29 Απριλίου, 2011

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ (Β΄ΜΕΡΟΣ).

image Είναι κοινή πεποίθηση ότι ό λόγος καί ό ρόλος τής Εκκλησίας στήν πορεία τών μεταμοσχεύσεων στήν Ελλάδα είναι κεντρικός. Οί μεταμοσχεύσεις είναι ίσως ένα άπό τά θέματα στά όποια ή πολιτεία έχει τήν άμεση ανάγκη τής Εκκλησίας.

Ή Εκκλησία έχει όλη τήν ειλικρινή διάθεση τής συνεργασίας καί προσφοράς καί αντιλαμβάνεται ότι μπορεί νά βοηθήσει καθοριστικά στήν υπόθεση τών μεταμοσχεύσεων καί τήν ανάγκη γιά ζωή τού λήπτη. Μπορεί όμως νά πει τό "ναι" στις μεταμοσχεύσεις μόνον άν ή πολιτεία καί ή κοινωνία πουν τό "ναι" στίς αιώνιες πνευματικές άξιες καί τόν σεβασμό τού άνθρωπου.

Ή παρούσα ανάρτηση δέν μπορεί νά εξάντληση τό θέμα, άλλά απλώς ανοίγη τήν συζήτηση γιά νά καταλήξουμε σέ μερικά συμπεράσματα, τά όποια, βεβαίως, θά είναι ή αρχή και όχι τό τέλος τής συζητήσεως αυτών τών θεμάτων. Διότι, έφ' όσον τό θέμα τών μεταμοσχεύσεων συζητείται άπό ιατρικής, νομικής καί βιοηθικής πλευράς, ή Εκκλησία δέν πρέπει νά κατάληξη σέ τελικά συμπεράσματα.

Ίσως για νά αποφύγουμε τό θέμα τών διαρκών παλινδρομήσεων και μεταβολών θά πρέπει άφ' ενός μέν νά θέσουμε θεολογικά κριτήρια αντιμετωπίσεως του προβλήματος, άφ' ετέρου δέ νά αφήσουμε τους ιατρούς καί τους νομικούς νά συζητούν τό πρόβλημα, χωρίς νά έμπλακή η Εκκλησία σέ έπι-στημονικά τα όποία μπορεί να είναι άνατρέψιμα μέ τήν πάροδο τού χρόνου. Μπορεί όμως νά θέση τά πλαίσια αντιμετωπίσεως του θέματος.

Ακόμη θά ήθελα νά υπογραμμίσω ότι στα πατερικά κείμενα καί στήν όλη διδασκαλία τής Εκκλησίας δέν μπορεί κανείς νά βρή άμεσες απαντήσεις γιά τό θέμα τών μεταμοσχεύσεων, καί αυτό γιατί δέν άπησχόλησε τό θέμα αυτό την πατερική σκέψη.

Δηλαδή στήν έποχή τους δέν υπήρχε θέμα μεταμοσχεύσεων οργάνων, γιά νά εκφράσουν τήν άποψή τους στό θέμα καί άπό έκεί νά προσδιορίσουμε κάπως τήν στάση μας απέναντι στις μεταμοσχεύσεις, διότι οί άγιοι Πατέρες ασχολήθηκαν μέ τόν άνθρωπο. Άλλωστε, ή πατερική περίοδος δέν εξέλιπε.

Κάθε εκκλησιαστική περίοδος είναι καί πατερική, αρκεί νά διασώζη τά ορθόδοξα εκκλησιαστικά κριτήρια ερμηνείας τών προβλημάτων καί πραγμάτων. Όποτε, μεγαλύτερη σημασία μπορούμε νά δώσουμε όχι τόσο στις λύσεις, άλλά στίς προϋποθέσεις που καθορίζουν τή στάση μας απέναντι στά προβλήματα καί στίς λύσεις. Αυτό είναι τό έργο τής ορθοδόξου θεολογίας.

