ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.

 

ΜΑΝΟΥΗΛ Β’ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ (1391 – 1425)

Επέκταση Τούρκων

Μανουήλ Β' Παλαιολόγος ήταν μορφωμένος, δραστήριος και φωτισμένος ηγεμόνας με ιδιαίτερη κλίση στις επιστήμες, τις τέχνες και τη θεολογία, μια από τις πιο αγαπητές μορφές βυζαντινού αυτοκράτορα. Στα δύσκολα ωστόσο χρόνια που ανέλαβε την εξουσία ελάχιστα μπορούσε να κάνει για να εμποδίσει την πτώση της αυτοκρατορίας. Η τελευταία ταυτιζόταν πλέον με την Κωνσταντινούπολη, καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες κτήσεις εκτός από το Μοριά.

Oι Τούρκοι του Βαγιαζήτ στο μεταξύ συνέχιζαν τις επιτυχίες τους στη Βαλκανική. Το καλοκαίρι του 1393 υπέταξαν οριστικά τη Βουλγαρία. Τον ίδιο χρόνο κατέλαβαν τη Θεσσαλία και προς τα τέλη του 1394 αρχές του 1395 εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο και κατέλαβαν τα φρούρια Λεοντάρι και ’κοβα. Ταυτόχρονα, από την άνοιξη του 1394 ο Βαγιαζήτ επέβαλε αποκλεισμό στην Κωνσταντινούπολη δυσχεραίνοντας εξαιρετικά την τροφοδοσία της πόλης. 

Ο μόνος που στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή πρόβαλε αντίσταση στους Τούρκους ήταν ο ηγεμόνας της Βλαχίας Mircea ο πρεσβύτερος. Έχοντας την υποστήριξη των Ούγγρων συγκρούστηκε με τα στρατεύματα των Τούρκων στην πεδιάδα του Rovine το 1395. Η μάχη ήταν αμφίρροπη, τελικά όμως ο Mircea αναγκάστηκε και αυτός να καταβάλει φόρο υποτέλειας στο σουλτάνο. Οι Τούρκοι πήραν επιπλέον μετά τη μάχη τη Δοβρουτσά και απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη.

ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΔΥΤΙΚΩΝ

Η εξάπλωση των Τούρκων ανησύχησε τους χριστιανούς ηγεμόνες της Δύσης και ιδιαίτερα το βασιλιά της Ουγγαρίας Σιγισμούνδο που έχοντας υποστηρίξει το Mircea στη μάχη του Rovine (1395) είχε αντιληφθεί το μέγεθος του κινδύνου. Οργάνωσε για το λόγο αυτό σταυροφορία κατά των Τούρκων. Σε αυτή πήραν μέρος γαλλικές και γερμανικές δυνάμεις, επίσης ο Mircea με το στρατό του και ενισχύσεις από την Πολωνία, τη Βοημία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Αγγλία. Επιπλέον, οι Βενετοί ύστερα από αρκετούς ενδοιασμούς ανέλαβαν να επιβλέπουν τα Στενά, ενώ ανάλογη επιτήρηση ανέλαβαν οι Γενουάτες στη Μαύρη Θάλασσα. 

Η ελπιδοφόρα όμως επιχείρηση των Δυτικών δεν επρόκειτο να ευδοκιμήσει. Κατά τη μάχη με τα στρατεύματα του τούρκου σουλτάνου που έγινε στις 25 Σεπτεμβρίου 1396 στη Νικόπολη ξέσπασαν διχόνοιες στο στρατόπεδο των σταυροφόρων και προκάλεσαν την ήττα τους. Ύστερα από τη μάχη αυτή οι Τούρκοι στράφηκαν κατά του Βιδινίου, το οποίο και κατέλαβαν, ενώ το 1397 εισέβαλαν στο Μοριά, νίκησαν τους Βυζαντινούς στον Ισθμό και λεηλάτησαν την Πελοπόννησο. Η Κωνσταντινούπολη περικυκλωμένη από τους Τούρκους ζούσε πλέον τις τελευταίες της στιγμές.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΙΕΣ

Η απελπιστική κατάσταση του βυζαντινού κράτους στα τέλη του 14ου αιώνα ανάγκασε το Μανουήλ Β' να στραφεί στη Δύση για βοήθεια. Έστειλε για το λόγο αυτό πρεσβείες στον πάπα, το δόγη της Βενετίας και τους βασιλείς της Γαλλίας, Αγγλίας και Αραγωνίας. Ακόμη και στο μεγαδούκα της Ρωσίας Βασίλειο απηύθυνε το 1398 εκκλήσεις για ελεημοσύνη και βοήθεια, ενώ ο πατριάρχης Αντώνιος παρακινούσε το βασιλιά της Πολωνίας να ενισχύσει το βασιλιά της Ουγγαρίας σε μια νέα σταυροφορία.

Η ανταπόκριση των Δυτικών παρόλο που συμμερίζονταν τη θέση των Βυζαντινών δεν ήταν ουσιαστική. Μόνο ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Στ' έστειλε στρατιωτική δύναμη από 1200 στρατιώτες υπό τις διαταγές του στρατάρχη Boucicaut. Αυτός διεξήγε επιχειρήσεις μικρής εμβέλειας με το Μανουήλ Β' στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης και στη Μικρά Ασία. Οι δυνάμεις του όμως ήταν ελάχιστες για να καταφέρουν να απομακρύνουν τον τουρκικό κίνδυνο. Έπεισε έτσι το Μανουήλ Β' να ζητήσει αυτοπροσώπως βοήθεια από τους Δυτικούς. Πριν φύγει για τη Δύση ο αυτοκράτορας άφησε τη διακυβέρνηση του κράτους στον ανηψιό του Ιωάννη Ζ'.

Το ταξίδι του Μανουήλ ξεκίνησε με τη συνοδεία του Boucicaut στις 10 Δεκεμβρίου 1399. Τον Απρίλιο του 1400 επισκέφτηκε τη Βενετία. Επόμενος σταθμός του ταξιδιού του ήταν το Παρίσι τον Ιούνιο του 1400, το Λονδίνο το Δεκέμβριο του 1400 και πάλι το Παρίσι το Φεβρουάριο του 1401. Παντού τον υποδέχτηκαν με τιμές, αλλά στις εκκλήσεις του απάντησαν μόνο με ασαφείς υποσχέσεις. ΄Eτσι, ο Μανουήλ Β' δεν εξασφάλισε καμιά ουσιαστική βοήθεια, ενώ έμεινε στο Παρίσι, καθώς δε διέθετε τα μέσα για να γυρίσει πίσω. 

Εκεί περίμενε να πληροφορηθεί την παράδοση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς, καθώς ο αντικαταστάτης του στο θρόνο Ιωάννης Ζ' κυβερνούσε υπό την επιρροή του σουλτάνου Βαγιαζήτ. Η ήττα όμως των Οθωμανών από τους Μογγόλους του Ταμερλάνου το Σεπτέμβριο του 1402 κοντά στην ’γκυρα και οι ταραχές που ακολούθησαν στο οθωμανικό κράτος απέτρεψαν μια τέτοια εξέλιξη και έδωσαν στην αποδυναμωνένη βυζαντινή αυτοκρατορία μισό περίπου αιώνα ζωής.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΝΑΠΑΥΛΑΣ

Η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της ’γκυρας το 1402 και οι ταραχές που ξέσπασαν στο οθωμανικό κράτος αμέσως μετά ανέβαλαν την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας για μισό περίπου αιώνα. Το Βυζάντιο αποδυναμωμένο δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί την περίσταση για να ενισχύσει τις δυνάμεις του. Το μόνο που πέτυχε ήταν η ανακατάληψη της Θεσσαλονίκης, κάποιων περιοχών στον Εύξεινο Πόντο και τη θάλασσα του Μαρμαρά και των νησιών Σκιάθου, Σκοπέλου και Σκύρου. Ενεπλάκη επίσης στις ενδοτουρκικές διαφορές υποστηρίζοντας το Μωάμεθ Α', ο οποίος με τη σειρά του διατήρησε καλές σχέσεις με το Βυζάντιο σε όλο το διάστημα της βασιλείας του.

Την προσωρινή διακοπή των τουρκικών επιδρομών εκμεταλλεύτηκε ο Μανουήλ Β', για να φύγει από την πρωτεύουσα. Αφού έμεινε για λίγο στη Θεσσαλονίκη την άνοιξη του 1415, πήγε στην Πελοπόννησο για να ενισχύσει το δεσποτάτο. Εκεί γνώρισε τις προτάσεις του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνα για τον ανασχηματισμό του κράτους, ανοικοδόμησε στον Ισθμό της Κορίνθου ένα τείχος, το Εξαμίλιον, και προλείανε το έδαφος για την τελική κατάκτηση του πριγκηπάτου της Αχαΐας.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΟΥΡΑΤ Β’ ΚΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Η ειρηνική περίοδος που γνώρισαν οι Βυζαντινοί επί Mωάμεθ Α' τερματίστηκε με το θάνατο του τελευταίου. Ο γιος και διάδοχός του Μουράτ Β' συνέχισε την επιθετική πολιτική του Βαγιαζήτ. Η προσπάθεια μάλιστα του γιου του Μανουήλ Β', Ιωάννη, που είχε στεφθεί συναυτοκράτορας τον Ιανουάριο του 1421, να υποστηρίξει τον Μουσταφά, ανταγωνιστή του Μουράτ Β' για τον τουρκικό θρόνο, εξόργισε τον τελευταίο. Αφού επικράτησε του Μουσταφά, έστειλε στρατό να αποκλείσει τη Θεσσαλονίκη, ενώ ο ίδιος πολιόρκησε για ένα μικρό διάστημα (Ιούνιος-Σεπτέμβριος 1422) την Κωνσταντινούπολη.

Η πολιορκία της βυζαντινής πρωτεύουσας δεν πέτυχε, καθώς ο Μουράτ Β' έπρεπε να αντιμετωπίσει ένα νέο ανταπαιτητή του θρόνου του στην Προύσα. Παρόλο που εγκατέλειψε την πολιορκία της πρωτεύουσας, ο Μουράτ Β' εξακολούθησε εκείνη της Θεσσαλονίκης, ενώ την άνοιξη του 1423 τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αλβανία και την Πελοπόννησο προκαλώντας φοβερές λεηλασίες. Στη Θεσσαλονίκη η πολιορκία ανάγκασε το διοικητή της πόλης Ανδρόνικο Παλαιολόγο να την παραδώσει το καλοκαίρι του 1423 στους Βενετούς, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Οι Βενετοί υποσχέθηκαν να διατηρήσουν τα δικαιώματα των πολιτών και να φροντίσουν για την άμυνα και τον ανεφοδιασμό της πόλης.

Η κατάσταση γινόταν πάλι επικίνδυνη για την αυτοκρατορία, γι' αυτό και ο συναυτοκράτορας Ιωάννης αναζήτησε τη βοήθεια των Δυτικών. Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο με τους Βενετούς και τους Ούγγρους (1423-24) δεν κατέληξαν σε πραγματική ενίσχυση. Ο Ιωάννης, αφού επέστρεψε άπραγος στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους που οδήγησαν το Φεβρουάριο του 1424 σε νέα συμφωνία με βαριούς όμως όρους για τους Βυζαντινούς: έγιναν για δεύτερη και τελευταία φορά υποτελείς του τούρκου σουλτάνου. 

Κλονισμένος στην υγεία του μετά τις συνεχείς αποτυχίες ο Μανουήλ Β' παραιτήθηκε το 1425 από το θρόνο, στον οποίο ανέβηκε επίσημα ο Ιωάννης Η', που κυβερνούσε ουσιαστικά το κράτος από την εποχή που έγινε συναυτοκράτορας. Ο γηραιός αυτοκράτορας πέθανε ως μοναχός Ματθαίος στις 21 Ιουλίου 1425.

___________________________

Αύριο η συνέχεια.