Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ (Β΄)

ζ .ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΛΗΡΙΚΟΙ

ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

ΠΡΙΝ άπό τήν επίσημη έναρξη τού Μακεδονικού Αγώνα, ό Ιωακείμ προβαίνει στήν αντικατάσταση τών Μητροπολιτών τής Μακεδονίας μέ νέους στήν ηλικία καί αποφασισμένους. Πού έφεραν εκουσίως τόν Σταυρό. Ήταν δηλαδή υποψήφιοι Νεομάρτυρες τού Γένους καί τής πίστεως μας. «Πωλησάτω τά ιμάτια αυτού καί τά υπάρχοντα αυτού καί άγορασάσω μάχαιραν», θά βροντοφωνάξει άπό τήν Ωραία Πύλη ό Δράμας Χρυσόστομος (Καλαφάτης) ο μετέπειτα εθνομάρτυρας καί ίερομάρτυρας Σμύρνης, άπό τούς νεοτοποθετηθέντες ύπό τού Ιωακείμ Μητροπολίτες στήν Μακεδονία.

Καί ήταν τούτο ή απάντηση του στους ληστοσυμμορίτες Βουλγάρους κομιτατζήδες «άπαυδήσας άπό πράξεις ώς ή έπίθεσις...διά νά σφάξουν τά ορφανά σφαγιασθέντων γονέων καί προστατευομένων υπ' αυτού εις τό όρφανοτροφείον Ζίχνης καί ευρισκόμενος ήδη προ τών ερειπίων και τών σφαγών του Ζυρνόβου (Κάτω Νευροκόπι)», γράφει ιστορικός του Μακεδονικού Αγώνα. Στό ελληνικότατο Μοναστήρι τοποθετείται τό 1903 ώς Μητροπολίτης Πελαγονίας, ό Ιωακείμ (Φορόπουλος) πού, επίσης, βροντοφωνεί άπό τήν Ωραία Πύλη: «Δέν σάς συμβουλεύω όφθαλμόν άντί οφθαλμού καί οδόντα αντί οδόντος.

Σάς συμβουλεύω οφθαλμούς άντί οφθαλμού καί οδόντας αντί οδόντος». Άλλος Μητροπολίτης άπό τήν ομάδα τών νέων, είναι ό Βοδενών Στέφανος, τόν όποίο δέν ήθελε νά επισκεφθεί ό Κρητικός Μανώλης Κατσίγαρης, άπό φόβο, ότι ο Δεσπότης θά τόν συμβούλευε νά μή σκοτώνει κι αυτός είχε έρθει άπό τήν Κρήτη νά γίνει καπετάνιος Μακεδονομάχος και επομένως νά σφάξει όσους μπορούσε κομιτατζήδες. Ήταν πολύ θρήσκος ό Μανωλιός και ό λόγος τού Μητροπολίτη ίσως είχε αντίθετη επίδραση επάνω του. «Αρχηγέ μου, λέγει στον Μαζαράκη), πού μάς αφηγείται τό περιστατικό, τί θές νά μέ γνωρίσης μέ τόν παπά! θά μου δώσει τίποτα συμβουλές χριστιανικές, πού έγώ δέν θά μπορώ ν' ακολουθήσω».

Όταν όμως τόν δέχτηκε ό Στέφανος, του λέγει: «Καλός είσαι Μανώλη, μά... δέν σφάζεις όσο πρέπει». Ό Μανώλης τρίβει τά μάτια του, γονυπετεί και του φιλεί τό χέρι. Και στρεφόμενος προς τόν Μαζαράκη: «Δέν μου είπες πώς ήταν δικός μας. Νά καλός Δεσπότης!». Ό Μαζαράκης, πού μάς παραδίδει μέ ωραίους λόγους τό πορτραίτο τού Αγίου Βοδενών «Ητο - λέγει ωραίος τριακοντούτης, τύπος μελαψός, φυσιογνωμία άγαλματώδης», μάς διηγείται και ένα άλλο περιστατικό, άξιο νά μνημονευθεί:

Έφτασε-γράφει ό Στέφανος άπό τήν Θεσσαλονίκη, στά Βοδενά σιδηροδρομικώς. Στό σταθμό του έγινε επίσημη υποδοχή και έκαμε εντύπωση στον Μαζαράκη, ότι ο διάκος του Δεσπότη έβαστούσε «κάτι μεγάλες λαμπάδες», πού ήταν «τυλιγμένες λίαν έπιδεικτικώς μέ ρόδινο χαρτί. ΟΙ λαμπάδες ήταν όπλα μάνλιχερ, πού μετέφερε ό Δεσπότης. «Καί ένώ - καταλήγει ό Μαζαράκης - ηύλόγει τό πλήθος... καί οί Τούρκοι αστυνομικοί τόν συνώδευαν εις ένδειξιν τιμής, τά όπλα πού θά μάς ήλευθέρουν μίαν ήμέραν άπ' αυτούς, μετεφέροντο τόσον πανηγυρικώς. Κανείς δέν ήδύνατο νά υποπτευθεί τοιαύτην τόλμην».

Έμνημονεύσαμε τόν Κορυτσάς Φώτιον, πού δολοφονήθηκε. Τήν σορόν του έκήδευσε ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης μέσα σέ καθολικό και βαθύτατο πένθος. Το περιβάλλον εκεί ήταν πολύ εχθρικό. Ήταν επικίνδυνο και λόγω τών Ρουμανιζόντων και λόγω τών συμμοριών, τών Κομιτατζήδων, άλλά και αυτών ακόμα τών Τούρκων. Τίποτε όμως δέν έφόβιζε τόν Φώτιον, ο όποιος περιόδευε συνεχώς τά χωριά και εμψύχωνε τούς κατοίκους. Σέ μιά τέτοια περιοδεία του στά χωριά τού Μόραβα, έπεσε νεκρός άπό δολοφονικό χέρι Κομιτατζή, προφανώς, ή Ρουμανίζοντος.

Ό Γερμανός, παρά τήν τρομοκρατία πού επικρατούσε στήν περιοχή, ή οποία τότε υπαγόταν στήν Μακεδονία, τούς εγκαθέτους δολοφόνους Κομιτατζήδες και Ρουμανίζοντες, έσεισε τόν κόσμο άπό τόν άμβωνα και ξανάδωσε στά λαό τό χαμένο του κουράγιο. Ερχόμαστε τώρα στον εθνομάρτυρα και ίερομάρτυρα Μητροπολίτη Γρεβενών Αιμιλιανό (Λαζαρίδη), πού ώς Πρωτοσύγκελος τής Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στον Μακεδονικόν Αγώνα συνεργαζόμενος μέ τόν πρόξενο Λάμπρο Κορομηλά και τόν Μακεδονομάχο αξιωματικό Αθανάσιο Σουλιώτη Νικολαΐδη, και δολοφονήθηκε άπό Ρουμανίζοντες κατά τήν διάρκεια περιοδείας του - όπως ο Κορυτσάς Φώτιος - τήν 1ην Όκτωβρίου 1911.

Θά αναφέρουμε ακόμα τόν Χρυσόστομον Χατζησταύρου, τόν μετέπειτα Άρχιεπίσκοπον Αθηνών και πάσης Ελλάδος ώς Χρυσόστομον Β', τόν οποίο είχα τή τιμή νά γνωρίσω προσωπικώς και νά συνεργαστώ μαζί του ώς δημοσιογράφος και νά εκτιμήσω τόν άξιον ιεράρχη και Έλληνα, «στόφα» Μάρτυρος, όπως ήταν όλοι οί Μακεδονομάχοι, κλήρος και λαός. Τά απέδειξε καί τήν τελευταία στιγμή τής ζωής του, υπέργηρος, προ τού θανάτου, αρνούμενος νά υποκύψει στή βία τού καθεστώτος 21ης Απριλίου 1967, τό όποιο επιδίωξε νά αποσπάσει τήν παραίτησή του.