Ή ΠΟΛΥΠΟΙΚΙΛΗ, ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΗ

ΚΑΙ ΠΟΛΥΣΗΜΑΝΤΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ

Τό θέμα τών μεταμοσχεύσεων αντιμετωπίζεται άπό πολλά επίπεδα καί πολλές πλευρές. Γι' αυτό στήν εισήγηση αυτή είμαστε υποχρεωμένοι νά δούμε αυτήν τήν απαραίτητη πλευρά τού προβλήματος, καθορίζοντας τά πολυποίκιλα επίπεδα.

Τό πρώτο επίπεδο είναι τό ψυχολογικό. Θεωρείται ότι ή αγάπη γιά τους άλλους ανθρώπους, ή οποία φθάνει καί μέχρι τήν θυσία, πρέπει νά μας όδηγή στήν προσφορά τών οργάνων τοϋ σώματος γιά νά ζήση κάποιος άλλος συνάνθρωπος μας, που υποφέρει καί βασανίζεται. Ακόμη τό νά αισθάνεται κανείς ότι τά μάτια τού παιδιού του ευρίσκονται σέ κάποιον άλλον άνθρωπο καί νά μπορή σ' αυτόν νά βλέπη τήν συνέχιση τής ζωής τού παιδιού του, είναι ασφαλώς ψυχολογικό γεγονός, που μπορεί νά δικαιολογή τήν προσφορά μοσχευμάτων σέ άλλους ανθρώπους.

Τό δεύτερο επίπεδο είναι τό κοινωνικό. Ή προσφορά οργάνων ασφαλώς λύει διάφορα κοινωνικά προβλήματα καί αντιμετωπίζει διάφορες κοινωνικές ανάγκες, άπό πλευράς λήπτου. Γνωρίζουμε σήμερα τά προβλήματα που δημιουργούν οί παθήσεις τών οργάνων σέ οικογενειάρχες καί νέους ανθρώπους. Καί ακόμη γνωρίζουμε πόσο ανακουφίζονται οί συγγενείς τών ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Όταν ευρίσκεται ένας δότης καί έτσι προσφέρεται ή δυνατότητα νά ζήση ό ασθενής άλλά καί νά ηρεμήσουν τά άλλα μέλη τής οικογενείας τού ταλαιπωρημένου άνθρωπου, τότε αντιλαμβάνεται τήν άξια τής προσφοράς.

Τό τρίτο επίπεδο είναι τό βιοηθικό, που συνίσταται στους δεοντολογικούς κανόνες μέσα άπό τους οποίους θά ύπάρχη σωστή συνεργασία μεταξύ δότου καί λήπτου μοσχευμάτων. Πολλά πράγματα μπορεί νά κάνη κανείς στή ζωή γιά τήν βελτίωση τών κοινωνικών, οικογενειακών καί ατομικών συνθηκών. Τό πρόβλημα όμως τίθεται στό κατά πόσον αυτές οί επιλογές είναι επιτρεπτές άπό τους γενικούς ηθικούς καί δεοντολογικούς κανόνες.

Γιά παράδειγμα, ή βελτίωση τών κοινωνικών συνθηκών δέν μπορεί νά γίνεται σέ βάρος τής ελευθερίας καί τού προσώπου. Ό σκοπός δέν αγιάζει τά μέσα. Έτσι καί στό θέμα τών μεταμοσχεύσεων πρέπει νά εξετάζεται οπωσδήποτε ή βιοηθική πλευρά καί νά τίθενται ήθικοδεοντολογικοί κανόνες. Σέ αυτό τό θέμα εμπλέκονται ή νομική καί ή ιατρική επιστήμη, καί βέβαια διάφοροι Παγκόσμιοι Όργανισμοί.

