ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ

ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ

Ανατολικά του ιερού Κουβουκλίου επεκτείνεται ο κύριος Ναός, γνωστός ως «Καθολικό», ο οποίος είναι από του-ς μεγαλοπρεπέστερους ναούς της Ανατο­λής. Πρόκειται για στενόμακρη, μεγάλων διαστάσεων, αίθουσα 31,50 μ. και πλά­τους 14,50 μ.είναι βασιλική με τρούλο, που- στηρίζεται πάνω σε 4 μεγάλους πεσ­σούς. 

Οι κολώνες κοσμούνται με κοριν­θιακά κιονόκρανα. Οι αψίδες, οι θόλοι και ο τρούλος είναι από τις αρχαιότερες κατασκευές, ενώ οι πλάγιες πλευρές, η κόγχη τού Ιερού Βήματος. Καθώς και το μαρμάρινο τέμπλο αποτελούν νεότερες προσθήκες, που σχετίζονται με την ανα­καίνιση του Ναού το 1810 από τον αρχι­τέκτονα Κομνηνό τον Μυτιληναίο.Το μεγαλοπρεπές μαρμάρινο τέμπλο σχηματίζεται από επτά αψίδες σε δύο σειρές. 

Οι δύο πλευρές οδηγούν στα παραβήματα του Ιερού και η κεντρική, που αποτελεί την Ωραία Πύλη, στο ιερό θυσια­στήριο.Τις επτά αψίδες επιστέφει μαρμά­ρινο επιστήλιο με τη μεγαλογράμματη επιγραφή: «ΧΑΙΡΕ ΣΙΩΝ ΑΓΙΑ ΜΗΤΗΡ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΘΕΟΥ ΚΑΤΟΙΚΗΤΗΡΙΟΝ. ΣΥ ΓΑΡ ΕΔΕΞΩ ΠΡΩΤΗ ΑΦΕΣΙΝ ΑΜΑΡΤΙΩΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ».Το Άγιο Βήμα υψώνεται ένα περίπου μέτρο από το δάπεδο του Καθολικού-, όπου στο μέσον του έχει τοποθετηθεί η Αγία Τράπεζα. 

Οι αραβόφωνοι ονομάζουν το Καθολικό «Νού-σουλ-Τίνια», που σημαί­νει το «μέσον του κόσμου».Ο ιστορικός Ιώσηπος χρησιμοποιεί τον ελληνικό όρο «ομφαλός τής γης», για να χαρακτηρίσει την Ιερουσαλήμ και, συγκεκριμένα, τον Ναό της. Πρόκειται για μαρμάρινη σφαί­ρα (Ομφαλό), που υψώνεται σε ιδιαίτερη βάση αμέσως μετά την είσοδο. Συμβολί­ζει το πνευματικό κέντρο ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου.

Στην ημικυκλική αψίδα του Ιερού σχη­ματίζεται αμφιθεατρικά μαρμάρινο σύνθρονο, στο μέσον του- οποίου υψώνεται ο θρόνος του Πατριάρχη και στα πλάγια υπάρχουν τα καθίσματα των άλλων κληρι­κών, που προσέρχονται κατά τις γιορτές από όλα τα μέρη της γης.

Δεξιά και αρι­στερά του Αγίου Βήματος υπάρχουν δυο κλίμακες, από τις οποίες η δεξιά οδηγεί στον Γολγοθά και η αριστερή στις στοές, πίσω από το μεγάλο τέμπλο. Μέσα στο Άγιο Βήμα υπάρχουν δυο πόρτες: μία προς τον Βορρά, που οδηγεί προς το Ιε­ρό Σκευοφυλάκιο, και μία προς τον Νότο, που οδηγεί στο Φρικτό Γολγοθά.

