ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ

Το έκρυθμο κλίμα των τελευταίων ημερών, η στοχοποίηση ΜΚΟ και η ανησυχία για νέες μαζικές αφίξεις. Φυσάει νοτιάς στη Σκάλα, τη γενέτειρα του λογοτέχνη Στράτη Μυριβήλη και επίνειο του χωριού Συκαμιά. Αυτό σημαίνει ότι το κύμα σκάει απέναντι, στα τουρκικά παράλια που διακρίνονται στο βάθος του ορίζοντα.

Ίσως ο καιρός να εξηγεί τις απρόσμενα μηδαμινές αφίξεις φουσκωτών λέμβων επί δύο ημέρες στη Λέσβο. Οι νησιώτες παρακολουθούν τις εξελίξεις στα χερσαία σύνορα του Έβρου, όπου η τουρκική πλευρά κατευθύνει με κάλπικες υποσχέσεις χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, ελπίζοντας να μη ζήσουν ξανά ημέρες του 2015. Όταν δεν ήξεραν ποιους να βοηθήσουν πρώτους.

«Βούλιαζαν και μου πέταγαν τα μωρά για να τα σώσουν. Χτυπούσαν πάνω στη βάρκα μου όταν έπεφταν μέσα. Από μηνών μέχρι 10 χρόνων. Τα άφησα στη Σκάλα και όλο το χωριό πήρε από ένα αγκαλιά. Μετά γύρισα για τους γονείς, χωρίς να ξέρω αν πνίγηκαν», θυμάται ο κ. Βαλαμιός για μία παλιότερη διάσωση. Στο πρόσωπο και του 43χρονου ψαρά είχαν προταθεί συμβολικά οι νησιώτες για το Νομπέλ Ειρήνης.

Παρόμοιες σκηνές διέκοπταν άλλοτε τον βραδινό του ύπνο. Σήμερα, όμως, λέει ότι νιώθει θυμό. «Δεν νοιάζεται κανένας, ούτε για αυτούς ούτε για εμάς», αναφέρει. «Αυτοί διώχθηκαν από τα σπίτια τους, τους παίρνουν τα λεφτά οι Τούρκοι διακινητές, έρχονται εδώ και δεν τους θέλει κανείς. Αλλά και εμείς σηκώνουμε αυτό το βάρος χωρίς να το έχουμε δημιουργήσει».

Το Stage 2, δομή βραχύβιας φιλοξενίας νεοαφιχθέντων προσφύγων κάηκε -πιθανότατα από εμπρησμό. Ο Δήμος Δυτικής Λέσβου είχε αποφασίσει να κλείσει τη δομή από τις αρχές του 2020. Εδώ και χρόνια η Λέσβος ζει με τους εγκλωβισμένους της. Στο νησί του Ανατολικού Αιγαίου βρίσκονται βάσει της πιο πρόσφατης καταγραφής 21.815 πρόσφυγες και μετανάστες. Την τελευταία εβδομάδα, παράλληλα με τις εξελίξεις στα χερσαία σύνορα σημειώθηκαν πρωτόγνωρα περιστατικά.

Καταγράφηκαν επιθέσεις σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, στήθηκαν μπλόκα πολιτών στους δρόμους για ελέγχους μη κυβερνητικών οργανώσεων, ομάδα κατοίκων εμπόδισε με βρισιές την αποβίβαση νεοαφιχθέντων αλλοδαπών στο λιμάνι της Θερμής, μια άδεια εγκατάσταση βραχύβιας φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών κάηκε – πιθανότατα από εμπρησμό.Μετατράπηκε σε μια νύχτα το νησί που έχει υποδεχθεί τόσο πολλές καραβιές, σε αφιλόξενο τόπο;

Σε αρκετές κουβέντες οι ντόπιοι μιλούν για ένα νησί χωρισμένο σε Βορρά και Νότο, όχι απλά λόγω της γραφειοκρατικής διαίρεσης σε δύο δήμους, ούτε με όρους αντιπαλότητας. Κάθε πλευρά θεωρεί ότι έχει επωμιστεί δυσανάλογο φορτίο. Ξενοδόχος από το βόρειο κομμάτι, ο οποίος μίλησε με τον όρο της ανωνυμίας για να μην προκαλέσει τοπικές αντιδράσεις, σκιαγραφεί την κατάσταση. 

