ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ

O ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

Σύμφωνα με ορισμένες παραδόσεις, η Ιε­ρουσαλήμ αποτελείτο κέντρο του κόσμου. Σε αυτή την πολυσήμαντη και έντονη σε όλα της πόλη από τα χρώματα της ανατολής και της δύσης του ήλιου μέχρι τους ανθρώπους και το χτισμένο τοπίο βρίσκε­ται και ακτινοβολεί μέσα στους αιώνες μια γνήσια σύνθετη ελληνική βυζαντινή παρου­σία.

Ο Ναός τής Αναστάσεως, το ιερότερο μνημείο τής χριστιανοσύνης, συντηρεί για κάθε ευσεβή Χριστιανό το αντικείμενο των ονείρων του, ώστε να αξιωθεί κάποτε στη ζωή του να τον επισκεφθεί.Στην πραγματι­κότητα, ο ενδοξότερος ναός του Χριστιανι­σμού, όπου σταυρώθηκε και αναστήθηκε ο Χριστός, δεν είναι ένα ενιαίο κτήριο, αλλά πολλά και διάφορα που ενώνονται μεταξύ τους. 

O εσωτερικός χώρος του- Να­ού περιλαμβάνει εκκλησίες, παρεκκλήσια, προσκυνήματα, υπνοδωμάτια, μπαλκόνια, διαδρόμους και βοηθητικούς χώρους.Η ίδια αρχιτεκτονική «αρρυθμία» επικρατεί και στο εσωτερικό του Ναού, παρά το ότι τα μνημεία διατηρούν την αυτοτέλειά τους εσωτερικά και εξωτερικά.

Ο εσωτερικός διάκοσμος είναι ποικι­λόμορφος με βυζαντινές τοιχογραφίες, εικόνες και αγάλματα, χάλκινα σκαλιστά της Αναγέννησης και σύγχρονα εντοίχια ψηφιδωτά. Μέσα στον Ναό υπάρχουν πάνω από δέκα ιεροί χώροι και προσκυ­νήματα, συνδεδεμένα με το Πάθος του Κυρίου, την Σταύρωση, τον Θάνατο, την Ταφή και την Ανάσταση Του.

Τα κυριότερα από αυτά είναι:

Η Αγία Αποκαθήλωση. Ο τόπος, όπου στέκονταν 

οι άγιες γυναίκες κατά τη Σταύρωση.

Το Άγιο Κουβούκλιο, όπου ο Τάφος

του Χριστού και ο Άγιος Λίθος.

Ο Γολγοθάς.

Το παρεκκλήσιο του Αδάμ.

Το παρεκκλήσιο του Ακάνθινου Στεφάνου.

Ο χώρος εύρεσης του- Τιμίου Σταυρού.

Το Παρεκκλήσιο του- εκατόνταρχου Λογγίνου.

Το Παρεκκλήσιο του Διαμερίσματος.

Το Παρεκκλήσιο των Κλαπών,

όπου και η φυλακή του Χριστού.

Η Κολώνα του- Δαρμού.

Το Παρεκκλήσιο Μαρίας της Μα­γδαληνής.

Μερικά από τα προσκυνήματα αυτά, όπως ο Γολγοθάς και ο Τάφος του Χρι­στού, έχουν αγιογραφική, τοπογραφική και ιστορική αυθεντικότητα.Άλλα, όπως η Αποκαθήλωση, το «Μη Μου Άπτου» και ο Τάφος του Ιωσήφ, έχουν καθορι­στεί κοντά στο χώρο του Γολγοθά ως συναφή με τα ανάλογα ιστορικά γεγο­νότα της Σταύρωσης και Ταφής.

 Άλλα, είναι αφιερωμένα σε κάποιο πρόσωπο ή γεγονός, όπως το Παρεκκλήσιο του-Λογγίνου, η Κολώνα του Δαρμού και το Παρεκκλήσιο των Κλαπών. Όλα, όμως, τα προσκυνήματα του Ναού ενώνονται με το ίδιο κτίριο και με το ίδιο ιστορικό γεγονός, το Πάθος και το Μαρτύριο του- Κυρίου.