Ο ΦΡΙΚΤΟΣ ΓΟΛΓΟΘΑΣ

Ο Γολγοθάς είναι ο τόπος του μαρτυρί­ου του Χριστού. Αποτελεί τη συγκλονιστι­κότερη εμπειρία για κάθε προσκυνητή, που προσέρχεται στον Ναό της Αναστάσε­ως.Είναι η άνοδος του εις τον λεγόμενον «Κρανίου τόπον», εβραϊστί Γολγοθάς (Ιω.19, 17). Εκεί συντελέστηκε άπαξ στην Ιστορία το μυστήριο της Θείας Οικονο­μίας και σφραγίστηκε η Καινή Διαθήκη με το αίμα του Θεανθρώπου.

Αρχικά, ο λόφος του Γολγοθά συμπεριλαμβανόταν στη νότια γωνία του εσωτερικού αίθριου του συγκροτήματος του Μ.Κωνσταντίνου, όπου είχε τοποθετηθεί μεγάλος χρυσός σταυρός σε ανάμνηση του κοσμοσωτήριου γεγονότος.Ο σταυρός αυτός, σύμφωνα με τις πηγές, αποτελούσε αφιέρωμα του- αυτο­κράτορα Θεοδοσίου του Β'. 

Ο βράχος του-φρικτού Γολγοθά σήμερα έχει καλυφθεί με μαρμάρινη επένδυση. Βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του Καθολικού και υψώνεται τέσσερα και μισό μέτρα από το δάπεδο του Ναού.

Στον χώρο αυτό οδη­γούν τέσσερεις κλίμακες, από τις οποίες η πρώτη βρίσκεται ανατολικά της Αγίας πόρ­τας, η δεύτερη απέναντι από την είσοδο της νότιας πλευράς του Καθολικού, η Τρίτη αρχίζει από το ιερό Βήμα του- Καθολικού και η τελευταία από τα νοτιοανατολικά δώματα του συγκροτήματος.

Πίσω από την Αγία Τράπεζα υψώνεται ο Εσταυρωμένος, δορυφορούμενος από τη Θεοτόκο και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Βόρεια της Αγίας Τράπεζας σχηματίζεται κιονοστήρι-κτη με τη μορφή κιβωρίου και Πρόθεση με την επιγραφή: «ΣΩΤΗΡΙΑΝ ΕΙΡΓΑΣΩ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΓΗΣ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΕΠΙ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΑΣ ΑΧΡΑΝΤΟΥΣ ΧΕΙΡΑΣ ΕΞΕΤΕΙΝΑΣ».

Νότια της Αγίας Τράπεζας, υπάρχει σχισμή στον βράχο που έγινε τη στιγμή κατά την οποία ο Θεάνθρωπος, λίγο πριν εκπνεύσει, ευλό­γησε τους σταυρωτές Του και χύνοντας το Τίμιο και Πανάγιο Του- αίμα για τη λύτρωση των αμαρτιών μας.Επίσης, στη νότια πλευ­ρά υπάρχει παράθυρο, που άλλοτε ήταν εξωτερική πόρτα του Γολγοθά. 

Από αυτήν εισήλθε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος το 629 μ.Χ., μεταφέροντας τον Τίμιο Σταυρό στον ώμο του.Σύμφωνα με την Παράδοση, όταν εισήλθε στον Γολγοθά ο αυτοκράτορας, του έπεσε το βασιλικό στέμμα. Αυτό ερμη­νεύτηκε ως θεοσημείο, γιατί στον Γολγοθά, που- ο Θεάνθρωπος Σωτήρας φόρεσε το Ακάνθινο Στεφάνι, δεν έπρεπε άλλος Χρι­στιανός αυτοκράτορας να φορά βασιλικό στέμμα.

Γι' αυτό και μέχρι σήμερα, όταν ο Πατριάρχης ή άλλος Αρχιερέας τελεί Θεία Λειτουργία, δεν φορά μίτρα. Στην ανατολι­κή πλευρά, ανάμεσα στο Ορθόδοξο και Λα­τινικό προσκύνημα, σώζεται ρωγμή στον βράχο του- Γολγοθά, που-, σύμφωνα με την Παράδοση, σχηματίσθηκε από τον σεισμό κατά την ώρα της Σταυρώσεως. 

