Οι Εκκλησίες καταπολεμούν την φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό

Άρθρο του κ. Νίκου Κοσμίδη, μέλους της Επιτροπής

Echos του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών,

"ΑΓΕ νῦν οἱ πλούσιοι, κλαύσατε ὀλολύζοντες ἐπὶ ταῖς ταλαιπωρίαις ὑμῶν ταῖς ἐπερχομέναις· ὁ πλοῦτος ὑμῶν σέσηπε καὶ τὰ ἱμάτια ὑμῶν σητόβρωτα γέγονεν, ὁ χρυσὸς ὑμῶν καὶ ὁ ἄργυρος κατίωται, καὶ ὁ ἰὸς αὐτῶν εἰς μαρτύριον ὑμῖν ἔσται καὶ φάγεται τὰς σάρκας ὑμῶν. ὡς πῦρ ἐθησαυρίσατε ἐν ἐσχάταις ἡμέραις.  ἰδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστερημένος ἀφ' ὑμῶν κράζει, καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασιν.  ἐτρυφήσατε ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐσπαταλήσατε, ἐθρέψατε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν ἡμέρᾳ σφαγῆς. κατεδικάσατε, ἐφονεύσατε τὸν δίκαιον· οὐκ ἀντιτάσσεται ὑμῖν." (Επιστολή Ιακώβου 5:1-6)

Τα αποτελέσματα που επέφερε η οικονομική κρίση στην καθημερινότητα των πολιτών οδήγησαν την Εκκλησία, ως ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας, στη λήψη μέτρων προς ανακούφιση όσων έχουν επηρεαστεί και των οποίων ο αριθμός, σύμφωνα με τις στατιστικές, αυξάνεται. Η Αρχιεπισκοπή Αθηνών πρόσφατα συνέταξε ένα σύνθετο σχέδιο, το οποίο καλείται να υλοποιήσει η νέα φιλανθρωπική της εταιρεία «ΑΠΟΣΤΟΛΗ», τα εγκαίνια της οποίας πραγματοποιήθηκαν την Τρίτη παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια, του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου και αντιπροσώπων του πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού χώρου.

Η οργάνωση ανάμεσα στις πολλές πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει επικεντρώνει ιδιαίτερα την προσοχή της και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που παρουσιάζει το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και οι οποίες λόγω της παρούσας οικονομικής δυσμένειας έχουν ενταθεί. Ο υπογράφων είχε τη δυνατότητα να βρεθεί στον χώρο που η Αρχιεπισκοπή προσπαθεί να συνδράμει τους εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, ανθρώπους που συγκεντρώνονται καθημερινά στην οδό Σοφοκλέους, πλησίον της πλατείας Ομονοίας, αναζητώντας ένα πιάτο φαγητό.

Μετανάστες με τα μικρά παιδιά τους τυλιγμένα σε βρώμικες κουβέρτες, ηλικιωμένοι που ο χρόνος και η εγκατάλειψη έχουν χαράξει τα πρόσωπά τους, 20χρονοι που τρικλίζουν υπό την επήρεια ναρκωτικών, μεσήλικες που κρατάνε μισοάδεια μπουκάλια μπύρας και βρίζουν χυδαία τους περαστικούς, νεαρές γυναίκες, που κάτω από τα βαμμένα μάτια και τα φτιασίδια τους βλέπεις την ψυχική και σωματική κακοποίηση που υπομένουν κάθε βράδυ στα γύρω στενά, γνωστά στην Αθήνα ανάλογα με την εθνικότητα τους «εμπορεύματος» που προσφέρουν. Όλοι αυτοί και μαζί τους πολίτες που λόγω της κρίσης αδυνατούν πια να συντηρήσουν τις οικογένειές τους συνθέτουν την εικόνα μιας άλλης Αθήνας.

Μια εικόνα που συναντά κανείς σήμερα όλο και πιο συχνά στην Ευρώπη, όπου 84 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, περίπου το 17% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.  Σε ανάλογες δράσεις, στα μέτρα των δυνατοτήτων τους, έχουν προβεί και άλλες Μητροπόλεις. Η καθ' ημάς Ιερά Μητρόπολη προχώρησε στον διπλασιασμό των μερίδων που παρέχονται καθημερινά από την Τράπεζα της Αγάπης και οι οποίες ανέρχονται στις 140-150, δείγμα και αυτό των επιπτώσεων της παρούσας κατάστασης στην τοπική μας κοινωνία.

Αδιαμφισβήτητα τέτοιες ενέργειες της Εκκλησίας ως μέρος της κοινωνικής διακονίας της, καθώς και η περαιτέρω ανάπτυξή τους είναι αναγκαίες και πηγάζουν από την ίδια την φιλάνθρωπη φύση της. Σε αυτή την προσπάθεια υποστηριχτές εμφανίζονται τόσο η πολιτική εξουσία, όσο και σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες. Εύλογα όμως γεννιέται το ερώτημα αν η συμβολή της Εκκλησίας αρχίζει και τελειώνει στην προνοιακή αντιμετώπιση και ανακούφιση του κόσμου, όπως πολλοί θα ήθελαν ή μπορεί και πρέπει να εξετάζει και να ελέγχει με τον προφητικό λόγο της και τις αιτίες που οδηγούν τις χιλιάδες συνανθρώπων μας στην πόρτα της, προσβλέποντας σε βοήθεια για να μπορέσουν να επιβιώσουν...Το έτος που διανύουμε ονομάστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση «Έτος για την καταπολέμηση της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού».

Σε αυτά τα πλαίσια, αλλά και ως κομμάτι ενός ευρύτερου προγράμματος από τις 8-12 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε στη Βουδαπέστη η συνδιάσκεψη του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου των Εκκλησιών υπό τον τίτλο «Φτώχια, Πλούτος και Οικολογία». Η συνδιάσκεψη συγκέντρωσε συμμετέχοντες από 32 χώρες της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα κλάδων· από θεολόγους, κληρικούς και στελέχη των Εκκλησιών, ως οικονομολόγους, κοινωνιολόγους, και περιβαλλοντολόγους. Τον εναρκτήριο χαιρετισμό έκανε ο Σεβ. Μητροπολίτης Γαλλίας κ.κ. Εμμανουήλ, Πρόεδρος του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Εκκλησιών, ο οποίος και αναφέρθηκε με ιδιαίτερη έμφαση στο πώς η οικονομική και οικολογική κρίση επηρεάζει τις νέες γενιές. Να αναφέρουμε ότι η Ουγγαρία το 2008 σύναψε συμφωνία με το ΔΝΤ και την ΕΕ για την παροχή οικονομικού πακέτου στήριξης. Η Βουδαπέστη για έναν επισκέπτη μπορεί να μην θυμίζει την οικονομική κρίση που η χώρα αντιμετωπίζει.

Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική και την αντιλαμβάνεται κανείς ιδιαίτερα στις άλλοτε ακμάζουσες και πλουτοπαραγωγικές βιομηχανικές περιοχές, που δημιουργήθηκαν επί εποχής Σοβιετικού καθεστώτος. Σήμερα τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η εγκατάλειψη, τα υψηλά επίπεδα φτώχειας, η ανεργία και η εγκληματικότητα. Στα πλαίσια της συνδιάσκεψης αντιληπτή έγινε η διαφορετική οπτική υπό την οποία οι Χριστιανικές Εκκλησίες Ανατολής και Δύσης κατανοούν τόσο τα αίτια της κρίσης, όσο και το τι πρέπει να γίνει. Παρολ' αυτά κοινή ήταν η πεποίθηση πως η οικονομική και η οικολογική κρίση, που συνιστά την μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον, είναι σημάδια μιας βαθιάς πνευματικής κρίσης. Μπροστά μας αντιμετωπίζουμε ένα πολυσύνθετο πρόβλημα, του οποίου τις πραγματικές διαστάσεις είναι δύσκολο να καταλάβουμε.

Κλιματική αλλαγή και η επίδρασή της στο παγκόσμιο μεταναστευτικό πρόβλημα (κλιματικοί πρόσφυγες),  μείωση των αποθεμάτων των ορυκτών καυσίμων και ενεργειακή κρίση, ο κίνδυνος μιας νέας επισιτιστικής κρίσης όπως προέβλεψαν ειδικοί του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, κρίση στο νερό και στα αποθέματα των υδάτινων πόρων, κρίση της βιοποικιλότητας και φυσικά η οικονομική κρίση. Όλες αυτές οι πτυχές αποτελούν δείκτες πως το σύστημα παραγωγής-κατανάλωσης, μεγιστοποίησης του κέρδους, φτώχειας και οικολογικής καταστροφής των βιομηχανικών χωρών παρουσιάζει μια βαθιά κρίση μετασχηματισμού.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι απ’ όλους αναγνωρίστηκε ο σημαντικός ρόλος των Ορθοδόξων στο να εξεταστούν από κοινού τα ζητήματα αυτά μέσα από τον πλούτο της ενιαίας Παράδοσης την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει διαφυλάξει. Μάλιστα στο τελικό κείμενο (Budapest Call for Climate Justice) θα γίνει ρητή αναφορά στην ανάγκη συνολικά ο Χριστιανικός κόσμος να επαναπροβάλει την αξία της άσκησης, της απλότητας και της εγκράτειας. Στοιχεία που αν και η Ορθόδοξη παράδοση έχει διατηρήσει ζωντανά στο πέρασμα των αιώνων, η Δυτική Χριστιανοσύνη σταδιακά απώλεσε και αυτό είναι εμφανές από τον υπερκαταναλωτισμό και τον ατομοκεντρισμό που χαρακτηρίζει τον δυτικό τρόπο ζωής. Δυστυχώς, όμως, την ίδια ώρα που στη Δύση αναζητούν και πάλι αυτά τα ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικά στην καθημερινότητά τους, εμείς τα εξοβελίζουμε όλο και περισσότερο από τη ζωή μας, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να ισχυριστούμε σήμερα ότι βιώνουμε πραγματικά, ως κοινωνία, το πνεύμα και την παράδοση που παραλάβαμε.

