ΤΣΙΚΝΟΠΕΜΠΤΗ ΣΗΜΕΡΑ

Η Τσικνοπέμπτη είναι γιορτή της ορθόδοξης παράδοσης στην οποία καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος. Λαμβάνει μέρος την Πέμπτη, λόγω του ότι οι μέρες Τετάρτη και Παρασκευή θεωρούνται νηστίσιμες, της δεύτερης εβδομάδας των Αποκριών, την αποκαλούμενη Κρεατινή.

Προηγείται αυτής η πρώτη κατά σειρά Προφωνή και ακολουθεί η τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου. Πραγματοποιείται κάποιες μέρες πριν από την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής. «Την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. 

Ποια η σημασία της Τσικνοπέμπτη και Εκκλησία.

Η τσικνοπέμπτη είναι η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου και για την φετινή Αποκριά, την γιορτάζουμε σήμερα 20 Φεβρουαρίου.Οι άνθρωποι προετοιμάζονται για την μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής και δίνει την ευκαιρία στα νοικοκυριά να καταναλώσουν με εορταστικό και χαρούμενο τρόπο ό,τι κόκκινο κρέας τους έχει απομείνει πριν από τη νηστεία της Σαρακοστής!

Η λέξη “τσικνοπέμπτη” προέρχεται από την λέξη “τσίκνα” (η μυρωδιά του ψημένου κρέατος) και από την λέξη “Πέμπτη”. Γιορτάζεται άλλωστε την Πέμπτη, 11 ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα. Είναι μια μέρα προ- ετοιμασίας για την μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής πριν από το Πάσχα, μια προετοιμασία που έγκειται στην προσπάθεια να βιώσουμε τις επερχόμενες ημέρες της Μεγάλης Τεασσαρακοστής.

Η Τσικνοπέμπτη βρίσκεται στη 2η εβδομάδα της περιόδου που εκκλησιαστικά ονομάζεται Τριώδιο, η οποία αποτελείται απο τρεις εβδομάδες πριν εισέλθουμε στην Μεγάλη Τεσσαρακοστή, δηλαδή την νηστεία πριν από το Πάσχα: την 1η εβδομάδα την λέμε Προφωνή ή Προφωνέσιμη ή και Απολυτή, την 2η εβδομάδα την λέμε Κρεατινή ή Κρεοφάγος και την 3η εβδομάδα την λέμε Τυρινή ή Τυροφάγος που πλέον δεν τρώγεται το κρέας (από εγκράτεια και «φρενάρισμα» των θελημάτων μας), αλλά τρώμε μόνο γαλακτοκομικά προϊόντα.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του Τριωδίου, δηλαδή την Απολυτή σταματάει η συνηθισμένη νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής, ενώ στη δεύτερη εβδομάδα των «απόκρεω» ίσχυε η νηστεία και έτσι η Τσικνοπέμπτη αποκτά ιδιαίτερη σημασία και εθεωρείτο εορτάσιμη ημέρα και το τραπέζι είναι γιορτινό αφού έρχεται μετά από νηστεία και την επομένη έχουμε πάλι νηστεία, δηλαδή προετοιμασία για τα επερχόμενα.

Ο λόγος που έχει καθιερωθεί αυτή η γιορτή να γίνεται ημέρα Πέμπτη είναι πως η ορθόδοξη εκκλησία θεωρεί σημαντικές τις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής, οπότε και έγινε επιλογή της ενδιάμεσης ημέρας από την Τετάρτη και την Παρασκευή, δηλαδή την Πέμπτη.

Επειδή με τον τρόπο που έχει καθιερωθεί το μαγείρεμα της τσικνοπέμπτης, στα κάρβουνα ή τηγανισμένο, αναδύεται έντονη τσίκνα-κάπνα, ονομάζεται τσικνοπέμτη.Εχει καθιερωθεί να κυριαρχεί το κόκκινο χρώμα την τσικνοπέμπτη, είτε το κρέας είναι αυτό, είτε το κρασί, για να μας θυμίσει το Πάσχα και την χαρά της Αναστάσεως. 

Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων.  Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι:

Τα Έθιμα της Τσικνοπέμπτης
Στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους». 

Παρόμοιες γιορτές έχουν και άλλα χριστιανικά έθνη, όπως το Weiberfastnacht στη Γερμανία και τη Mardi Gras (Λιπαρή Τρίτη) στη Γαλλία που όμως αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα. Η τελευταία γιορτάζεται και σε παλαιά γαλλόφωνες περιοχές, όπως στη Νέα Ορλεάνη.