ΤΟ ΑΓΙΟ ΦΩΣ

Συμβολίζει, αλλά και αποδεικνύει περίτρανα, το Μέγα Μυστήριο της εκ νεκρών Αναστάσεως του Κυρίου Ιησού Χριστού. Μας γεμίζει αισθήματα πνευματικής, ψυχικής και θρησκευτικής ανάτα­σης. Οι καρδιές όλων χτυπούν από πίστη, θαυμασμό και ελπίδα απέναντι στο μέγα μυστήριο της Ζωής και του Θανάτου. Πρόκειται για αληθινό θαύμα, που- δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση.

Από το πρωί του- Μεγάλου- Σαββά­του χιλιάδες πιστοί της Ιερουσαλήμ και προσκυνητές από όλα τα μέρη του κό­σμου κατακλύζουν τον Ναό της Αναστά­σεως για να παρακολουθήσουν την Τελε­τή του Αγίου Φωτός.Στις 12 το μεσημέρι, ο Ορθόδοξος Πα­τριάρχης των Ιεροσολύμων, με συνοδεία Αρχιερέων και άλλων Κληρικών, προσέρ­χεται στον ιερό χώρο. Εισέρχεται στο Άγιο Βήμα του Καθολικού και οι ετερόδοξοι λαμβάνουν άδεια, προκειμένου να λάβουν και αυτοί μέρος στην τελετή.

Κατόπιν ο Πα­τριάρχης ενδύεται πλήρη την Αρχιερατική στολή μετά των Αρχιερέων και λοιπών Κλη­ρικών. Ο Πατριάρχης ηγείται της πομπής, η οποία ξεκινά από το Άγιο Βήμα του Καθολικού και κάνει τρεις γύρου-ς γύρω από το ιερό Κουβούκλιο υπό τους ήχους των ψαλμωδών, οι οποίοι ψάλλουν «Την Ανάστασίν σου Χριστέ Σωτήρ....».

Είναι αναγκαίο να τονίσουμε ότι οι ετε­ρόδοξοι έχουν προκαταβολικά ερευνήσει όλο το εσωτερικό του ιερού Κουβουκλίου, για να πιστοποιήσουν ότι δεν υπάρχει κάποιο αναμμένο κανδήλι ή άλλη πηγή φωτός. Μετά τη λιτανεία, ο Πατριάρχης στέκεται μπροστά στη θύρα του Αγίου Κουβουκλίου, βγάζει τα άμφια και περιμένει με το στοιχάρι, το πετραχήλι και τη ζώνη. Οι ετερόδοξοι κάνουν έρευνα, για να βε­βαιωθούν ότι επάνω του δεν έχει κάτι που θα μπορούσε να δημιουργήσει υπόνοιες, ή να κινήσει υποψίες.

Όταν ολοκληρωθεί η έρευνα, οι φύλακες βγάζουν τις σφραγίδες από τη θύρα και ο Πατριάρχης εισέρχεται στο Ιερό Κουβούκλιο με δύο δεσμίδες σβη­σμένων κεριών. Μαζί του μπαίνουν στον προθάλαμο ο Αρμένιος Πατριάρχης και ο Δραγομάνος, οι οποίοι παραμένουν στον προθάλαμο. Σε όλο τον Ναό επικρατεί ιερά συγκίνηση και αγωνία.

Ο Πατριάρχης, γονατιστός μπροστά στον Πανάγιο Τάφο, προσεύχεται προς τον Σταυρωθέντα Κύριο, κρατώντας δύο σβη­στές λαμπάδες με ταπείνωση και ευλάβεια και αναπέμποντας την ακόλουθη ευχή:

Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ, ή άρχίφωτος σοφία τού άναρχου Πατρός.Ό φώς οίκων άπρόσιτον, ό ειπών εκ σκότους φώς λάμψαι, ό ειπών γενηθήτω φώς καί έγένετο φώς, Κύριε, ό τού φωτός χορηγός, ό έξαγαγών ημάς από του σκότους της πλάνης καί είσαγαγών εις τό θαυμαστόν φώς της σης έπιγνώσεως.

Ο την γήν μεν πάσαν διά της εν αυτή ένσάρκου παρουσίας σου, τά καταχθόνια δέ διά της εις  Άδην καταβάσεώς σου φωτός πληρώσας καί χαράς, μετά δέ ταύτα διά των αγίων σου αποστόλων φώς καταγγείλας πάσι τοις έθνεσιν.  

Εύχαριστούμεν σοι, ότι διά της ευσεβούς πίστεως μετήγαγες ημάς άπό σκότους εις φώς καί γεγόναμεν υιοί διά τού αγίου βαπτίσματος, θεασάμενοι τήν δόξαν σου πλήρη ούσαν χάριτος καί αληθείας-άλλ' ώ φωτοπάροχε Κύριε ό τό μέγα φώς ών, ό ειπών, ό λαός ό καθήμενος έν σκότει.  

Δέσποτα Κύριε, τό φώς τό άληθινόν, ό φωτίζει πάντα άνθρωπον έρχόμενον εις τόν κόσμον τό μόνον φώς τού κόσμου καί φώς της ζωής τών ανθρώπων, ού άπό τής δόξης έπληρώθη τά σύμπαντα, ότι φώς εις τόν κόσμον έλήλυθας διά της ένσάρκου σου οικονομίας, ει καί οι άνθρωποι ήγάπησαν μάλλον τό σκότος ή τό φώς. 

Σύ Κύριε φωτοδότα, έπάκουσον ημών τών αμαρτωλών καί αναξίων δούλων σου τών τη ώρα ταύτη παρισταμένων τω παναγίω σου καί φωτοφόρω τούτω τάφω καί πρόσδεξαι ημάς τιμώντας τά άχραντα πάθη σου, τήν παναγίαν σου σταύρωσιν,τόν έκούσιον θάνατον καί τήν έν τω πανσεβάστω τούτω μνήματι τού τεθεωμένου σου σώματος κατάθεσιν καί ταφήν καί τριήμερον έξανάστασιν, ην χαρμονικώς ήδη άρξάμενοι έορτάζειν, μνείαν ποιούμεθα.  Καί τής έν 'Άδου καθόδου σου, δι' ής τάς έκείσε τών δικαίων κατεχομένας ψυχάς δεσποτικώς ήλευθέρωσας τη αστραπή τής σής θεότητος φωτός πληρώσας τά καταχθόνια.  

Όθεν δή άγαλλομένη καρδία καί χαρά πνευματική κατά τούτο τό ύπερευλογημένον Σάββατον τά έν γή καί υπό γήν θεοπρεπώς τελεσθέντα σοι σωτηριωδέστατα μυστήρια σου έορτάζοντες καί σέ τό όντως ίλαρόν καί έφετόν φώς έν τοις καταχθονίοις θεϊκώς έπιλάμψαν, έκ τάφου δέ θεοπρεπώς άναλάμψαν άναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα, σού τήν πρός ημάς συμπαθώς γενομένην θεοφάνειαν, είκονίζοντες. 

Επειδή γάρ τή σωτηρίω καί φωταυγεί νυκτί πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γή και τά καταχθόνια διά τό ύπερφυές μυστήριον τής έν Άδου καθόδου σου καί τής έκ Τάφου σου τριημέρου αναστάσεως. 