Εξηγεί ότι στην περιφέρεια της Μυτιλήνης, η οποία δεν ήταν ποτέ αμιγώς τουριστική αλλά είχε τις βασικές υποδομές (νοσοκομείο, αστυνομία, κεντρικό λιμάνι), συγκεντρώθηκαν και όλες οι υπηρεσίες για το προσφυγικό.«Ξαφνικά γέμισαν ξενοδοχεία με μέλη του Frontex και ΜΚΟ, υπήρξε μια οικονομική άνθηση», λέει και αντιπαραβάλλει τη δική του περίπτωση. Αναφέρει ότι μετά το 2016, οι πτήσεις τσάρτερ περιορίστηκαν, ο τζίρος του πήρε την κατηφόρα, και ότι από 19 άτομα προσωπικό έμεινε με πέντε. 

Στον Νότο έχουν τον καταυλισμό της Μόριας με τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης χιλιάδων ανθρώπων. Και στον Βορρά υποστηρίζουν ότι έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες οικονομικές επιπτώσεις.Οι συνθήκες ζωής είναι στη Μόρια είναι άθλιες. Το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης φιλοξενεί οκταπλάσιο κόσμο σε σχέση με τη δυναμικότητά του.

Η αίσθηση διαχωρισμού φαίνεται ότι τροφοδοτήθηκε έως ένα βαθμό και κατά τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2019. Πρώην δημοτικός σύμβουλος εξηγεί ότι ορισμένοι πολιτεύτηκαν λέγοντας ότι θα «καθαρίσουν το προσφυγικό». Υποσχέσεις που δημιουργούσαν προσδοκίες στο ακροατήριό τους. Οι μετέπειτα συζητήσεις για το πού θα μπορούσε να γίνει νέο κλειστό κέντρο σέρνονταν επί μήνες και οι ψίθυροι για τις πιθανές τοποθεσίες τροφοδοτούσαν πάθη. 

Κανείς δεν ήθελε στο μέρος του, όπως λένε ντόπιοι, μια νέα «φυλακή».Τα επεισόδια που είχαν ξεσπάσει ανάμεσα σε ομάδες κατοίκων και διμοιρίες των ΜΑΤ με αφορμή τη δημιουργία νέας κλειστής δομής στη Λέσβο. Στη μεσαία φωτογραφία ο χώρος που είχε επιταχθεί για την ανέγερση αυτής της δομής. Οι εργασίες δεν ξεκίνησαν ποτέ.

«Το 2015 έχασα κάθε πίστη στο οργανωμένο κράτος. Αυτό με διέλυσε. Ήμασταν παντελώς μόνοι», αναφέρει στην «Κ» επιχειρηματίας του νησιού. «Φτάνουμε στο σήμερα και μας στέλνουν τα ΜΑΤ για να γίνει επίταξη και στα κανάλια μας ειρωνεύονται και μας υποτιμούν. Ας προχωρούσε πρώτα η κυβέρνηση σε αποσυμφόρηση και μετά στην κλειστή δομή. Ας έκανε μια κίνηση να την εμπιστευθούμε».

Παράλληλα συντηρήθηκε μέχρι και σήμερα η στοχοποίηση των ΜΚΟ, ακόμη και αν κάλυψαν κενά του κρατικού μηχανισμού ή η παρουσία τους πλέον στο νησί δεν έχει καμία σχέση με άλλοτε. Στις αρχές του 2016 ο Δήμος Μυτιλήνης είχε καταγράψει 84 οργανώσεις και εθελοντικές ομάδες. Τα πρωινά κάθε Πέμπτης εκπρόσωποί τους συναντιούνταν υπό την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για να συντονίσουν τις κινήσεις και να μοιράσουν ρόλους. Υπήρξαν περιστατικά επικάλυψης αρμοδιοτήτων στο παρελθόν και αμφιβολίες για την ουσιαστική προσφορά ορισμένων.

Μετά την κοινή δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016 οι ροές περιορίστηκαν αισθητά και σταδιακά οι περισσότερες οργανώσεις αποχώρησαν. Πλέον, όπως λέει στην «Κ» ο Μπόρις Τσεσίρκοφ, εκπρόσωπος της Υπατης Αρμοστείας, έμειναν περίπου 20 στο νησί και οι εβδομαδιαίες συναντήσεις έγιναν μηνιαίες. Από αυτές, οι περισσότερες χρηματοδοτούνται από ιδιώτες δωρητές.