* * *

ΕΙΝΑΙ δεκάδες οί Ιεράρχες* καί οί ιερείς, πού προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον Μακεδονικόν Αγώνα ή ανέπτυξαν μαχητική δράση. Ποιόν νά πρωτοθυμηθούμε; Θά περιορισθώ μόνο σέ μερικούς ιερείς: Τόν «Μπουρλοτιέρη τών ψυχών» Παπαδημήτρη Οικονόμου, δολοφονημένο Παπαδήμος ή Παπαδήμας, ιερέας Οικονόμος έξ ού καί Οικονόμου, άπό τό Βογατσικό, τόν Παπαπασχάλη, πού έπεσε ήρωϊκώς μαχόμενος σάν άλλος Αθανάσιος Διάκος, τόν παπα Σταύρο Τσάμη, άπό τό Πισοδέρι, πού ίερούργησε κατά τήν ταφή τής κεφαλής του Παύλου Μελά στό παρεκκλήσι τής Αγίας Παρασκευής στό Πισοδέρι. Δολοφονήθηκε άπό Βουλγάρους Κομιτατζήδες στά 1905.

Παπα Κωνσταντίνος, άπό τό Νερέτι, πού δολοφονήθηκε άπό τούς Βουλγάρους Κομιτατζήδες στά 1902, ένώ τελούσε τήν θεία Λειτουργία.

Τόν Αναστάσιο Παπαναστασίου, πού άγρίως κατεσφάγη άπό τούς ληστοσυμμορίτες Βουλγάρους Κομιτατζήδες.

Τόν Κωνσταντίνο Σταμπουλή, άπό τή Σκοπιά Φλωρίνης, ιερέας τού χωριού του. Δολοφονήθηκε τό 1905 μέσα στήν εκκλησία τής Αγίας Παρασκευής Σκοπιάς, άπό τόν συγχωριανό του Πέτρο Στοϊνίτση, πράκτορα τών Βουλγάρων.

Τόν Άναστάσιον Χρήστου, άπό τή Σκοπιά Φλωρίνης, ιερέας στο χωριό του. Δολοφονήθηκε στίς 21.11.1906 άπό συγχωριανό του, τόν Πέτρο Ήλιάδη, μέλος του Βουλγαρικού κομιτάτου.

Τό Βουλγαρικό κομιτάτο έταξε στον π. Αναστάσιο 5.000 χρυσές λίρες γιά νά γίνει ιερέας σχισματικός καί Βούλγαρος καί αρνήθηκε. Παπα - Ναούμ, διάδοχος τού Παπαχρίστου.

Οί Βούλγαροι τού ξερίζωσαν τά μαλλιά καί γένεια. Παπα - Ηλίας, άπό τήν Ποσδίβιστα. Οί Βούλγαροι τόν βασάνισαν άγρια καί τελικά τόν έξετέλεσαν.

Τόν Παπαμπουζίνο, άπό τό Πέτροβο (τόν Άγιο Πέτρο Κιλκίς), πού, επίσης, δολοφονήθηκε.

Τον Παπαστεφάνου, πού αποκεφαλίστηκε άπό Ρουμανίζοντες.

Τόν Παπαδημήτρη Νικολαΐδη, άπό τήν Μικρόπολη Δράμας, πού οί Βούλγαροι δέν τόν είχαν ξεχάσει καί δταν τό 1941 εισέβαλαν στήν Μακεδονία μας μαζί μέ τούς Γερμανούς, τόν συνέλαβαν καί τόν βασάνισαν κτηνωδώς, μέ αποτέλεσμα νά υποκύψει λίγο αργότερα.

Τόν Παπα - Γιάννη Σιβένα, τήν ψυχή τού Μακεδονικού Αγώνα στήν Έδεσσα. Τόν Παπαστογιάννη καί άλλους καί άλλους ών ούκ έστι αριθμός. Κατά τήν Αγγλική Κυβέρνηση τού 1903 «Ή δολοφονία είναι τό κυριώτατον όπλον τών Βουλγάρων. Προ ούδενός υποχωρούσιν. Οί Έλληνες είναι κυρίως τά θύματα των. Κατά χιλιάδας έφονεύθησαν οί Έλληνες... Αθώων καί άοπλων εκβιάσεις, ληστείαι, δολοφονίαι, ανδρών καί γυναικών άνελεήμονα βασανιστήρια, ιερέων, ιατρών, διδασκάλων κατακρεουργήσεις, ναών εμπρησμοί, αναρχική δυναμίτις κατά παντός φίλου... γενική τρομοκρατία, πλημμυρά αίματος».

η'. ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΚΟΜΙΤΑΤΖΗΔΕΣ

«ΣΤΟ ΗΡΩΟ τού Μακεδονικού Αγώνα ή Εκκλησία έχει πρωτεύουσα θέση». Μέ λύσσα οί «ομόδοξοι» Βούλγαροι πέφτουν κατά τού ελληνικού κλήρου, κατά τών ιερέων, τών ναών καί τών εκκλησιαστικών ιδρυμάτων. Πρώτοι οί παπάδες μας περνάνε διά πυρός καί σιδήρου. Καί οί δάσκαλοι, οί ιερείς τής Παιδείας τού Γένους, πού στο πρόσωπο τους πάλι τήν Εκκλησία βλέπουν οί φονιάδες τής Μακεδονίας, πού πέφτουν απάνω τους σάν κτήνη, γύπες νά τήν κατασπαράξουν.

Μερικοί - μερικοί σημερινοί εκπαιδευτικοί δέν καταδέχονται, τουλάχιστο, νά επικοινωνήσουν πνευματικά μέ τούς συναδέλφους τους εκείνους, τού Μακεδονικού Αγώνα, ώστε νά μή γελοιοποιούνται;

Γιατί οί αφελείς - καί ευτελείς νομίζουν, ότι διασύρουν τήν Εκκλησία, ένώ διασύρονται, αύτοδιασύρονται οί ίδιοι. Καί διασύρουν - καί είναι αυτό πού μάς κάνει νά πονάμε τήν ιερή μνήμη τών μαρτύρων εκείνων λειτουργών τού έθνους, τών νεώτερων διδάχων τού λαού μας σέ περίοδο έσχατων ήμερων. Άς τό γνωρίζουν, ότι φτύνουν τά μούτρα τους. Κι όσο γιά τή ζημιά πού κάνουν στίς ψυχές τών παιδιών, θά φτύνει μιά μέρα αυτών τή μνήμη ολόκληρο τό έθνος.

Γιατί αυτοί πραγματικά ξαναφέρανε τούς αιώνες ερέβους στά σχολεία μας καί προσπαθούν νά τά μεταβάλουν σέ κέντρα παραγωγής κοπράνων, αφού τό μόνο πού τούς ενδιαφέρει είναι ή παραγωγή. Τό φαί, ή ύλη. Μήπως γιά τήν περιβόητη «Ιστορία τού ανθρώπινου γένους» όλος ό πολιτισμός τής ανθρωπότητας, δέν συνοψίζεται στήν ιστορία τού τρακτέρ;

Εκείνοι, λοιπόν, οί δάσκαλοι κατακρεουργήθηκαν άπό τούς Βουλγάρους κομιτατζήδες. Μερικοί - ευτυχώς μερικοί - σημερινοί εκπαιδευτικοί μεταβλήθηκαν σέ Βουλγάρους κομιτατζήδες καί κατακρεουργούν τά ιερά καί τά όσια τού Γένους. Κατακρεουργούν τις ιδέες καί τά σύμβολα, τήν Ιστορία τού Γένους καί τήν πάτρια πίστη. Κατακρεουργούν τις ψυχές τών παιδιών μας μέ τήν διδασκαλία τους καί τά φονικά - όντως φονικά - εκείνα σχολικά εγχειρίδια, τά σχολικά βιβλία.

θ'.ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ,

Ο «ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΡΕΣΤΙΩΝ»

ΑΦΗΣΑΜΕ τελευταίο τόν Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη. Όταν τοποθετήθηκε στήν έδρα του ήταν μόλις 35 ετών. Επιφανέστατη μορφή τού Μακεδονικού Αγώνα μέ τεράστιες διοικητικές καί οργανωτικές ικανότητες, μεγάλη μόρφωση, δραστήριος, δαιμόνιος, τολμηρός, αφιερωμένος. Πού θά πει ότι έφερε μέσα του τό Σταυρό. Στήν περιοχή του κυριαρχούσαν ή τρομοκρατία καί οί δολοφονίες.

Ύπό τήν κατοχή τών Κομιτατζήδων ήταν εκείνο τό κομμάτι τής Μακεδονίας μας. Ιερείς καί δάσκαλοι εγκατέλειπαν τις θέσεις τους άπό φόβο γιά τήν τύχη πού τούς περίμενε. Ή κατάσταση πού βρήκε πηγαίνοντας στήν έδρα του ό Γερμανός Καραβαγγέλης ήταν επικίνδυνη. Βρέθηκε μόνος σ' ένα εχθρικό περιβάλλον. Χωρίς βοήθεια άπό πουθενά. Μόνος. Κράτος τού φόβου καί τού τρόμου ήταν ή Μητρόπολή του.

Ό πληθυσμός καταπτοημένος, σέ κάθε βήμα του έβλεπε τό θάνατο. Τό μαχαίρι του ληστοσυμμορίτη Κομιτατζή άστραφτε μέσα στήν νύχτα τής δουλείας. Ό ίδιος ό Γερμανός Καραβαγγέλης, ό «Αρχάγγελος τών Κορεστίων», όπως εύστοχα τόν αποκαλεί μελετητής, μάς δίνει στ' απομνημονεύματα του δραματικές σελίδες άπό τήν κατάσταση πού επικρατούσε στήν περιοχή τής Μητροπόλεως του.

Ό γενναίος Ιεράρχης δέν δείλιασε ούτε στιγμή. Είπε θά νικήσω καί νίκησε. Είπε θά γίνει τό δικό μου κι οχι τών δολοφόνων, τών έχθρων του Γένους και έγίνηκε. Γιατί μέσα του ή προγονική φωνή τού Κανάρη τόν ξεκούφαινε: Κωνσταντή πρέπει νά πεθάνεις. Γερμανέ πρέπει νά πεθάνεις. Αυτό ήταν. Ή αύθυπέρβαση αυτή ύψωσε τόν Γερμανό Καραβαγγέλη σέ μεγάλον ηγέτη. Γίνεται ή ψυχή τού Μακεδονικού Αγώνα στήν πιο δύσκολη.

Ίσως, περιοχή τής Μακεδονίας. 'Εκεί όπου έβασίλευε ή τρομοκρατία τών Κομιτατζήδων, τό μαχαίρι τών φονιάδων τής Μακεδονίας μας. 'Εγνώριζε όμως, ότι σώζοντας τήν Μακεδονία, σώζαμε ολόκληρο το έθνος, ότι πρώτα σωζόταν ή μικρή τότε τής Μελούνας - ελεύθερη Ελλάδα, καί μετά ή Μακεδονία. Ότι ή σωτηρία τής Μακεδονίας ήταν προϋπόθεση γιά τήν σωτηρία τής πατρίδας.