Τό τέταρτο επίπεδο είναι τό νομικό. Δεδομένου ότι ή παρουσία τού άνθρωπου στήν κοινωνία καί ή επικοινωνία του μέ τους συνανθρώπους του σχετίζονται καί μέ τους νόμους τής Πολιτείας, οί οποίοι επιδιώκουν νά διασφαλίσουν τήν προσωπικότητα τού άνθρώπου, άλλά καί τήν αποφυγή πολλών παρανόμων ενεργειών, είναι φυσικό σέ ένα τέτοιο σοβαρό ζήτημα νά εισέρχεται καί ό νομικός παράγοντας.

Ετσι, μέ τήν νομοθεσία πρέπει νά διασφαλίζεται ή δικαιοπρακτική ικανότητα τού δότη, ή ελεύθερη γραπτή συγκατάθεση του, ή ακεραιότητα τής σωματικής ζωής τού δότη μετά τήν αφαίρεση τών ιστών, ό τρόπος τής αφαιρέσεως ιστών καί οργάνων που πρέπει νά είναι θεραπευτικός καί επιστημονικός καί όχι εμπειρικός, ή επιβεβαίωση ότι ό δότης έχει ύποστή τόν λεγόμενο εγκεφαλικό θάνατο κ.λπ.

Όλα αυτά είναι απαραίτητα νά έξετάζωνται μέ τόν καταρτισμό καί τήν ψήφιση νόμων, κατόπιν συνεργασίας ιατρών, νομικών καί άλλων παραγόντων που εμπλέκονται σέ τέτοια ζητήματα.

Τό πέμπτο επίπεδο είναι τό καθαρά ιατρικό. Οί μεταμοσχεύσεις οργάνων γίνονται ενώ ακόμη ό άνθρωπος διατηρείται έστω μέ μηχανική υποστήριξη, στή ζωή, ενώ δηλαδή τά μοσχεύματα είναι "ζωντανά". Όποτε τίθεται τό πρόβλημα τού θανάτου, δηλαδή πότε επέρχεται ό θάνατος, πότε ή ιατρική επιστήμη προσδιορίζει τό γεγονός τού θανάτου, γιατί κανείς δέν θέλει νά αισθάνεται δολοφόνος ενός άνθρωπου, ότι δηλαδή λαμβάνονται μοσχεύματα ενώ ό δότης βρίσκεται στήν ζωή. Πράγματι, ή ιατρική επιστήμη εξετάζει τό πρόβλημα αυτό καί ετέθησαν διάφορες λύσεις όπως τό "μή άνατάξιμο κώμα", ή διάγνωση τής νεκρώσεως τοΰ "εγκεφαλικού στελέχους" κ.λπ.

Σέ όλες αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ καί κατά. Πρέπει εδώ νά διευκρινισθούν οί όροι κλινικός καρδιακός θάνατος, εγκεφαλικός θάνατος, θάνατος τού "εγκεφαλικού στελέχους", θάνατος του "εγκεφάλου στο σύνολό του" καί βιολογικός θάνατος. Και αυτό είναι σημαντικό, αν σκεφθή κανείς ότι υπάρχει διάσταση μεταξύ των ιατρών γύρω άπό τό θέμα πότε επέρχεται ό θάνατος. Δηλαδή, ή άποψη ότι ή νέκρωση τού εγκεφαλικού στελέχους ταυτίζεται μέ τον βιολογικό θάνατο, δέν πρέπει νά θεωρήται δεδομένη.

Τό έκτο επίπεδο θεωρήσεως καί αντιμετωπίσεως τού προβλήματος τών μεταμοσχεύσεων είναι τό θεολογικό, καί φυσικά αυτό ενδιαφέρει περισσότερο άπό όλα τήν Εκκλησία. Ό καθηγητής Άθανάσιος Αβραμίδης έθεσε μερικά τέτοια ερωτήματα, για τα όποία γράφει

α) που εδράζεται τό κέντρο τής ζωής, στην καρδιά ή στον εγκέφαλο;

β) που ή ψυχή; όπως και

γ) πότε "βγαίνει ή ψυχή άπό τόν άνθρωπο" υπάρχει σήμερα απάντηση έκ μέρους τής Εκκλησίας. Νομίζω ότι ή ουσιαστικότερη προσφορά τής Εκκλησίας πάνω στό θέμα αυτό που αντιμετωπίζουμε δέν πρέπει νά περιορισθή μόνο στά τρία αυτά ερωτήματα, άλλά νά προχώρηση ακόμη περισσότερο.