-Σύμφωνα με τη λαογραφία την ημέρα της Τσικνοπέμπτης στη  Θήβα αρχίζει ο "βλάχικος γάμος" που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. 

Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό.  Ο "βλάχικος γάμος" είναι κατάλοιπο της πανάρχαιης λατρείας του θεού Διονύσου που διαιωνίζει την οργιαστική θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη Θήβα. 

Το έθιμο αυτό, παραλλαγή ενός γάμου Βλάχων, φέρνει στο προσκήνιο και στο νου του θεατή ένα πλήθος από προβλήματα που ανάγονται στη σχέση του με τα πανάρχαια λατρευτικά έθιμα της Διονυσιακής θρησκείας, στην καταγωγή των «Βλάχων», στη μεταφορά του εθίμου από τις βουνοκορφές της Πίνδου στην πόλη του Κάδμου και πολλά άλλα.

-Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο εορτασμός της στην Πάτρα κατά τη διάρκεια του Πατρινού καρναβαλιού, όπου εκατοντάδες Πατρινοί από το μεσημέρι της Τσικνοπέμπτης στήνουν ψησταριές σε κάθε σημείο της πόλης, ακόμα και έξω από τα καταστήματά τους. Τοπικά δρώμενα "ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς" και "τα Τριτάκεια του Λάζαρη". 

Το επίκεντρο των εκδηλώσεων είναι η Άνω Πόλη, η παλιά συνοικία Τάσι και κυρίως η πλατεία 25ης Μαρτίου και οι δρόμοι γύρω από αυτή. Λαϊκά και καρναβαλικά δρώμενα, μουσικές κομπανίες συμπληρώνουν τη βραδιά της άφθονης κατανάλωσης ψητού κρέατος και οινοποσίας.

Η Γιαννούλα ^[1][2] ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κύρια δραστηριότητά της ήταν η πώληση κουλουριών που της εξασφάλιζε τα προς το ζην.

Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της και το ευφάνταστο του χαρακτήρα της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον. Η σχετική φάρσα περιλάμβανε άφιξη του Ουίλσον με πλοίο στο λιμάνι και άνοδό του στην Άνω πόλη όπου θα τελούνταν και ο γάμος με τη Γιαννούλα. 

Η εύπιστη κουλουρού υποδεχόταν τον υποτιθέμενο Ουίλσον, Ιούλσο όπως τον πρόφερε η ίδια, και που φρόντιζαν πάντα να τον ντύνουν με φράκο και ημίψηλο, αλλά ώσπου να αντιληφθεί την ειρωνεία της στιγμής, το πλήθος των συγκεντρωμένων για το γάμο είχε διασκεδάσει με την ψυχή του. Το θέαμα επαναλήφθηκε αρκετές χρονιές.

-Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή πετεγόλια ή πετέγολα. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Είναι θεατρικό είδος που μοιάζει πάρα πολύ με την comedia dell' arte.

Τα πετεγολέτσα πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με αποκορύφωμα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια που είναι τo κέντρο της παλιάς πόλης, κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”.

Σ' αυτήν συμμετέχουν και διάφορες νοικοκυρές από τα κοντινά σπίτια, στήνοντας ένα πραγματικό, πετεγουλιό - κουτσομπολιό, στα παράθυρα (φανέστρες) των σπιτιών τους με ξεκαρδιστικές ιστορίες βγαίνουν στη φόρα όλα τα άπλυτα των υποτιθεμένων πού έπεσαν σε διάφορα παραπτώματα.

Καυτηριάζοντας διαχρονικούς τύπους ανθρώπων και καταστάσεων. Το ίδιο έθιμο ισχύει και στην Ήπειρο, αλλά οι νέοι βάζουν στο μαξιλάρι τις κορδέλες από το παραδοσιακό γαϊτανάκι, οι οποίες κόβονται στον τελευταίο (απογευματινό) χορό την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Στην Ιο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν τη Χώρα και επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα. Στον Πόρο, η παράδοση επιβάλλει στους νέους να κλέψουν ένα…μακαρόνι, το οποίο θα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτούν.

Τσικνοπέμπτη στη Βόρεια Ελλάδα

-Στην Κοζάνη την Τσικνοπέμπτη γίνεται η επίσημη έναρξη της αποκριάς στην κεντρική πλατεία ενώ ανάβει και ο πρώτος φανός σε μία από τις γειτονιές της πόλης. Ο φανός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Κοζανίτικης αποκριάτικης παράδοσης. Πρόκειται για εορταστική πυρρά σε κεντρικά σταυροδρόμια και γειτονιές της Κοζάνης όπου οι συμμετέχοντες χορέβουν γύρω της με τη συνοδεία τοπικού κρασιού και Κοζανίτικου κιχιού.

-Στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης πραγματοποιούνται εκδηλώσεις όπως η «Βραδιά Παραδοσιακών Γεύσεων», όπου οι Λαογραφικοί Σύλλογοι της πόλης προσφέρουν εδέσματα, χορό και μουσική από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. -Στο  Ξινό Νερό Φλώρινας την Τσικνοπέμπτη γίνεται χορός μασκέ με ορχήστρα και παραδοσιακή μουσική.

-Στις αλάνες των Σερρών ανάβονται μεγάλες φωτιές, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

Στο Ηράκλειο της Κρήτης, μικροί και μεγάλοι περιδιαβαίνουν μεταμφιεσμένοι στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης, τραγουδώντας και χορεύοντας.-Στην Κομοτηνή καψαλίζουν μια κότα που πρόκειται να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). 

Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά πραγματοποιούν την παροιμία πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».

Η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου (Κρεατινής) ονομάζεται Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη, επειδή την ημέρα αυτή όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λειώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο μυρωδάτος καπνός (τσίκνα) είναι διάχυτος παντού. Από αυτή την τσίκνα, λοιπόν, έχει πάρει και το όνομά της η Πέμπτη και λέγεται Τσικνοπέμπτη.Με άγνωστη μέχρι στιγμής προέλευση, το έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων. 

Εικασίες αναφέρουν ότι προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που επιβίωσαν του Χριστιανισμού.Σύμφωνα με τον λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο, το φαγοπότι και το γλέντι της ημέρας είναι «ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την ευφορία της γης». 

Είναι ημέρα χαράς αλλά και προετοιμασίας για τους Ελληνορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η σαρανταήμερη περίοδος της Σαρακοστής πριν το Πάσχα πλησιάζει. Τέλος την Τσικνοπέμπτη, που βρίσκεται στο μέσο του Τριωδίου, ξεκινούν ουσιαστικά οι εκδηλώσεις της Αποκριάς, οι οποίες κορυφώνονται με τα Κούλουμα την Καθαρά Δευτέρα.

Η Αθήνα «τσικνίζει»

Με γλέντι από το πρωί, γιορτάζει η Αθήνα την Τσικνοπέμπτη. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν στις 11 το πρωί, με τα « σκήπτρα», όπως συμβαίνει κάθε χρόνο τέτοια μέρα, να τα κρατά η Βαρβάκειος Αγορά. Όπου θα «απογειωθεί» το κέφι, με ένα μουσικό πρόγραμμα με τον Μπάμπη Τσέρτο.

Καθώς και με τα ωραιότερα τραγούδια του ελληνικού ρεπερτορίου. Λίγο αργότερα, η πιο… αποκριάτικη πομπή από μπουλούκια με γαϊτανάκι και με αφετηρία το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης & Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», είναι σίγουρο πως θα συνεπάρει όποιον και όποια την συναντήσει!

Με ρεμπέτικο και καντάδες τσικνίζουν για πρώτη φορά στην Καλλιθέα. Στους ρυθμούς της Αποκριάς κινείται η Καλλιθέα και μάλιστα με δράσεις που εντάχθηκαν φέτος για πρώτη φορά στο πρόγραμμά της. Ανάμεσά τους και ο εορτασμός της Τσικνοπέμπτης, αφού η δημοτική Αρχή αποφάσισε να… τιμήσει αυτή τη μέρα και με το παραπάνω.

Έτσι στο πάρκο Χαροκόπου και σε συνεργασία με τον Εμποροεπαγγελματικό Σύλλογο της πόλης, ο δήμος θα γιορτάσει για πρώτη φορά με τσικνίσματα και μεζέδες, με κρασί και ζωντανό μουσικό πρόγραμμα. Παράλληλα, η Δημοτική Φιλαρμονική θα δίνει τον δικό της αποκριάτικο τόνο στους δρόμους της πόλης.

Ο εορτασμός της Τσικνοπέμπτης είναι η μία από τις τέσσερις δράσεις, που κάνει φέτος τις Αποκριές για πρώτη φορά η Καλλιθέα. Ήδη την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκε η μεγάλη παρέλαση των μεταμφιεσμένων, ενώ έχουν προγραμματιστεί ακόμη ένα μεγάλο πάρτι για μικρούς και μεγάλους και ένας διαγωνισμός αποκριάτικης στολής.