TO ΙΕΡΟ ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ

Στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων υπάρχει ένα από τα αρχαιότερα και τα πιο σημαντικά σκευοφυλάκια της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τα σκευοφυλάκια υπήρχαν ανέκαθεν προ­σαρτημένα στους πατριαρχικούς ναούς και χρησίμευαν για τη διαφύλαξη και την προ­στασία των πολυάριθμων αγίων λειψάνων, ιε­ρών αμφίων, εκκλησιαστικών αντικειμένων, σταχωμένων χειρογράφων κωδίκων, φορη­τών εικόνων και γενικά όλων των ιερών κει­μηλίων.

Για τον λόγο αυτό, τα σκευοφυλάκια αρχικά ονομάζονταν κειμηλιαρχεία και δια­κρίνονταν σε κειμηλιαρχεία σκευοφυλακίων και σε κειμηλιαρχεία διακονικών. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, όταν η Αγία Ελένη ανήγειρε τον πρώτο ναό τή-ς Αναστάσεως, μερίμνησε ώστε να διαμορφωθεί ιδιαίτερος χώρος για τη φύλαξη των ιερών αφιερωμά­των.

Στο χώρο αυτό κατατέθηκαν πολύτιμα αυτοκρατορικά αναθήματα, καθώς και αργυρόχρυση θήκη, παρασκευασθείσα υπό της Αγίας Ελένης, που περιείχε πολύτιμο τεμάχιο του Τιμίου Σταυρού. Επίσης, ο Μ. Κωνσταντίνος προσέφερε στο νεότευκτο σκευοφυλάκιο του Ναού πλούσια δώρα, «παντοδαπά χρυσά και αργυρά, και λίθοις τιμίοις πεποικιλμένα».

Στη συνέχεια, το ιερό σκευοφυλάκιο του Παναγίου Τάφου εμπλουτίστηκε και με άλλα αφιερώματα, όπως αυτά της αυτοκρά­τειρας Ευδοκίας και του Θεοδοσίου, ο οποίος, μεταξύ των άλλων, προσέφερε και «σταυρόν χρυσουν διάλιθον προς το παγήναι εν τω αγίω Κρανίω».

Η Αυγούστα Θε­οδώρα αφιέρωσε εδώ το μαργαριτόπλεκτο σταυρό της και ο Ιουστινιανός απέστειλε πλήθος άλλων ιερών κειμηλίων, όπως το Άγιο Ποτήριο από όνυχα, το οποίο, κατά την Παράδοση, χρησιμοποίησε ο Χριστός στον Μυστικό Δείπνο, καθώς και τα χρυσά σκεύη του Ναού του Σολομώντα.Όλα αυτά τα πολύτιμα αφιερώματα όμως συλήθηκαν κατά την άλωση της Αγίας Πόλης το 614 μ.Χ. από τους Πέρσες, όταν πυρπολήθηκε και καταστράφηκε ο Ναός της Αναστάσεως. 

Μετά την ανάκτη­ση των Αγίων Τόπων από τον Ηράκλειο, επιστράφηκαν πολλά από τα διαρπαγέντα ιερά κειμήλια στο σκευοφυλάκιο του Παναγίου Τάφου, το οποίο άρχισε εκ νέου- να εμπλουτίζεται με δωρεές.Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός ιερών κειμηλίων καταστράφηκε από τις επα­νειλημμένες πυρπολήσεις του Ναού της Αναστάσεως, τις συνεχείς λεηλασίες, ενώ άλλα εκποιήθηκαν για εξοικονόμηση χρη­μάτων στις δύσκολες για το Πατριαρχείο εποχές.