Διά τούτο, έκ τού επί τούτον τόν φωτοφόρον σου Τάφον ένδελεχώς καί άειφώτως έκκαιομένου φωτός εύλαβώς λαμβάνοντες, διαδίδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σέ τό άληθινόν φως και παρακαλούμεν καί δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, όπως ανάδειξης αυτό αγιασμού δώρον καί πάσης θεϊκής σου χάριτος πεπληρωμένον, διά της χάριτος τού Παναγίου καί φωτοφόρου Τάφου σου  καί τούς άπτομένους εύλαβώς αυτού ευλόγησης καί άγιάσης, τού σκότους των παθών ελευθέρων και τών φωτεινότατων σου σκηνών καταξίωσης, όπου φώς τό άνέσπερον της σης θεότητος λάμπει-χάρισαι αύτοίς. Κύριε, ύγίειαν καί εύζωίαν καί τούς οίκους αυτών παντός αγαθού πλήρωσον.

Ναί, Δέσποτα φωτοπάροχε, έπάκουσόν μου τού αμαρτωλού έν τή ώρα ταύτη καί δός ήμίν τε καί αύτοίς περιπατείν έν τω φωτί σου καί έν αύτώ μένειν, έως τό φώς της πρόσκαιρου ζωής έχομεν. Δός ήμίν, Κύριε, ίνα τό φώς τής πρόσκαιρου ζωής ταύτης έχωμεν. 

Δός ήμιν Κύριε, ίνα τό φώς τών καλών έργων ημών λάμπη έμπροσθεν τών ανθρώπων καί δοξάζωσί σε συν τω άνάρχω σου Πατρί και τώ Παναγίω Πνεύματι. Εις φώς γάρ εθνών ημάς τέθεικας, ίνα αύτοίς τή σκοτία περιπατούσι φαίνωμεν. Άλλ' ήμείς ήγαπήσαμεν τό σκότος μάλλον ή τό φώς, φαύλα πράσσοντες. Πάς γάρ ό φαύλα πράσσων μισεί τό φώς κατά τόν άψευδή λόγονσου-διά τούτο όσημέραι προσκόπτομεν άμαρτάνοντες, επειδή περιπατούμεν έν τή σκοτία. 

Άλλ' άξίωσον ημάς τό ύπόλοιπον τής ζωής ημών βιωτεύσαι πεφωτισμένους τούς οφθαλμούς τής διανοίας ημών. Δός ήμίν, ίνα ώς τέκνα φωτός περιπατήσωμεν έν τώ φωτί τωνεντολών σου τό τού αγίου βαπτίσματος φωτεινόν ένδυμα, όπερ διά τών έργων ήμαυρώσαμεν, λεύκανον ώς τό φώς, ό αναβαλλόμενος τό φώς ώσπερ Ίμάτιον. 

Δός ήμίν ένδύσασθαι τά όπλα τού φωτός, ίνα δι' αυτών τόν άρχοντα τού σκότους τροπούμεθα, ός μετασχηματίζεται εις άγγελον φωτός.  Ναί, Κύριε, καί ώς έν ταύτη τή ημέρα τοις έν σκότει καί σκιά θανάτου καθημένοις φώς έλαμψας, ούτω σήμερον λάμψον έν ταις καρδίαις ημών το σόν άκήρατον φώς, ίνα διά τούτου φωτιζόμενοι καί θερμαινόμενοι έν τή πίστει δοξάζομέν σε τό μόνον έκ μόνου τού άρχιφώτου φωτός ίλαρόν φώς εις τους ατελεύτητους αιώνας. Αμήν».

Μετά το πέρας της ευχής, ο Πατριάρ­χης τοποθετεί το βαμβάκι στον Πανάγιο Τάφο και με θαυμαστό τρόπο, τούτο ανάβει. Με αυτό, ανάβει πρώτα τα κεριά και βγαίνει από το Ιερό Κουβούκλιο. Το σπουδαίο είναι ότι το Άγιο Φως για λίγα λεπτά δεν έχει πυράδα- δηλαδή, αν ένας πιστός το ακουμπήσει στα χέρια του, δεν θα καεί. Πράγματι, αποτελεί, αναμφισβή­τητα, ένα από τα μεγαλύτερα Θαύματα της χριστιανοσύνης, που- επαναλαμβάνε­ται κάθε χρόνο κατά το Μέγα Σάββατο. (ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)