Ή Αντιγόνη Θρεψιάδη μάς δίνει άδρά τό πορτραίτο τού Γερμανού Καραβαγγέλη, απόμαχου πιά: Γράφει: «Είναι ψηλός, μέ παράστημα αθλητικό. Μ' όλα τά εξήντα έφτά του χρόνια στέκεται ίσιος σά λαμπάδα καί κρατά τό κεφάλι πάντα ψηλά. Ή πυκνή ψαρή γενειάδα του κι οί κοντές μπούκλες τών μαλλιών του, πού πέφτουν ελεύθερα πίσω στό λαιμό του, πλαισιώνουν ένα πρόσωπο ασυνήθιστης ομορφιάς.

Καθώς μιλά καί καθώς σιωπά, βυθισμένος ξαφνικά στό πέλαγος τών ηρωικών του αναμνήσεων, τά μεγάλα του μαύρα μάτια κι ή εκφραστική, λίγο γαμψή, μύτη του, ζωγραφίζουν διαδοχικά όλων τών ειδών τις συγκινήσεις, πού ξαναζεί ύστερ' άπό τόσα χρόνια...». Τό κράτος «τής άψογου στάσεως», ταπεινωμένο καί άπό τόν πόλεμο τού '97, αδιαφορεί στίς εκκλήσεις του Γερμανού γιά βοήθεια. Κατάλαβε γρήγορα ο ήρωϊκός Ιεράρχης, ότι έπρεπε νά δράσει μόνος. Νά συγκροτήσει δικό του αντάρτικο σώμα γιά ν' αντιμετωπίσει τήν κατάσταση πού είχε δημιουργηθεί. Κι αυτό έκαμε.

Δέν θά μπώ σέ λεπτομέρειες. Είναι γνωστή ή ιστορία του μέ τόν καπετάν Κώτα. Στρατολογεί καί τόν καπετάν Βαγγέλη Νάτση Γεωργίου άπό τό Στρέμπενο, τού οποίου ό θείος παπα - Δημήτρης είχε δολοφονηθεί άπό τούς Βουλγάρους. Ό Καραβαγγέλης δέν περιορίζεται στήν στρατολόγηση παλικαριών, άλλά δημιουργεί καί ολόκληρο δίκτυο πληροφοριών.

Πληροφορείται, ότι ό άρχικομιτατζής Τσακαλάρωφ πήγε μυστικά στήν Αθήνα γιά τήν αγορά όπλων. Ό Γερμανός στέλνει άνθρωπο του νά τόν παρακολουθήσει καί νά εξαρθρώσει τή βουλγαρική οργάνωση μέσα στήν Αθήνα. Ό Τσακαράλωφ τό αντιλαμβάνεται ότι παρακολουθείται καί εξαφανίζεται. Όταν γύρισε στήν Καστοριά (Μάιος 1902) εκδικήθηκε σκοτώνοντας τόν παπά - Ηλία άπό τήν Ποσδίβιστα.

«Ό Καραβαγγέλης», γράφει ή Αντιγόνη Μπέλλου-Θρεψιάδη, «βρισκόταν σέ διαρκή επικοινωνία μέ τό προξενείο του Μοναστηρίου καί τις μητροπόλεις Σισανίου, Γρεβενών, Κοζάνης καί Φλώρινας καί Μοναστηρίου δίνοντας τους πολύτιμες πληροφορίες κι οδηγίες. Σέ διαρκή αλληλογραφία βρισκόταν και μέ όλους τούς οπλαρχηγούς. Σωρηδόν φτάνουν κάθε μέρα στή μητρόπολη τά γράμματα τους κι οί αγγελιοφόροι του δεσπότη έτρεχαν προς όλες τις διευθύνσεις κομίζοντας χρήματα καί γράμματα μέ παραγγελίες κι οδηγίες γιά δράση καί μέ ακριβείς πληροφορίες, δοσμένες εγκαίρως, γιά κάθε κίνηση του τουρκικού στρατού...».