Το 1009, όταν καταστράφηκε ο Ναός από τον Χαλίφη Αλ Χακίμ, οι στρα­τιώτες του- άρπαξαν όλα τα ιερά άμφια και τα χρυσά και ιερά σκεύη, που- είχαν αποθησαυρισθεί στο σκευοφυλάκιο του Παναγίου Τάφου. Ομοίως, οι Λατίνοι το 1187, όταν εκδιώχθηκαν από τον Σαλαδίνο, πήραν μαζί τους όλα τα αφιερώματα του Ναού της Αναστάσεως.

Όταν το 1439 οι Μαμελούκοι επιχείρη­σαν να καταλάβουν τον Ναό και να τον μετατρέψουν σε τέμενος, ο Πατριάρχης Ιωακείμ τους εξαγόρασε, προσφέροντάς τους 6.500 βενετικά χρυσά νομίσματα και πολλά από τα ιερά κειμήλια του σκευοφυλακίου του Παναγίου Τάφου.Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, το σκευοφυλάκιο του Παναγίου Τάφου δέχθηκε προσφορές μέγιστης αξίας από τους τσάρους της Ρωσί­ας και τους ηγεμόνες των παραδουνάβιων ηγεμονιών.

Το 1593 ο Βόρις Γουδουνώφ, πριν τη στέψη του, είχε αποστείλει στον Πανάγιο Τάφο κρυστάλλινο ποτήριο, διακο­σμημένο με πολύτιμους λίθους. Έτσι, ο τσάρος, ως ανταπόδοση των δώρων που έλαβε από τον Πατριάρχη Σωφρόνιο, απέστείλε το 1604 στον Πανάγιο Τάφο ελλη­νικό Ευαγγέλιο, πλούσια διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια.Μεγάλη βοήθεια προσέφερε στον Πανάγιο Τάφο το 1643 και ο Τσάρος Μιχαήλ κατά την τελευταία αποστολή του Πατριάρχου Θεοφάνους στη Ρωσία υπό τον Αρχιμανδρί­τη Άνθιμο.

Αξιοσημείωτη, επίσης, υπήρξε η προσφορά του τσάρου Αλέξιου και της συζύγου του το 1652, οι οποίοι απέστειλαν στον Πανάγιο Τάφο ιερές εικόνες, εκκλησια­στικά σκεύη και ιερά άμφια. Το σκευοφυλάκιο αυτό σήμερα φυλάσσεται, όπως και η ολόχρυση μίτρα του Πατριάρχη Παΐσιου, που κατασκευάστηκε το 1657.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τάξη και τον εμπλουτισμό του ιερού σκευοφυλακίου επέδειξε το 1664 ο Πατριάρχης Νεκτάριος. Φρόντισε να ταξινομηθούν σε κρυστάλλινες θήκες όσα άγια λείψανα βρίσκονταν εκεί, τοποθετώντας και ειδική επιγραφή σε καθένα από αυτά.Τον 18ο αιώνα, στο ιερό σκευοφυλάκιο υπήρχαν πολλά και αξιόλογα ιερά κειμήλια ευσε­βών ηγεμόνων, Αγιοταφιτών Πατέρων, ιερέων αλλά και προσκυνητών.

Το 1808, με τη μεγάλη πυρπόληση του-Ναού τή-ς Αναστάσεως από του-ς Αρμενί­ους, πάρα πολλά άμφια και ιερά σκεύη καταστράφηκαν, αλλά ευτυχώς σώθηκε το Μέγα Σκευοφυλάκιο, όπου φυλάσσο­νταν άγια λείψανα, ιερά σκεύη και κειμή­λια. Τη διαφύλαξη, αλλά και την επιμέλεια και συντήρηση των ιερών κειμηλίων, έχει αποκλειστικά ο Γέρων Σκευοφύλαξ. Το αξίωμα αυτό αποτελεί εξέχουσα διάκριση στην Αγιοταφιτική Αδελφότητα. (ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)