ΤΟΥ ΜΟΡΑΤΟΡΙΟΥΜ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ

Το διήμερο 12-13 Ιουλίου ήταν ασυνήθιστα έντονο για το συνήθως νωχελικό, αυτή την περίοδο του χρόνου, κυβερνητικό καρτιέ στο Βερολίνο. Δύο τηλεφωνήματα που είχαν γίνει μόλις 48 ώρες νωρίτερα, από την Aγκελα Μέρκελ, στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είχαν ενεργοποιήσει τα γρανάζια της γερμανικής μεσολάβησης, ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα.

Μάλιστα τη μέρα που ο Τούρκος ηγέτης υπέγραφε την πράξη μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Το θετικό νεύμα προς την κ. Μέρκελ από τους κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν οδήγησε άμεσα στην τριμερή του Βερολίνου, ανάμεσα σε συνεργάτες τριών ηγετών. Ετσι, την Κυριακή 12 Ιουλίου ο Γιαν Χέκερ, διπλωματικός σύμβουλος της καγκελαρίου.

Η Ελένη Σουρανή, διπλωματική σύμβουλος του πρωθυπουργού και ο Ιμπραήμ Καλίν, εκπρόσωπος του προέδρου της Τουρκίας, συνέφαγαν και την επομένη, 13 Ιουλίου συζήτησαν εκτενώς στο εστιατόριο του Παβιγιόν, μια ανάσα από την Μπούντεσταγκ και όχι μακριά από το κτίριο της καγκελαρίας.

Η εμπειρία ήταν ασυνήθιστη για όλους, καθώς οι Χέκερ, Σουρανή και Καλίν ουκ ολίγες φορές διέκοπταν τις συναντήσεις τους, για να συνεννοηθούν με τους ηγέτες που εκπροσωπούσαν σε αυτή τη συνάντηση. Οι επαφές μετατρέπονταν από τριγωνικές σε διμερή τετ α τετ, με όλους τους συνδυασμούς. 

Κάπως έτσι και έπειτα από πολλές ώρες κοπιαστικών συζητήσεων, συμφωνήθηκε επί της αρχής η επανέναρξη των διερευνητικών επαφών, ενώ έπεσε στο τραπέζι και το μορατόριουμ ερευνών στην Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που, βεβαίως, θα αφορούσε και την Κυπριακή Δημοκρατία. 

Στο σημείο αυτό, η ελληνική πλευρά εξήγησε ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία είναι ανεξάρτητη χώρα.Την ίδια στιγμή, πάντως, με τις συζητήσεις στο Βερολίνο, το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. καταδίκαζε τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, ενώ ετίθετο για ακόμα μια φορά ζήτημα κυρώσεων.

Τα επόμενα βήματα.Πρακτικά, Αθήνα και Αγκυρα συζητούν για έναν διάλογο με συγκεκριμένο ορίζοντα ολοκλήρωσης και όχι με ανοιχτό τέλος, όπως ήταν μέχρι το 2016 οι αποκαλούμενες διερευνητικές επαφές. άμεσα, ει δυνατόν ακόμα και αυτή την εβδομάδα και σίγουρα όχι μετά τα τέλη Αυγούστου, θα πρέπει να έχει συμφωνηθεί η μεθοδολογία των ανανεωμένων διερευνητικών επαφών, με σκοπό αυτές να αρχίσουν άμεσα και ορίζοντα ολοκλήρωσης μήνες και όχι χρόνια.

Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι, πριν αλέκτορα φωνήσαι, μετά τη συνάντησή του με τον Μαλτέζο ομόλογό του, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου δημοσιοποίησε τη συνάντηση του Βερολίνου. Κάτι που ενίσχυσε τη γενική εκτίμηση ότι ο κ. Τσαβούσογλου έχει αποφασίσει να ακολουθήσει μια πιο σκληρή γραμμή, γι’ αυτό και έσπευσε να «κάψει» την τριμερή.

Σε τεχνοκρατικό επίπεδο, πάντως, κρίσιμος είναι ο ρόλος του γενικού διευθυντή του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών για τις αεροναυτιλιακές υποθέσεις, Τσαγατάι Ερτσιγές, ο οποίος, υπενθυμίζεται, σε ανύποπτο χρόνο (Φεβρουάριος 2020) είχε αφήσει να εννοηθεί ότι δεν υιοθετούσε κατ’ ανάγκην το τουρκολιβυκό μνημόνιο, δεχόμενος επί τούτω σφοδρή επίθεση από την ελεγχόμενη από το Προεδρικό Παλάτι, Γενί Σαφάκ. 

Οι Γερμανοί και άλλοι παρατηρητές αντιλαμβάνονται ότι στην Αγκυρα υπάρχουν αντικρουόμενα κέντρα εξουσίας, τα οποία όλα επιθυμούν να εμφανίζονται επιθετικά έναντι του κ. Ερντογάν, ώστε αυτός να μη θεωρήσει ότι είναι αδύναμοι.

Ενδεικτικό παράδειγμα του ελλιπούς συντονισμού ήταν το μικρό μεν, ενδεικτικό δε, λανθασμένο τουίτ του Σαββάτου 25 Ιουλίου από τον λογαριασμό της τουρκικής πρεσβείας της Αγκυρας, περί ερευνών που πραγματοποιούσε εκείνη την ώρα το «Ορούτς Ρέις» στην περιοχή που είχε δεσμευθεί νότια του Καστελλόριζου, ενώ λίγο νωρίτερα ο τουρκικός στόλος λάμβανε εντολή να αποσυρθεί στις βάσεις του. 

Τελικά το λάθος αποκαταστάθηκε, ωστόσο στην Αθήνα είχε προκληθεί αρκετή σύγχυση, την οποία διέλυσε με τη δήλωσή του περί μορατόριουμ ερευνών ο κ. Καλίν. Από τη γερμανική πλευρά ζητείται διαδικαστική ευελιξία από όλους. 

Κατά την άποψη του Βερολίνου, οι συνομιλίες θα πρέπει να αρχίσουν άμεσα και να διεξαχθούν ad referendum, δηλαδή με δικαίωμα αποχώρησης της μιας ή της άλλης πλευράς, εφόσον κρίνουν ότι δεν υπάρχει πρόοδος. Οι Γερμανοί διερωτώνται ποια θα ήταν η εναλλακτική λύση σε οτιδήποτε άλλο πέρα από διάλογο και εμφανίζονται διατεθειμένοι να μεσολαβήσουν σε χρονικό ορίζοντα ο οποίος υπερβαίνει τα στενά όρια της προεδρίας της Ε.Ε. που δεν έχει παρά συμβολικό και μόνον ρόλο. 

Οι συζητήσεις με το Παρίσι.Λίγες ημέρες νωρίτερα, η Αθήνα και το Παρίσι είχαν φθάσει πολύ κοντά σε οριστικοποίηση της συμφωνίας για την προμήθεια δύο γαλλικής ναυπήγησης φρεγατών τύπου Belh@rra και τη σύνδεσή τους με μια ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής. 

Οι συζητήσεις γι’ αυτή τη ρήτρα ουσιαστικά δεν κατέληξαν ποτέ σε κάποιο οριστικό κείμενο. Ωστόσο περιείχαν σαφείς αναφορές στο άρθρο 5 του ΝΑΤΟ περί συλλογικής άμυνας αλλά και στο άρθρο 42 παρ. 7 της Συνθήκης της Ε.Ε. 

Υπήρχαν, επίσης, συζητήσεις για ελλιμενισμό γαλλικών πολεμικών πλοίων σε ελληνικά λιμάνια που θα υπεδείκνυε η Αθήνα, αύξηση των κοινών γυμνασίων και, ενδεχομένως, κάποιο πλοίο ενδιάμεσης λύσης έως το 2024 ή 2025, όταν και αναμενόταν η παράδοση της πρώτης «ψηφιακής» φρεγάτας. Η Αθήνα αναλάμβανε να υποστηρίξει ενεργά τις επιχειρήσεις της Γαλλίας στη Δυτική Αφρική. 

Οι δύο πλευρές είχαν φθάσει τόσο κοντά, ώστε είχε συζητηθεί ο κ. Μητσοτάκης να μεταβεί στο Παρίσι, να υπογράψει τη σχετική συμφωνία με τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν και από εκεί να ταξιδέψουν αεροπορικώς μαζί στις Βρυξέλλες για τη Σύνοδο Κορυφής, σε μια επίδειξη συμμαχικής αλληλεγγύης.

Πρακτικά, η συμφωνία «ναυάγησε» μία εβδομάδα πριν από τη Σύνοδο Κορυφής. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι Γάλλοι διερωτώνται ποιος και γιατί πίεσε για την ακύρωση και θεωρούν ότι δεν πρόκειται για οικονομικό ζήτημα. Ηδη, πάντως, τις τελευταίες εβδομάδες υπάρχει ανανεωμένο ενδιαφέρον από πολλές χώρες για την πώληση φρεγατών προς την Ελλάδα. 

Σημειώνεται ότι μια βασική πτυχή των συζητήσεων για τις Belh@rra εδράζεται στις επιστολές που αντηλλάγησαν και υπογράφηκαν από τους δύο υπουργούς Εθνικής Αμυνας Ελλάδας και Γαλλίας τον περασμένο Οκτώβριο, όταν ο Νίκος Παναγιωτόπουλος επισκέφθηκε το Παρίσι, μάλιστα μαζί με τον τότε αρχηγό ΓΕΝ Νίκο Τσούνη, ο οποίος παρέστη στην τελετή κοπής του πρώτου ελάσματος για τις νέες φρεγάτες. 

Η επιστολή έκανε λόγο για «μια αποκλειστικής φύσης σχέση συνεργασίας», παρότι τονιζόταν ότι δεν ήταν δεσμευτική. Κρίθηκε, ωστόσο, επαρκής για τη Γαλλία, η οποία και ξεκίνησε τη βιομηχανική παραγωγή στα ναυπηγεία του Λοριάν.

Η πίεση προς τη Λευκωσία.Εξ αντικειμένου η κατάσταση δεν αφήνει ανεπηρέαστη την Κυπριακή Δημοκρατία. Από το Βερολίνο ζητούν από τη Λευκωσία να προχωρήσει στην επισημοποίηση μιας υφιστάμενης κατάστασης: του γεγονότος ότι καμία εταιρεία δεν κάνει έρευνες. 

Ως εκ τούτου θεωρούν λογικό η Λευκωσία να επισημοποιήσει το μορατόριουμ ερευνών, αφού, ούτως ή άλλως, αυτές δεν γίνονται και δεν θα επαναληφθούν πριν –τουλάχιστον– τον Μάρτιο του 2021. Αυτή η κατάσταση λειτουργεί εξαιρετικά πιεστικά για τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη, αλλά και τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Χριστοδουλίδη, στον οποίο και έχει πέσει μεγάλο μέρος του βάρους αυτού. 

Η Λευκωσία πιέζεται να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με την Τουρκία, μια χώρα που δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία. Από την Κύπρο υπενθυμίζουν στους συνομιλητές τους ότι, μέσω ρηματικής διακοίνωσης η οποία εστάλη τον περασμένο Δεκέμβριο στην τουρκική πρεσβεία στην Αθήνα, επιχειρήθηκε να προταθεί προσφυγή στη Χάγη, αλλά η Αγκυρα αρνήθηκε και να την παραλάβει. 

Σε αυτό το σκέλος, προβληματικό είναι και το γεγονός ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου, ως εκ τούτου θα έπρεπε να υπογραφεί και συνυποσχετικό. Ανάλογα αρνητική απάντηση εισέπραξε η Λευκωσία και όταν πρότεινε διμερείς επαφές με την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες. 

Η τουρκική άρνηση αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας λειτουργεί ως τροχοπέδη. Για τη Λευκωσία αυτή η γραμμή αμύνης είναι μεν κατανοητή από τους Ευρωπαίους εταίρους, αποτελεί δε ένα εξαιρετικά περιοριστικό πλαίσιο, ιδιαίτερα λόγω της επιμονής της Αγκυρας να κρατά τα ερευνητικά της στην κυπριακή ΑΟΖ.