Τό Ελλαδικό κράτος ανησυχεί ζωηρά άπό τήν δραστηριότητα του Γερμανού καί σκέπτεται μεθοδεύσεις άπομακρύνσεώς του. Άλλά ό Καραβαγγέλης δέν είναι μόνο γενναίος. Δέν είναι μόνο παλλικάρι. Δέν γνωρίζει μόνο νά μάχεται στήν πρώτη γραμμή. Γνωρίζει καί νά καλύπτεται καταλλήλως, ώστε νά γίνεται καλύτερα ή δουλειά του. Είναι καί υπέροχος διπλωμάτης. Μέ τή φαναριωτική του ευστροφία προσεγγίζει τούς Τούρκους κι αυτό τόν βοηθάει πολύ. Ξεδοντιασμένο τό Ελλαδικό κράτος, επιμένει στήν πολιτική τής «άψογου στάσεως», γι' αυτό ό Καραβαγγέλης βασίστηκε κυρίως στίς σχέσεις του μέ ιδιώτες στήν ελεύθερη Ελλάδα, όπως τόν Παύλο Μελά καί τόν 'Ίωνα Δραγούμη.

ι'. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΑΠΟ όσα παραθέσαμε έδώ καί πολλά-πολλά άλλα, πού δέν είναι δυνατό, στά χρονικά περιθώρια μιας ομιλίας, νά μνημονευθούν, προκύπτει, νομίζω σαφώς, ότι «τήν εποχή εκείνη τής άπογνώσεως καί τής έξοντώσεως του Ελληνισμού ή μόνη σκέπη καί προστασία μας ήτο ή Εκκλησία, ή πραγματική Μεγάλη Εκκλησία, μητέρα καί προστάτις...».

Θά αναφέρουμε καί πάλι τόν μέγαν Οίκουμενικόν Πατριάρχην Ιωακείμ τόν Γ', τόν Πατέρα τού Μακεδονικού Αγώνα, γιά τόν όποιο δικαίως μελετητής τής περιόδου γράφει, ότι «ανεδείχθη άξιος τών περιστάσεων, διότι συνέλαβε τό Μακεδονικόν πρόβλημα εις τάς πραγματικάς του διαστάσεις καί τό έχειρίσθη μετά συνέσεως καί αποφασιστικότητας».

Όντως, τήν ήρωϊκήν, τήν μυθικήν έκείνην έποχήν γιά τήν Μακεδονία μας, ή Εκκλησία είναι ακόμα ή μεγάλη καί ιερή σημαία γύρω άπό τήν οποία συνέρχεται ό Ελληνισμός, ό όποιος, κατά τόν μεγάλον Ρώσον θεολόγον π. Γεώργιον Φλορόφσκυ, ολοκληρώθηκε μέσα στήν Εκκλησία.

Τέλος οί σημερινοί Γραικύλοι ποιά γνώμη έχουν;

________________________________

*Οικουμενικοί Πατριάρχες, Ιωακείμ Γ' ώς Θεσσαλονίκης (1874 - 1877) και ώς Κωνσταντινουπόλεως (1878 -1884, 1901 - 19J2), Γρηγόριος Ζ', ώς Σερρών (1892 - 1909), Βασίλειος Γ', ώς Πελαγονίας (1909 - 1910). Οί Θεσσαλονίκης, Αθανάσιος Μεγακλής (1893 - 1903), Αλέξανδρος Ρηγόπουλος (1903 - 1910), Ιωακείμ Σγουρός (1910 - 1912). Οί Πελαγονίας, Ματθαίος Πετρίδης (1876 - 1887), Κοσμάς Εύμορφόπουλος (1895 - 1900), Ιωακείμ Φορόπουλος (1901 - 1909). Ό Βέροιας Κωνστάντιος Ίσαακίδης (1895 - 1906). Οί Σερρών, Αθανάσιος Πιπέρης (1909), Απόστολος Χριστοδούλου (1909 - 1917), οί Δράμας, Χρυσόστομος Καλαφάτης (1902 - 1910) ό μετέπειτα εθνομάρτυρας τής Σμύρνης (1922), Άγαθάγγελος Κωνσταντινίδης (1910 - 1922), πού διέπρεψε ώς Γρεβενών (1901 - 1910). Οί Μελενίκου (Σιδηροκάστρου), Ειρηναίος Παντολέοντος (1903 - 1906), μετά Κασανδρείας (1907 - 1945), Αίμιαλιανός Δαγκούλας (1906 - 1911), Κωνσταντίνος Άσημιάδης (1911 - 1913) ό εθνομάρτυρας. Ό Μαρώνειας Νικόλαος Σακκόπουλος (1902 - 1914). Οί Ξάνθης, Ιωακείμ Σγουρός (1891 1910) ο μετά Θεσσαλονίκης, "Ανθιμος Άναστασιάδης (1910 - 1922). Οί Καστοριάς, Φιλάρετος Βαφειάδης (1889 -1899) μετά Διδυμοτείχου, Γερμανός Καραβαγγέλης (1900 - 1908), Ιωακείμ Βαξεβανίδης (1908 - 1911), Ιωακείμ Λεπτίδης (1911 - 1931). Οί Βοδενών (Εδέσσης), Νικόδημος Ανδρέου (1899 - 1904), Στέφανος Δανιηλίδης (1904 - 1910), Τιμόθεος Λαμνής (1910 - 1912). Οί Στρωμνίτσης, Γρηγόριος Ωρολογάς (1904 - 1908) ό εθνομάρτυρας Κυδωνιών τοϋ 1922, Αρσένιος Άφεντούλης (1910 - 1913). 'Ο Γρεβενών Αιμιλιανός Λαζαρίδης (1910 - 1911), ό άπό Πέτρας, εθνομάρτυρας. Οί Σισανίου, Σεραφείμ Σκαρούλης (1900- 1909), Ιερόθεος Άνθουλίδης (1909 - 1920). Ό Μογλενών Κωνστάντιος Ρούσης (1910 - 1912). Οί Πρεσπών, Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης (1881 - 1886), "Ανθιμος Άναστασιάδης (1899 - 1906) ό μετά Ξάνθης, Γερμανός Σακελλαρίδης (1906 - 1909) ό μετά Έλευθερουπόλεως (1909 - 1916) εθνομάρτυρας, Ιωακείμ Λεπτίδης (1909 - 1911) ό μετά Καστοριάς. Οί Φλωρίνης, Ίωαννίκιος Μαργαριτιάδης (1894 - 1905), Άνθιμος Σαρίδης (1905 - 1908), Σμάραγδος (1908 - 1910). 'Ο Κασσανδρείας Ιωάννης Χατζηαποστόλου (1903 - 1907). 'Ο Ελάσσονος Πολύκαρπος Βαρβάκης (1900 -1910). Οί Σερβίων και Κοζάνης, Κωνσταντίνος Ματουλόπουλος (1894 - 1910), Σεραφείμ Σκαρούλης (1910), Φώτιος Μανιάτης (1910 - 1923). Οί Νευροκοπίου, Θεοδώρητος Βασματζίδης (1903 - 1906), Δαμασκηνός Μοσχόπουλος (1907 - 1924). Ό Έλευθερουπόλεως Πανάρετος Πετρίδης (1900 - 1909). 'Ο Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας (1904 - 1933), εξέχων αγωνιστής. Οί Ιερισσού, Ιωακείμ Παπαναστασίου (1899 - 1906), Παρθένιος Κελαϊδής (1906 - 1911), Σωκράτης Σταυρίδης (1911 - 1944). Οί 'Αρδαμερίου, Δωρόθεος Μοσχίδης (1901 - 1911), Ιωακείμ Στρουμπής (1911 - 1922). Οί Πολυανής και Κιλκισίου, Παρθένιος (1899 - 1907), Φώτιος Παγιώτας (1907 - 1928). ΤΕΛΟΣ