Πέρα από τον σχετικό θεολογικό και πνευματικό προβληματισμό που οι Εκκλησίες πρέπει να αναπτύξουν, έγινε αντιληπτή και η σημασία του ρόλου τους στον ευρύτερο κοινωνικό διάλογο. Ιδιαίτερα στα πλαίσια διαλόγου με τα Ευρωπαϊκά όργανα [η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει ότι η ΕΕ θα «διατηρεί ανοικτό, διαφανή και τακτικό διάλογο με τις εκκλησίες (…), αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη ταυτότητα και συμβολή τους.»], τους παγκόσμιους οργανισμούς και τις κυβερνήσεις, οι Χριστιανοί πρέπει να μιλήσουν ανοιχτά για την ανάγκη λήψης συγκριμένων μέτρων.

Η συμμετοχή στη συνδιάσκεψη αντιπροσώπων από τον παγκόσμιο Νότο μας θύμισε μάλιστα ότι οι Εκκλησίες της Ευρώπης πολλές φορές έμειναν απλοί θεατές μπροστά στην εκμετάλλευση, στην αδικία και στην καταπάτηση των δικαιωμάτων αυτών των λαών, ενώ δυστυχώς είναι καταγεγραμμένες και περιπτώσεις όπου και οι ίδιες συνέπραξαν σε αυτές. Τονίστηκε επανειλημμένως ότι οι μέθοδοι απόχτησης και αύξησης του πλούτου στις πλούσιες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης ήταν αιτία να δημιουργηθούν και να γιγαντωθούν προβλήματα σε άλλες, ενώ διαφάνηκε και ότι τα ζητήματα οικονομικής αδικίας και κλιματικής αλλαγής είναι αλληλένδετα. Τονίστηκε μάλιστα ότι «η κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη πάνε μαζί».

Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί εκτεταμένες και ριζικές αλλαγές οι οποίες θα πρέπει να εφαρμοστούν τόσο σε  τοπικό και εθνικό επίπεδο, όσο και σε παγκόσμιο. Κατευθυντήρια αρχή πρέπει να είναι η κλιματική δικαιοσύνη μεταξύ των λαών και των χωρών, αλλά και μεταξύ του ανθρωπίνου γένους και της ίδιας της Κτίσης. Στο επίπεδο της κοινωνικής ανισότητας και της σχέσης πλούτου-φτώχειας μεταξύ των αναπτυγμένων, των αναπτυσσόμενων και των υποανάπτυκτων χωρών η κλιματική δικαιοσύνη που ζητούν οι Εκκλησίες απαιτεί τα εξής: Αναγνώριση του δικαιώματος στην ανάπτυξη και για τις ασθενέστερες οικονομίες, αναδιανομή του πλούτου, ανταλλαγή τεχνολογίας μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών που πλήττονται από την κλιματική αλλαγή, ανάπτυξη και επέκταση της εφαρμογής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μετατροπή των οικονομιών μας σε οικονομίες της αυτάρκειας, εμπνεόμενες από μια νέα ηθική του αυτοπεριορισμού.

Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η υιοθέτηση ενός τέτοιου μοντέλου οικονομίας θα αποτελούσε προϋπόθεση για την πραγματική αντιμετώπιση και εξάλειψη της φτώχειας, η οποία αποτελεί προϋπόθεση και για την κλιματική δικαιοσύνη. Οι Χριστιανοί της Ευρώπης καλούν τις χώρες τους, ιδιαίτερα ενόψει της Συνόδου του Ο.Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή στο Κανκούν (COP16), να καταβάλουν προσπάθειες περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ανεξάρτητα από τις πολιτικές των άλλων μεγάλων οικονομιών και να εντείνουν τις ενέργειές τους για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.