Το τελευταίο διάστημα ορισμένοι έδειξαν και με τη βία σε εθελοντές και υπαλλήλους οργανώσεων ότι δεν ήταν ευπρόσδεκτοι. Στήθηκαν μπλόκα ελέγχου σε κεντρικούς δρόμους, χτυπήθηκαν αυτοκίνητα με ρόπαλα και πέτρες και εταιρείες ενοικίασης στο αεροδρόμιο συνιστούσαν σε ξένους οδηγούς να αφαιρούν τα αυτοκόλλητα από μισθωμένα οχήματα.

Το βράδυ της Τετάρτης και ενώ το κλίμα είχε εκτονωθεί, μια ομάδα πολιτών σταμάτησε και το αυτοκίνητο της «Κ» σε μια διχάλα μέσα στο χωριό της Μόριας. Δεν υπήρξε ένταση, δεν έκαναν κάποια απειλητική κίνηση, αλλά έγειραν στα τζάμια με διερευνητικά, ίσως καχύποπτα βλέμματα. «Πού πας, είσαι ντόπιος; Μίλα καθαρά, μη νομίζουν ότι είσαι ΜΚΟ», είπε ένας εξ αυτών προτού παραμερίσουν οι συγκεντρωμένοι και ανοίξει ο δρόμος. Ίσως εάν η απάντηση στο ερώτημα ήταν καταφατική να ήταν διαφορετική η εξέλιξη.

Στη θαλάσσια οριογραμμή ανοιχτά της Λέσβου οι περιπολίες είναι πλέον 24ωρες. «Εχουμε εντολές για αυστηρότερη φύλαξη. Πώς γίνεται αυτό; Εάν έχεις μια βάρκα που έρχεται, μπαίνεις μπροστά σαν εμπόδιο και με ηχητικά σήματα ζητάς να μην περάσουν. Δεν έχουμε εντολή να βυθίσουμε κάποιον. 

Δεν θα μπορούσα να κουβαλάω τέτοιο βάρος», λέει στην «Κ» λιμενικός του νησιού που μίλησε με τον όρο της ανωνυμίας. Δεν θέλει να σχολιάσει το βίντεο που διέρρευσε από την τουρκική πλευρά, το οποίο φαίνεται να δείχνει ελληνικό πλήρωμα να απωθεί με τη βία και χρήση πυρών εκφοβισμού μια υπερφορτωμένη λέμβο, διευκρινίζει όμως ότι δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο στο πέρασμα της Λέσβου.

Εξηγεί πόσο εύκολο είναι το δυστύχημα στη θάλασσα. Πως μέσα στον πανικό και αν υπάρχει εισροή υδάτων σε φουσκωτή λέμβο οι επιβάτες σηκώνονται ενστικτωδώς όρθιοι και η ανατροπή είναι θέμα δευτερολέπτων. «Ειδικά σε αυτές τις κατασκευές, το ξύλο στο πλωριό μετακινείται εύκολα, μπορεί να χωθεί στα σωθικά της βάρκας και να την τρυπήσει», λέει.

Την Καθαρά Δευτέρα ένα αγόρι από το Αφρίν της Συρίας, το οποίο ταξίδευε μαζί με τη μητέρα του, πνίγηκε ανοιχτά της Λέσβου. Λιμενικός λέει στην «Κ» ότι ήταν κατεστραμμένος ο πίσω δεξιά αεροθάλαμος της βάρκας, γι’ αυτό και ελληνικό σκάφος παρενέβη για να διασώσει τον κόσμο. Η τουρκική ακτοφυλακή πλέον δεν ανταποκρίνεται στις κλήσεις της ελληνικής πλευράς μέσω ασυρμάτου. 

Αυτό που προβληματίζει τους λιμενικούς είναι πώς θα αποκατασταθεί μετά την αποκλιμάκωση της παρούσας κρίσης η μεταξύ τους συνεργασία. Τα επίσημα στοιχεία που δημοσιοποιεί η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης δείχνουν ότι την 1η Μαρτίου έφτασαν στη Λέσβο 518 άνθρωποι και στις 2/3 άλλοι 94. Ακολούθησαν μηδενικές ροές, ώσπου την περασμένη Πέμπτη άλλη μία βάρκα με 42 άτομα βγήκε μεταξύ Σκάλας Συκαμιάς και Εφταλούς.

Υπό το νέο καθεστώς έχει ανασταλεί το δικαίωμά τους για υποβολή αίτησης ασύλου. Οι λιμενικοί αποδίδουν τις περιορισμένες –μέχρι στιγμής– αφίξεις στον καιρό ή θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή κεντρική στόχευση της τουρκικής πλευράς είναι ο Έβρος. Πιθανολογούν ότι οι διακινητές στα αντικρινά παράλια μπορεί να εξοπλίζονται με βάρκες και μηχανές για να γίνει μια πολύ πιο μαζική αποστολή τους στο νησί. Τη στιγμή που γράφονταν οι συγκεκριμένες γραμμές, αυτά παρέμεναν εικασίες.

Στα πρώτα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οι οικογένειες των προσφύγων που έφταναν στη Σκάλα Συκαμιάς έμεναν στα «αμπάρια», μικρές αποθήκες ελαιοτριβείων. Η βάρκα της περασμένης Πέμπτης δεν έτυχε της υποδοχής κάποιας ΜΚΟ. Οι άνθρωποι, κάποιοι με μωρά στην αγκαλιά, διανυκτέρευσαν στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου υπό την επιτήρηση του Λιμενικού. 

Δύο υπάλληλοι της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ τους έφεραν τσάι και υπνόσακους και το επόμενο πρωί στήνονταν σκηνές από τους ανθρώπους του Δήμου Δυτικής Λέσβου. Η νέα διαχειριστική πραγματικότητα στο νησί έχει ως αποτέλεσμα όσοι φτάνουν να μην μετακινούνται στην υπεράριθμη Μόρια, η καταγραφή τους. 

Να γίνεται πλέον στην Αστυνομική Διεύθυνση στη Μυτιλήνη και να επιβιβάζονται με καθυστερήσεις στο αρματαγωγό «Ρόδος» του Πολεμικού Ναυτικού, που κατέπλευσε την Τετάρτη στο λιμάνι. Εις βάρος τους εκδίδονται αποφάσεις απέλασης. Επόμενο βήμα είναι η μεταφορά τους στην ενδοχώρα.

Στη Μυτιλήνη, έπειτα από συσκέψεις με τοπικούς παράγοντες και τις αστυνομικές αρχές, μη κυβερνητικές οργανώσεις που είχαν αναστείλει προσωρινά τις δραστηριότητές τους επέστρεψαν στο πεδίο. Μπλόκα δεν υπήρχαν πλέον στους δρόμους. «Αναγνωρίστηκε το πρόβλημα και μας ανέφεραν ότι θα κάνουν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια για να μην υπάρξουν αντίστοιχα περιστατικά», λέει ο Απόστολος Βεΐζης, διευθυντής προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες υγείας με δύο κλινικές στο νησί.

Η ατμόσφαιρα έμοιαζε να έχει αλλάξει. Την περασμένη Παρασκευή εμφανίστηκαν στο νησί μέλη της ακροδεξιάς, εξτρεμιστικής οργάνωσης «Identitäre Bewegung» (Κίνημα Ταυτότητας), η οποία έχει σχετιστεί και με τον δράστη της πολύνεκρης επίθεσης σε μουσουλμανικά τεμένη της Νέας Ζηλανδίας Μπρέντον Χάρισον Τάραντ. Το επόμενο βράδυ τυλίχτηκε στις φλόγες η δομή εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας για αιτούντες άσυλο που χρησιμοποιούσε η μη κυβερνητική οργάνωση «One Happy Family». 

Και σε αυτή την περίπτωση η Πυροσβεστική κάνει έρευνες για να διαπιστωθεί εάν πρόκειται για εμπρησμό. «Η κατάσταση τον τελευταίο μήνα, μετά τα ΜΑΤ, ήταν τεταμένη. Ο κόσμος κουράστηκε, οι ακροδεξιοί πήραν τα πάνω τους», λέει ο Στρατής Βαλαμιός. «Δεν νομίζω ότι θα γίνει ένα ναυάγιο εδώ μπροστά και ότι ακόμη και όσοι ντόπιοι είναι αντίθετοι δεν θα πάνε να βοηθήσουν. Λένε λόγια που δεν τα σκέφτονται. Ίσως είναι η αγανάκτηση, ίσως ότι δεν μας δίνει κανένας σημασία, η αίσθηση ότι μας έχουν σαν πιόνια».