Αλλά και η κάθε ημέρα ξεχωριστά εμπλουτίζεται με αποκριάτικες μουσικές εκδηλώσεις και παραστάσεις. Μπουλούκια μεταμφιεσμένων, καντάδες στους δρόμους και φυσικά σε μια πόλη που με τις Τζιτζιφιές της και όχι μόνο, είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ρεμπέτικο, προγραμματίστηκαν δρώμενα και πάνω σε αυτή τη θεματική ενότητα. 

Μάλιστα το ρεμπέτικο ήταν αυτό που άνοιξε στις 9 Φεβρουαρίου ολόκληρο τον αποκριάτικο κύκλο των εκδηλώσεων στην Καλλιθέα, ενώ το περασμένο Σάββατο ενώθηκε η ρεμπέτικη ψυχή με το αργεντίνικο πάθος στην παράσταση «Rebetango».

«Φέτος στις Απόκριες, αλλάζουμε ρότα στην Καλλιθέα», ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού Λάζαρος Λασκαρίδης. «Εμπλουτίσαμε το πρόγραμμά μας με τέσσερις νέους θεσμούς, που τους είχε ανάγκη η πόλη. Τη μεγάλη παρέλαση μεταμφιεσμένων, που έγινε και είχε μεγάλη επιτυχία, την Τσικνοπέμπτη με μεζέδες και ζωντανή μουσική, το πάρτι για μικρούς και μεγάλους σε κλειστό γυμναστήριο, καθώς και τον διαγωνισμό αποκριάτικης στολής. 

Από κοντά τα Μπουλούκια, οι καντάδες στις γειτονιές, ο παιδικός-νεανικός κινηματογράφος, το θέατρο για όλους, οι μουσικοχορευτικές παραστάσεις και ξεχωριστή συναυλία με πατροπαράδοτα εδέσματα στο πέταγμα του χαρταετού. Κάθε μέρα εκδηλώσεις από την έναρξη του Τριωδίου έως την Καθαρή Δευτέρα».

Το μεγάλο αποκριάτικο πάρτι θα γίνει το ερχόμενο Σάββατο (22/2) στο κλειστό γυμναστήριο της πόλης. Νωρίτερα στην πλατεία Κύπρου έχει προγραμματιστεί face painting με επαγγελματίες του είδους, που θα μεταμορφώσουν τα παιδιά στον αγαπημένο τους παιδικό ήρωα, σε ζωάκι ή σε χαρακτήρα. Και το Σάββατο 29/2 στο Δημοτικό Θέατρο για γίνει για πρώτη φορά διαγωνισμός αποκριάτικης στολής με καραόκε.

Ουσιαστικά το πρόγραμμα δεν σταματάει καθόλου, αφού και σε καθημερινό επίπεδο μια σειρά από δρώμενα μεταφέρουν στους δημότες το κέφι και τη ζωντάνια, ανάμεσά τους οι καντάδες που θα τραγουδήσει η Μικτή Χορωδία του δήμου Καλλιθέας με συνοδεία οργάνων, σε κεντρικά σημεία της πόλης (27/2) και η παρέλαση Μπουλουκιών από τα σχολεία και τους συλλόγους της Καλλιθέας (28/2). 

Στο πρόγραμμα έχουν ενταχθεί ακόμη πολλές εκδηλώσεις με παραδοσιακούς χορούς και έθιμα, με μπαλονοκατασκευές για τα παιδιά, με προβολές παιδικών ταινιών και θεατρικές παραστάσεις, ενώ ο σύλλογος Π.έ.Ζ.Ο. μαζί με μαθητικές ομάδες του Θεατρικού Σχολείου, θα παρουσιάσουν στο Δημοτικό Θέατρο.

Καθώς και ένα αφιέρωμα στα έθιμα των Αποκριών (23/2) και στον ίδιο χώρο το πρόγραμμα «ΟπερΑττίκ» θα συνδέσει άριες από όπερες και οπερέτες με τα τραγούδια του Αττίκ (26/2). Τέλος, η Καθαρή Δευτέρα θα γιορταστεί με Κούλουμα στο Δημοτικό Πάρκο Αθλητισμού και Αναψυχής (πρώην Ιππόδρομος).

«Οι Απόκριες συνδέουν την πολυπολιτισμική παράδοση της πόλης μας με το σύγχρονο πολιτισμό. Μέσα από ένα πλήθος εκδηλώσεων που κορυφώνονται την Καθαρή Δευτέρα, προβάλουμε ήθη, αναβιώνουμε έθιμα και παραδόσεις», είναι το γενικότερο μήνυμα που έστειλε ο δήμαρχος Καλλιθέας Δημήτρης Κάρναβος.