Η τύχη της Βασιλεύουσας

11/5/2010

Ο ΜΑΪΟΣ συνδέεται πολλαπλώς με τη Βασιλεύουσα των πόλεων: στις 11 Μαΐου η Εκκλησία εορτάζει «τα γενέθλια, ήτοι τα εγκαίνια της Κωνσταντινουπόλεως» και στις 21 τιμά τη μνήμη του ιδρυτού της- στις 29 Μαΐου, άλλωστε, στη μνήμη στοιχειώνει η Άλωσή της. Τη στρατηγική σημασία της θέσεως της αρχαίας πόλεως του Βυζαντίου είχε επισημάνει ο Μ. Κωνσταντίνος ήδη από την εποχή της σύγκρουσής του με τον Λικίνιο, και όταν, μετά την επικράτησή του επί του τελευταίου, το 24, απέμεινε μονάρχης του ρωμαϊκού κράτους, μέλημά του ήταν η μεταφορά της έδρας της αυτοκρατορίας από τη Δύση στην Ανατολή.

Κατά τον Ιστορικό Γ. Κεδρηνό, ο Μ. Κωνσταντίνος έλαβε «θείαν εντολήν» στον ύπνο του να οικοδομήσει πόλη στην Θεοτόκο, σε τόπο που θα του υποδείκνυε ο Θεός. Όταν άρχισε να οικοδομεί γι΄ αυτό την κατεστραμμένη από τους Πέρσες Χαλκηδόνα στη Βιθυνία, «ευθέως αετοί τους των τεχνητών λίθους αρπάζοντες τω Βυζαντίω προσέρριπτον». Καθώς αυτό, ιστορεί ο Κεδρηνός, επανάληφθηκε πολλές φορές, ερμηνεύθηκε ως θέλημα Θεού να κτισθεί η πόλη της Θεοτόκου στη θέση του Βυζαντίου. Στις 8 Νοεμβρίου 324 έγινε ο «πολισμός» της πόλεως, δηλαδή η ρωμαϊκή τελετή της ιδρύσεώς της (limitatioconcecratio), την οποία διηύθυνε ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Σώπατρος, ευνοούμενος του αυτοκράτορος.

Τα εγκαίνια της (dedicatio), όμως, εορτάσθηκαν μεγαλοπρεπώς 6 χρόνια αργότερα, το 330, με πολυήμερες εκδηλώσεις. Σύμφωνα με τις κρατούσες τότε αντιλήψεις, όχι μόνον οι άνθρωποι, αλλά και οι πόλεις τελούσαν υπό την προστασία πνευμάτων-φρουρών (publicos Genios), αλλά και υπό την επιρροή των αστέρων. Αναφέρουν λοιπόν οι ιστορικοί ότι την τετάρτη ημέρα των εγκαινίων, στις 11 Μαίου 330, ο Μ. Κωνσταντίνος διέταξε τον Ουάλεντα, «τω των μαθηματικών τότε πρωτεύοντι», δηλαδή τον καλύτερο αστρολόγο του καιρού του, «θεματίσαι αυτήν», δηλαδή να συντάξει το ωροσκόπιο της πόλεως και από τη θέση των αστέρων να συναγάγει την τύχη της.

Κατά τον ελλ. Βατικανό κώδικα 191 (φ. 397), «το γενέθλιον της Κωνσταντινουπόλεως νέας Ρώμης γεγονός περί έτος από κτίσεως κόσμου 5838 (330 μ.Χ.), ημέρα δευτέρα, μαΐου μηνός ενδεκάτη, ώρα δευτέρα, λεπτώ 26, εποίησε δε τούτο ο πάνσοφος Ουάλης».

Το γεγονός αυτό επικαλείται πολύ αργότερα ο αυτοκράτωρ Μανουήλ Κομνηνός (1143-1180) στην επιστολή του υπέρ «της αστρονομικής τέχνης» (αστρολογίας) προς τον μοναχό Μιχαήλ Γλυκά, επισημαίνων ότι «ο των βασιλέων πατήρ και απόστολος» χρησιμοποίησε αυτή την τέχνη για τη θεμελίωση της νέας Ρώμης, «φροντίζων περί αυτής ώστε ανάλωτον μείναι τοις εναντίοις μέχρι παντός (...) σύμβολον τούτων παρατηρήσας την των αστέρων βορειοτάτην θέσιν τε και κίνησιν τω σοφωτάτω εκείνω Ουάλεντι θεωρώ της τοιαύτης χρησάμενος σκέψεως τέσσαρες και δέκατον χρόνον ανέμεινεν εις παρατήρηση των προς τον τοιούτον σκοπόν συντεινόντων» - δηλαδή ο Ουάλης παρατηρούσε επί 14 έτη τις κινήσεις των πλανητών, αναμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να καταστρώσει το θεμάτιον της πόλεως, δηλαδή το ωροσκόπιο των γενεθλίων της.

Προφανώς, ο Μ. Κωνσταντίνος ακολούθησε τις υποδείξεις του Ουάλεντος σχετικώς με την ευνοϊκότερη στιγμή και για την εορτή του «πολίσματος» και για εκείνη των «γενεθλίων» της Κωνσταντινουπόλεως. Στην Κωνσταντινούπολη (γεωγρ. πλάτος 41° 1΄) στις 11 Μαΐου η διάρκεια της ημέρας ισούται προς 14 ώρες και 18 λεπτά, άρα κάθε ημερινή ώρα (= το 1/12 της) ισούται προς 1 ώρα και 11 1/2 λεπτά. Επομένως, αν η ανατολή του ηλίου γίνεται στις 4:49 π.μ., η δευτέρα ώρα λήγει στις 7:12 π.μ. Αντιστοίχως, τα 26 λεπτά ημέρας αντιστοιχούν σε 31 πρώτα λεπτά, οπότε το ωροσκόπιο υπολογίσθηκε για τις 7:43 π.μ., ακριβώς τη στιγμή της ανατολής του πλανήτη Δία στις 11 Μαΐου του 330.

Κατά τον ελλ. Βατικανό κώδικα 191 (φ. 397), η ζωή της πόλεως υπολογίσθηκε σε 796 έτη (κατά τον Κεδρηνό σε 696 έτη, πιθανόν λόγω αναγνώσεως του ψ = 700 ως χ=600), ήτοι έως το έτος 1126 (= 330+796) ή 1026 (= 330+696). Ο Ζωναράς σχολιάζει την αποτυχία της ακριβούς προβλέψεως, αλλά αφήνει ανοιχτή την περίπτωση ο Ουάλης να υπονοούσε τα έτη της πόλεως υπό τους νομίμους αυτοκράτορες της και όχι τους αυθαιρέτους. Ας μη ξεχνούμε ότι η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε δύο φορές πρώτα στις 12 Απριλίου 1204 από τους Λατίνους της Δ' Σταυροφορίας, η οποία ουδέποτε κατέληξε στους Αγίους Τόπους. Ελευθερώθηκε το 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, αλλά ουδέποτε συνήλθε από το πλήγμα της πρώτης αλώσεως και τη λατινοκρατία. Η άλωση της στις 29 Μαΐου 1453 από τον Μωάμεθ Β' υπήρξε η θλιβερή κατάληξη δύο ακόμη αιώνων ζωής, μέσα σε πολιτικές και θρησκευτικές έριδες με τη Δύση.