Νά έξετάση δηλαδή τί είναι ή ζωή καί ό θάνατος, τί είναι τό πρόσωπο καί οί σχέσεις του μέ τόν Θεό καί τους ανθρώπους, ποιά είναι ή σχέση τής ψυχής μέ τό σώμα, τί σχέση υπάρχει μεταξύ τού νού καί τού λόγου, καί κατά πόσον ή βλάβη τού λόγου αναιρεί τήν νοερά λειτουργία, ποιες είναι οί δυνατότητες τής ελευθερίας τοΰ άνθρωπου.

Δηλαδή ό άνθρωπος έχει απόλυτη ή σχετική ελευθερία, ό άνθρωπος είναι ανεξάρτητη καί αύτοπροσδιορισμένη ύπαρξη ή σαφώς είναι μιά εξαρτημένη καί προσδιορισμένη, δεδομένη ύπαρξη, ποιά είναι ή έσχατολογική κατάσταση τού όλου άνθρωπου, πώς προσδιορίζεται ή αγάπη καί ή σωτηρία κ.λπ.

Όλα αυτά είναι ερωτήματα που αναζητούν απαντήσεις είναι θέματα τά όποια επιδέχονται αντιμετώπιση καί βέβαια αυτό πρέπει νά γίνεται μέσα άπό τήν μελέτη τής πατερικής διδασκαλίας. Γι' αυτό καί λέγαμε προηγουμένως ότι καίτοι οί άγιοι Πατέρες τής Εκκλησίας δέν αντιμετώπισαν αμέσως τό θέμα τών μεταμοσχεύσεων, ωστόσο έδωσαν εμμέσους απαντήσεις, αρκεί νά έχουμε τήν δυνατότητα νά τίς βλέπουμε.

Πάντως, εκείνο που πρέπει νά γίνη κοινή συνείδηση είναι ότι οί Ποιμένες τού λαού τού Θεού δέν πρέπει νά αρκούνται μόνο σέ μιά ψυχολογική, κοινωνική, ιατρική, ήθικοδεοντολογική, νομική αντιμετώπιση τού θέματος, άλλά απαραιτήτως πρέπει νά προχωρήσουν στίς θεολογικές πλευρές τού ζητήματος αύτού, που είναι πάμπολλες καί βεβαίως εκείνες είναι που ενδιαφέρουν πρωτίστως τους ανθρώπους.

Γιατί στό βάθος τους οί άνθρωποι δέν αναζητούν μιά παράταση τής βιολογικής ζωής, άλλά τήν υπέρβαση τού θανάτου, επιδιώκουν νά βρουν τήν προσωπική ελευθερία καί όχι ατομικές ελευθερίες.

Αν ή Εκκλησία εμπλέκεται σέ συζητήσεις που προκαλούν οί άλλοι ουμανιστικοί οργανισμοί, χωρίς νά άπαντα σέ αυτά τά κρίσιμα υπαρξιακά ερωτήματα, τά οποία είναι ερωτήματα ζωής καί θανάτου, τότε προξενεί μεγαλύτερη απόγνωση στους ανθρώπους καί συντελεί στήν έκκοσμίκευση της θεολογίας της.

Νομίζω, λοιπόν, ότι ενώ πρέπει νά δίδουμε πρακτικές απαντήσεις σέ ανθρώπους που απασχολούνται μέ τά θέματα αυτά, παράλληλα πρέπει νά εξαντλούμε τό θέμα καί θεολογικά.

Δεν υπάρχουν σχόλια: