καθώς και η πόλη του Κιλκίς, ενώ οι Σλαβόφωνοι κάτοικοί τους εγκατέλειψαν το ελληνικό έδαφος. Αναλυτικά, τα χωριά που καταστράφηκαν ολοσχερώς από τον ελληνικό στρατό κατά τον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, ήταν τα εξής:

Βούλγαροι Τούρκοι Βούλγαροι Τούρκοι

Παλαιό Όνομα

Νέο Όνομα

Κάντσωφ

Χιλμή

Αβρέτ-Χισάρ Νέο Γυναικόκαστρο 200 45 217 35
Αμπάρ-κιοϊ Μάνδρες 300 66 195 0

Γκιολ όμπαση Πικρολίμνη 100 0 138 0
Καζάνοβο Κοτύλη 200 0 162 0

Μιχάλοβο Μιχαλίτσι 150 0 98 0
Σαλαμανλή Γαλλικός 150 0 0 0

Σεκερλή Ζαχαράτο 65 0 52 0
Χαϊδαρλή Βαπτιστής 80 0 80 0

Αποστολάρ Απόστολοι 240 0 240 0
Βλαδάγκα Ακρίτας 150 0 270 0

Δούρμπαλη Σύνορο 166 0 124 0
Κιρέτς Χωρύγι 500 0 0 0

Γκερμπασέλ Καστανιές 150 0 0 0
Γιαντζηλάρ Ξυλοκερατέα 470 50 340 125

Γενή κιοϊ Ελευθεροχώρι 121 0 92 0
Δημούτσα Άγιος Χαράλαμπος 70 0 58 18

Τσομλεκτσή Διπόταμος 160 0 200 0
Ιρακλή Ηράκλεια 290 100 0 0

Μπεϊλερλή Ξηρόλακκος 125 0 0 0
Δρέβενο Πύλη 125 0 0 0

Χέρσοβο Χέρσο 360 0 0 0
Σερεμετλή Φανάρι 40 0 0 110

Κοτζά Ομερλή Χερσοτόπι 260 0 0 240
Δαουτλή Αμπελοχώρι 90 0 65 0

4.562 261 2.331 528 Καζάς Κιλκίς 7.000 750 4.500 1.120

Επίσης, σύμφωνα με τις παραπάνω μνημονευθείσες αρχειακές πληροφορίες, στην περιοχή του Κιλκίς υπέστησαν σημαντικές ζημιές και τα ακόλουθα χωριά:

Παλαιό Όνομα

Νέο Όνομα

Κάντσωφ

Χιλμή

Βούλγαροι Τούρκοι Βούλγαροι Τούρκοι Αλτσάκ Χαμηλό 24 0 0 11

Σέσλοβο Σεβαστό 200 0 176 0
Στρέζοβο Αργυρούπολη 135 0 88 0

Αλεξία Αλεξία 0 0 315 0
Ροσίλοβο Ξανθόγεια 250 0 0 0

Πλάνιτσα Φύσκα 500 250 490 330
Γιάννες Μεταλλικό 320 0 290 0

Γκαβαλάντση Βαλτούδι 164 0 0 0
Καλίνοβο Σουλτογιανναίικα 320 45 425 0

Τσιγουντά Μεγάλη Στέρνα 0 0 0 0
Γκόλα Κορυφή 0 0 120 0

Ακίτζαλι Μουριές 0 205 460 205
Σούρλοβο Αμάραντα 260 200 256 230

Πόποβο Μυριόφυτο 360 40 256 80
Μπρες Ακρολίμνι 60 40 0 0

Μουτούλοβο Μεταξοχώρι 850 0 616 0
Δραγομίρι Βαφιοχώρι 480 0 438 0

Ραγιάν Βάθη 180 380 0 800
Αλή Χοτζαλάρ Μικρόκαμπος 320 0 270 0

Καρατζά-καδή Καμπάνη 200 0 0 0
Ποταρός Δροσάτο 0 200 0 195

Μοράφτσα Αντιγόνεια 660 0 500 0
Σνέφτσα Κεντρικό 0 0 240 440

5.283 1.360 4.940 2.291

Από τους παραπάνω πίνακες των κατεστραμμένων χωριών προκύπτει ότι:

α΄) Στην Κεντρική Μακεδονία η διαρροή του σλαβόφωνου πληθυσμού περιορίσθηκε κυρίως στην περιοχή του Κιλκίς.

β΄) Καταστράφηκαν ολοκληρωτικά 24 χωριά και η πόλη του Κιλκίς, ενώ 23 ακόμη χωριά υπέστησαν σημαντικές ζημιές.

γ΄) Από τα πλήρως κατεστραμμένα χωριά οι Σλαβόφωνοι πρόσφυγες ανέρχονταν σε 8-9.000 άτομα, ενώ αυτοί των μερικώς κατεστραμμένων χωριών υπολογίζονταν σε 5.283, με βάση τα στοιχεία του Κάντσωφ ή σε 4.940, σύμφωνα με τα στοιχεία του Χιλμή Πασά. Συνολικά, λοιπόν, μπορεί να υποστηριχθεί πως ο αριθμός των Σλαβοφώνων που αποχώρησαν κατά τον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο από την περιοχή του Κιλκίς ανέρχονταν σε 13-14.000 άτομα.

(γ) Ανατολική Μακεδονία

Για την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, οι σχετικές πληροφορίες προέρχονται από την Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού.

Νομός Σερρών

Άτομα

Υποδιοίκηση Σερρών

Άνω Βροντού 3.700
Προβατάς 25
Ποντισμένο 160
Καρπερή 100

Χιονοχώρι 20
Παλαιόκαστρο 100
Καλά Δένδρα 74
Λάκκος 225
Μονοκκλησιά 82

Ελαιώνας 450
Μαρμαράς 395
Ηράκλεια 135
Αναγέννηση 102
Χριστός 50

Μούκλιανη 200
Συμβολή 500
Σύνολο 6.318 Υποδιοίκηση Ζίχνας

Αγριανή 95
Κρυοπηγή 14
Καλλιθέα 45
Σκοπιά 1.465
Μικρόπολη 240

Πανόραμα 1.167
Σύνολο 3.026 Υποδιοίκηση Νιγρίτας Ράβνα 456

Υποδιοίκηση Σιδηροκάστρου Σιδηρόκαστρο 80 Βαμβακόφυτο 80 Γεφυρούδι 30

Αμμουδιά 30
Βαλτερό 20
Κοίμηση 100
Στρυμονοχώρι 10
Χαρωπό 3

Θερμοπηγή 60
Σχιστόλιθος 350
Φαιά Πέτρα 30
Τσιρόβιστα 10
Καρυδοχώρι 300

Τοπόλνιτσα 160
Νέος Σκοπός 140
Βυρώνεια 450
Ακριτοχώρι 60
Τζαφερλή 40

Θεοδωρίτσι 45
Φιλήρα 150
Άνω Πορόια 1.500
Κάτω Πορόια 450
Μακρυνίτσα 120

Πλατανάκια 100
Αγία Παρασκευή 50
Σιδηροχώρι 100
Μοναστηράκι 30
Σταυροδρόμι 30

Κερκίνη 15
Λιβάδια 105
Καλαμιές 30
Μεγαλοχώρι 50
Αγριολεύκη 100

Γόνιμο 15
Μανιτάρι 10
Λιμνοχώρι 120
Κρασοχώρι 350
Σιγκέλι 35

Άνω Καρυδιά 30
Κάτω Καρυδιά 25
Δαμάσκηνο 30
Καπνότοπος 309
Προμαχώνας 150

Κλειδί 50
Σύνολο 5.952 Υποδιοίκηση Δράμας Δράμα 220

Εξοχή 85
Ξηροπόταμος 10
Βώλακας 100
Πύργοι 50
Γαύροβο 1.450

Γενή κιοϊ 1.431
Γρανίτης 25
Κάτω Νευροκόπι 200
Κατάφυτο 100
Δασσώτο 75

Κοκκινόγεια 30
Λιβαδάκι 50
Οχυρό 200
Λευκόγεια 40
Κριθαράς 50

Πετρούσσα 25
Προσωτσάνη 95
Περιθώρι 50
Βαθύτοπος 150
Παγονέρι 150

Σύνολο 4.586 Υποδιοίκηση Καβάλας Χρυσούπολη 120

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 20.458

Aπό τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι:

α΄) Η διαρροή Σλαβοφώνων πραγματοποιήθηκε κυρίως από τους νομούς Δράμας και Σερρών, ενώ από το νομό Καβάλας αποχώρησαν ελάχιστοι, μόνο 120 άτομα από τη Χρυσούπολη, αφού στη συγκεκριμένη περιοχή κατοικούσαν ελάχιστοι Σλαβόφωνοι.

β΄) Οι Πρόσφυγες Σλαβόφωνοι (συνολικά 20.458 άτομα) αντιπροσώπευαν μόλις το 6,8% του πληθυσμού των υποδιοικήσεων (το σύνολο των κατοίκων των υποδιοικήσεων Σερρών, Ζίχνας, Νιγρίτας, Σιδηροκάστρου, Δράμας και Χρυσούπολης ήταν, σύμφωνα με τα απογραφικά δεδομένα της Επιτελικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού, στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων, 295.060 άτομα).

γ΄) Η μεγαλύτερη μετακίνηση σημειώθηκε σε έξι χωριά της υποδιοίκησης Ζίχνας, από τα οποία έφυγαν 6.605 Σλαβόφωνοι (45,8% του πληθυσμού τους), ενώ στην υποδιοίκηση Σερρών οι μετανάστες αποτελούσαν το 36,2% του συνολικού πληθυσμού των χωριών τους, στην υποδιοίκηση Σιδηροκάστρου το 18,5% και στην υποδιοίκηση Δράμας το 11,5%.

Εκτός όμως από τους Σλαβοφώνους, τη διετία 1913-1914 εγκατέλειψε την Μακεδονία και μεγάλος αριθμός Μουσουλμάνων κατοίκων της. Τουρκικές εφημερίδες της εποχής κατηγορούσαν τις ελληνικές αρχές ως υπεύθυνες για την μαζική φυγή των ομοεθνών τους. Ανέφεραν μάλιστα και περιστατικά, όπως την πυρπόληση από Έλληνες τζαμιού στη Ζίχνη καθώς και την βεβήλωση μουσουλμανικών ιερών και νεκροταφείων στην περιοχή των Σερρών. Τέτοια γεγονότα, ανέφεραν στην ανταπόκρισή τους οι τουρκικές εφημερίδες, σε συνδυασμό με βιαιοπραγίες κατά Μουσουλμάνων από Ελληνόφωνους κατοίκους κυρίως για κτηματικές διαφορές, εξώθησαν πολλά από τα μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας της Μακεδονίας να αναχωρήσουν ατάκτως αναζητώντας καταφύγιο σε τουρκοκρατούμενες περιοχές. 

Οι τουρκικές καταγγελίες φαίνεται πως υπήρξαν, σε γενικές γραμμές, αληθείς. Παρόμοια περιστατικά στηλιτεύονται και σε πολυσέλιδη αναφορά της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, τον Αύγουστο του 1914. Ως πρωταίτιοι των επεισοδίων φέρονταν μάλιστα Έλληνες πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί σε μουσουλμανικά χωριά καταλαμβάνοντας με τη βία σπίτια, περιουσίες ακόμη και μουσουλμανικά σχολεία. Η αντιδικία με τους Έλληνες πρόσφυγες φαίνεται όμως πως αποτελεί μία μόνο αιτία της μαζικής αναχώρησης των μουσουλμανικών πληθυσμών. Θα πρέπει να επισημανθεί πως κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, περισσότεροι από 10.000 Μουσουλμάνοι είχαν καταφύγει από την Βόρεια και τη Δυτική Μακεδονία στην πόλη της Θεσσαλονίκης, αριθμός που αυξήθηκε αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, η οποία προκάλεσε την μαζική άφιξη στην πόλη ομοεθνών τους από βουλγαροκρατούμενες και σερβοκρατούμενες περιοχές. 

Υπολογίζεται πως μόνο από οχτώ χωριά της περιοχής της Στρωμνίτσης περίπου 4.000 Μουσουλμάνοι κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1913, ενώ την ίδια περίοδο περίπου 20.000 Μουσουλμάνοι από τη βουλγαρική Θράκη κατέφυγαν στην περιφέρεια της Δράμας. Οι πρόσφυγες αυτοί, μολονότι έτυχαν περίθαλψης από τις ελληνικές αρχές, προτίμησαν τελικά να αναχωρήσουν για την Τουρκία. Το γεγονός αυτό προβλημάτισε την ελληνική διοίκηση, που θεωρούσε ως υπεύθυνη για την αθρόα μετανάστευση των μουσουλμανικών πληθυσμών από την Μακεδονία την προπαγάνδα των Νεοτούρκων, οι οποίοι ήθελαν να εκμεταλλευθούν τις εξελίξεις και να εξωθήσουν σε αποχώρηση από την Τουρκία τους ελληνικούς πληθυσμούς. «Τί άραγε συμβαίνει;», αναρωτιόταν ο συντάκτης σχετικής εκθέσεως της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, «διατί ούτοι αναχωρούσιν ενώ ουδείς προς τούτο υπάρχει λόγος; Αι Αρχαί εφάνησαν τόσον πατρικαί ώστε προκαλούν πολλάκις την αγανάκτησιν των ελλήνων προσφύγων, οίτινες βλέπουσι να παρέχονται μεγαλυτέρα και ανετωτέρα περίθαλψις εις τους Μουσουλμάνους ή εις τους Έλληνας. 

Πού τα κατώτερα όργανα, έστω και οι χωροφύλακες ακόμη, εστενοχώρησαν ή επίεσαν Μουσουλμάνον ώστε να διαδίδηται ότι υφίστανται πιέσεις; Ποίον γεγονός ωρισμένον κατηγγέλθη και δεν εγένετο ανάλογος παρατήρησις ή τιμωρία;… Φρονούμεν ότι δέον να ληφθώσι σοβαρά μέτρα κατά της κρυφίας ταύτης υποκινήσεως και αναχωρήσεως ενίων Μουσουλμάνων, διότι η ζημία είναι διττή. Και τα κτήματα της Μακεδονίας θα μείνωσιν ούτω ακαλλιέργητα και τους εν Τουρκία ομογενείς καταστρέφουσι διά της εποικήσεως των Μουσουλμάνων τούτων, οίτινες αναχωρούσι με ολόκληρον την περιουσίαν των και χρήματα εις τα θυλάκιά των, ενώ τους ημετέρους αποδιώκουν εκείθεν γυμνούς και αξιοθρήνητους».

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που διέθετε η Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, την περίοδο 1913-1914 από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης αναχώρησαν περίπου 76.000 Μουσουλμάνοι. Αναλυτικά, τα στοιχεία αυτά έχουν ως εξής:

Περίοδος	Άτομα
Αύγουστος-Δεκέμβριος 1913	14.478
Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1914	26.648
Μάρτιος 1914	32.405

Σύνολο 73.531

_____________________________________

Αύριο η συνέχεια