Η βία μεταξύ ανηλίκων είναι ένα θέμα που απασχολεί την κοινή γνώμη καθώς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Με αφορμή γνωστά περιστατικά που συνέβησαν μέσα στο 2023, η κοινωνία θέτει ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με τη φύση και τα αίτια του συγκεκριμένου φαινομένου. Στην κοινή γνώμη φαίνεται να επικρατεί η πεποίθηση σύμφωνα με την οποία για τα ελληνικά δεδομένα η βία μεταξύ ανηλίκων αποτελεί πρωτοφανές φαινόμενο.
Ο ορισμός της παραβατικότητας
Αρχικά χρειάζεται να ορίσουμε τι εννοούμε λέγοντας “παραβατική συμπεριφορά” μεταξύ ανηλίκων. Ο συγκεκριμένος όρος περιγράφει μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων. Διακρίνονται σε εγκλήματα κατά του κοινού, των ηθών, σωματικές βλάβες, αντίσταση στην εξουσία, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, εγκλήματα κατά της ξένης ιδιοκτησίας, παραβάσεις νόμων (Μαυρογιάννης, 1999).
Ήδη από τον 19ο αιώνα οι θεωρητικοί της εγκληματολογίας δίνουν έμφαση στην ιδιαίτερη μεταχείριση των ανήλικων παραβατών. Στην πλειοψηφία της, η βιβλιογραφία που αφορά στην παραβατικότητα των νέων δεν προέρχεται από ελληνικές έρευνες. Ενδεχομένως αυτό να σχετίζεται με το ότι πράγματι το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν είχε την ίδια ποσοτική διάσταση σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης.
Εντοπιζόμενα “αίτια”
Η σύγχρονη βιβλιογραφία εστιάζει σε μεγάλο βαθμό στον εντοπισμό αιτιών που σχετίζονται με την ανάδυση της νεανικής εγκληματικότητας. Ως βασικά αίτια αναφέρονται η αποκλίνουσα επιρροή από τους συνομηλίκους, η αποδιοργάνωση της γειτονιάς, οι ανίσχυροι κοινωνικοί δεσμοί, οι οικονομικοί παράγοντες και οι σύγχρονες κοινωνικές αλλαγές. Επίσης, πιο πρόσφατα, η μελέτη των Strathearn et al., (2020), τεκμηρίωσε ότι επτά στους δέκα παράγοντες, όπως συναισθηματική κακοποίηση, σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική παραμέληση, ο χωρισμός των γονέων, η μαρτυρία ενδοοικογενειακής βίας καθώς και η εμπειρία φυλάκισης μέλους της οικογένειας , έχουν εντοπιστεί ως σημαντικά προγνωστικά δεδομένα για την εμφάνιση βίαιης συμπεριφοράς.
Μια δημιουργική προσέγγιση
των συμπερασμάτων της βιβλιογραφίας
Σαφέστατα, θα χρειαστεί να είμαστε προσεκτικοί καθώς μεταφέρουμε τα συμπεράσματα ξένης βιβλιογραφία στα ελληνικά δεδομένα. Οι ιδιαιτερότητες και τα επιμέρους χαρακτηριστικά κάθε συγκεκριμένης κοινωνίας πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν στην προσπάθεια ερμηνείας κοινωνικών φαινομένων.
Μια ευρύτερη υπόθεση που θα μπορούσαμε να κάνουμε αφορά στην αποδυνάμωση των κοινωνικών δεσμών ως γενεσιουργό αιτία της έξαρσης της βίας μεταξύ ανηλίκων. Η βιβλιογραφία έχει δείξει ότι οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί συνήθως συνδέονται με χαμηλότερα ποσοστά εγκληματικότητας.
Στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, πράγματι οι κοινωνίες περνάνε σε άλλες μορφές οργάνωσης. Ο τρόπος ζωής γίνεται περισσότερο “ανώνυμος”, τα κοινωνικά δίκτυα είναι λιγότερο ισχυρά απ’ ό,τι σε μη αστικές κοινωνίες, και οι συνήθεις θεσμοί κοινωνικής συνοχής διαρρηγνύονται.
Προς το παρόν, δεν φαίνεται να είμαστε σε κάποια μετάβαση στην οποία νέοι θεσμοί παίρνουν την θέση των προηγούμενων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι θεσμοί που μέχρι πρότινος επιτελούσαν την λειτουργία της διατήρησης της κοινωνικής συνοχής, στο σήμερα να μην λειτουργούν, χωρίς την γέννηση νέων θεσμών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η βία μεταξύ ανηλίκων επιτελεί μια λειτουργία “ταυτότητας”.
Η συμμετοχή σε παραβατικές ομάδες εξασφαλίζει την παρουσία και την αναγνώριση του εφήβου από μια κοινωνική ομάδα. Τα σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα περί “επιτυχίας”/”αριστείας” ασκούν αφόρητη πίεση στους εφήβους , οι οποίοι από πολύ μικρή ηλικία προσπαθούν να αναμετρηθούν με την κοινωνική τους αξία.
Η διαμόρφωση μιας ταυτότητας που χαίρει αναγνώρισης, στην σύγχρονη κοινωνία, αφορά περισσότερο από ποτέ τους εφήβους οι οποίοι χρειάζεται να βρίσκονται συνεχώς σε μια διαδικασία απόκτησης γοήτρου, πέρα από την φυσιολογική πρόκληση ταυτότητας που έχει από μόνη της η εφηβεία σαν αναπτυξιακή φάση. Αυτό, σημαίνει ότι η συγκεκριμένη γενιά εφήβων πιθανό να στερείται σε πρωτοφανή βαθμό αυτοεκτίμηση και αίσθηση ανήκει, το οποίο αποτελεί μάλλον παράγοντα κινδύνου για συμμετοχή σε παραβατικες ομάδες.
Σημαντικές κοινωνικές αλλαγές
που σχετίζονται με το φαινόμενο
Στην προσπάθεια μας να δώσουμε μια εξήγηση στην αύξηση του φαινομένου, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψιν ότι πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Οι μεταβλητές που αναφέρθηκαν παραπάνω, συνήθως τείνουν να αθροίζονται και να λειτουργούν σαν παράγοντες κινδύνου.
Σε κάθε περίπτωση, προσπαθώντας να συγκρίνουμε το παρόν με το παρελθόν, μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιες εξέχουσες αλλαγές. Αυτές είναι η μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας σε ένα άλλο μοντέλο κοινωνίας, με κατάρρευση των παραδοσιακών, κοινωνικών θεσμών.
Δεύτερον, η γενικότερη κατάσταση οικονομικής και κοινωνικής κρίσης από το 2009 και μετά, και τέλος, η εμπειρία της πανδημίας η οποία φαίνεται να οδήγησε επίσης, σε σημαντικότερη κοινωνική αποδιοργάνωση. Η βία μεταξύ ανηλίκων πρέπει να ερμηνεύεται πάντοτε σε σχέση με την γενικότερη εικόνα της κοινωνίας για την οποία μιλάμε. Δεν αποτελεί ένα φαινόμενο το οποίο μπορεί να εξηγηθεί εκτός κοινωνίας.
Ο λόγος για τον οποίο μελετάμε με διαφορετικούς όρους την εγκληματικότητα των ανηλίκων από αυτή των ενηλίκων αφορά στο ότι η εγκληματικότητα μεταξύ νέων αναδεικνύει σε μεγάλο βαθμό μια θεμελιώδη αποτυχία των κοινωνικών θεσμών στην διαμόρφωση προτύπων συμπεριφοράς.
Ο ενήλικας που παραβατεί, ενδεχομένως να βρίσκεται σε μια σχέση με την κοινωνία η οποία τραυματίζεται και περνάει κρίση. Αντιθέτως, ο ανήλικός που παραβατεί, φαίνεται να μην έχει “προλάβει” να αναπτύξει την αναμενόμενη σχέση με την κοινωνία.
Το συμπέρασμα
Η παραβατικότητα ως τρόπος επίλυσης μιας σύγκρουσης
Κλείνοντας, έχει ενδιαφέρον θα αναφέρουμε την θεωρία του Merton για την ανομία, η οποία παρότι δεν είναι πρόσφατη, τείνει να αντιμετωπίζεται ως ένα πετυχημένο θεωρητικό πλαίσιο. Σύμφωνα με τον Merton, η παραβίαση των νόμων προκύπτει όταν υπάρχει θεμελιώδης σύγκρουση ανάμεσα στα κυρίαρχα κοινωνικά πρότυπα και στους πόρους που προσφέρει η εκάστοτε κοινωνία στους πολίτες για να πληρούν αυτά τα πρότυπα.
Έτσι, όταν το οικονομικό γόητρο κρίνεται ως ένα θετικό μοντέλο συμπεριφοράς σε μια κοινωνία, αλλά η δομή της κοινωνίας την ίδια στιγμή παρεμποδίζει την απόκτηση οικονομικού γοήτρου, τότε η σύγκρουση αυτή γεννά την παράβαση των νόμων της κοινωνίας. Αν μεταφέρουμε την συγκεκριμένη θεωρία στον κόσμο της παραβατικότητας ανηλίκων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αφόρητη πίεση “αριστείας” και “επιτυχίας” που υφίστανται οι έφηβοι σήμερα, εντείνεται αν σκεφτούμε τελικά πόσοι έφηβοι έχουν τους πόρους να αγγίξουν τα πρότυπα αριστείας.
Με μια ταξική ψαλίδα που συνεχώς ανοίγει, όλοι και λιγότεροι έφηβοι προέρχονται από οικογένειες με οικονομικό και πολιτισμικό κεφάλαιο για να κατακτήσουν κοινωνικές επιβραβεύσεις. Η ματαίωση ταυτότητας που συνεπάγεται αυτή η σύγκρουση γεννάει εκ των πραγμάτων ένα έδαφος απόρριψης της κοινωνίας εν γένει, και την αναζήτηση εναλλακτικών χώρων αποδοχής και αναγνώρισης.
Σε κάθε περίπτωση, η εγκληματικότητα μεταξύ ανήλικων δεν μπορεί να επιλυθεί με κατασταλτικά και πυροσβεστικά μέτρα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει να προσφέρει ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες για την αποτυχία των θεσμών να διατηρήσουν την κοινωνική συνοχή. Ωστόσο, αναδεικνύει και την αποτυχία ριζοσπαστικών χώρων να συλλογικοποιήσουν και να αξιοποιήσουν προοδευτικά τις εντοπιζόμενες κοινωνικές συγκρούσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου