ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΒΑΡΣΟΒΙΑΣ

 

Υπάρχουν κομβικά σημεία στην Ιστορία, τα οποία καθορίζουν τη συνέχεια των γεγονότων. Για την Πολωνία και την Ευρώπη, μία από αυτές τις στιγμές στον 20ό αιώνα ήταν η 15η Αυγούστου του 1920. Τότε που η αναγεννημένη, μόλις το 1918 Πολωνία, έδωσε την αποφασιστική και νικηφόρα μάχη με τις δυνάμεις των μπολσεβίκων, οι οποίοι είχαν σκοπό να διαδώσουν τη φλόγα της κομμουνιστικής επανάστασης στην εξαντλημένη, από τις ανθρώπινες και υλικές απώλειες του Μεγάλου Πολέμου, Δυτική Ευρώπη. 

Σύμφωνα με τον Βρετανό διπλωμάτη Edgar D’Abernon, ήταν η δέκατη όγδοη αποφασιστική μάχη στην παγκόσμια ιστορία. Η μάχη της Βαρσοβίας αξίζει να αναφέρεται ισάξια με την απόβαση στη Νορμανδία (D-Day), ως μία από τις κρίσιμες στιγμές στον αγώνα κατά του ολοκληρωτισμού στην Ευρώπη. Λόγω του σιδηρού παραπετάσματος, που χώρισε την Ευρώπη ως αποτέλεσμα της Διάσκεψης της Γιάλτας, η σημασία αυτού του συγκεκριμένου γεγονότος για την ιστορία της Ευρώπης δεν αποτυπώθηκε στην παγκόσμια μνήμη τόσο ευδιάκριτα, όσο της άξιζε. 

Αυτό αφορά τόσο την κοινή γνώμη όσο και τα εγχειρίδια Ιστορίας. Είναι καιρός να καλύψουμε αυτά τα κενά στην ευρωπαϊκή συλλογική μνήμη. Η επέτειος της μάχης της Βαρσοβίας πρέπει να γιορτάζεται όχι μόνο στη Βαρσοβία, όχι μόνο στην Πολωνία, αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Παρόλο, που η Πολωνία ήταν η χώρα, η οποία είχε κερδίσει τη μάχη στον ποταμό Βιστούλα, αυτή η νίκη προσέφερε σε μεγάλο βαθμό την ελευθερία στα ευρωπαϊκά έθνη – την ελευθερία από το ολοκληρωτικό σκοτάδι του κομμουνισμού.

Από ιστορική άποψη, το έτος 1920 κλείνει μία σειρά γεγονότων που ξεκίνησαν με τον διαμελισμό της Πολωνίας από την Πρωσία, τη Ρωσία και την Αυστρία στα τέλη του 18ου αιώνα. Η μάχη της Βαρσοβίας ήταν το αποκορύφωμα ενός από τα πιο αξιοσημείωτα συμβάντα στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία οικοδόμησης ενός σύγχρονου έθνους. 

Του έθνους χωρίς κράτος, αναδυόμενου από τα ερείπια της στρατιωτικής και πολιτικής ήττας (συμπεριλαμβανομένων πολλών πολωνικών εξεγέρσεων και πτώσεων των διαδοχικών υποκατάστατων του κράτους) – την περίοδο, κατά την οποία η Πολωνία είχε διαγραφεί από τον χάρτη της Ευρώπης, δηλαδή από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το πρώτο πολωνικό επίτευγμα, που αξίζει να αναφερθεί, είναι η κλίμακα του μετασχηματισμού της πολωνικής κοινωνίας από φεουδαρχική, σε μια από τις πιο σύγχρονες κοινωνίες των πολιτών της Ευρώπης, χωρίς την ύπαρξη ουσιαστικών κρατικών θεσμών. Το τεράστιο δίκτυο κοινωνικών οργανισμών πολιτιστικού και αθλητικού χαρακτήρα, όπως ο σύλλογος «Sokol», ταμεία αρωγής, επιστημονικοί σύλλογοι και φιλεκπαιδευτικές εταιρείες, μπορεί να συγκριθεί μόνο με τις μεταρρυθμίσεις κατά την περίοδο Μεϊτζί, που εφαρμόστηκαν από την ισχυρή κεντρική εξουσία στην Ιαπωνία. 

Η μεγάλη πολωνική λαϊκή επανάσταση του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα πραγματοποιήθηκε αψηφώντας τις ξένες δυνάμεις, που είχαν καταλάβει την Πολωνία. Αυτό αποτελεί την απόδειξη ότι οι Πολωνοί κατάφεραν να πάρουν μάθημα από τη δική τους Ιστορία και να ενωθούν γύρω από τις πιο σύγχρονες έννοιες, όπως ο θετικισμός, οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, η ενίσχυση της θέσης των γυναικών και των κοινωνικών ομάδων. 

Χωρίς τη νίκη του Διαφωτισμού στο μέτωπο της εκπαίδευσης, της επιστήμης και της κοινωνικής σκέψης, δεν θα υπήρχε νίκη στα πολεμικά μέτωπα.Η αξιοσημείωτη ιστορία της πρώτης δημοκρατικής επανάστασης στην Πολωνία δεν είναι ευρέως γνωστή στην Ευρώπη. Ωστόσο αποτελεί μια ιστορία ισάξια με τα πολύτιμα στολίδια της λογοτεχνίας, όπως «Η Δημοκρατία στην Αμερική» του Αλεξίς ντε Τοκβίλ. 

Λίγο μετά την επανάκτηση της ανεξαρτησίας της, το 1918, η Πολωνία υιοθέτησε μερικές από τις πιο σύγχρονες κοινωνικές και εκλογικές νομοθεσίες του δυτικού κόσμου. Μια κοινή αίσθηση της επανακτημένης ελευθερίας επικράτησε έναντι των προκαταλήψεων και του πειρασμού για διακρίσεις προς τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. 

Η Πολωνία έπρεπε να οικοδομήσει την ενότητα και τη συνοχή ολόκληρου του έθνους. Το πνευματικό έργο, που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, συνεχίστηκε με τις ενέργειες της πολιτείας, όταν οι δημόσιοι θεσμοί ανακτήθηκαν μετά το 1918.

Το φαινόμενο της Πολωνίας είναι επομένως μια ιστορία εκδημοκρατισμού, διαφορετικού από αυτόν της Δυτικής Ευρώπης. Πρόκειται για μια ιστορία εκδημοκρατισμού ταυτόχρονη με την επανάκτηση της ανεξαρτησίας και της κοινωνικής και πολιτικής της υπόστασης. 

Είναι μια ιστορία εκσυγχρονισμού, που χτίζεται ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τον απολυταρχισμό και τον δεσποτισμό των δυνάμεων, που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Μια ιστορία, η οποία κορυφώνεται με την πολύ απαιτητική δοκιμασία ωριμότητας του κράτους – σε λιγότερο από δύο χρόνια μετά την επανάκτηση της ανεξαρτησίας της, η Πολωνία κλήθηκε να αντιμετωπίσει την ολοκληρωτική απειλή από τους μπολσεβίκους.

Ο πόλεμος με τους μπολσεβίκους ήταν η επίδειξη μιας ασυνήθιστης πολιτικής ενότητας του πολωνικού έθνους. Τον Ιούλιο του 1920, ιδρύθηκε η Κυβέρνηση Εθνικής Αμυνας, με πρωθυπουργό τον Wincenty Witos, αρχηγό του αγροτικού κινήματος, και τον Ignacy Daszynski, έναν από τους ηγέτες της πολωνικής Αριστεράς, ως αντιπρόεδρο της κυβέρνησης. 

Οι πολιτικές διαφορές μεταξύ των πατέρων της πολωνικής ανεξαρτησίας ανεστάλησαν, λόγω της ανάγκης να υπερασπιστούν την κρατική ύπαρξη της πρόσφατα ανακτηθείσας πατρίδας. Η πολιτική ελίτ της Πολωνίας πέρασε το τεστ ωριμότητας στην πιο κρίσιμη στιγμή. Ο πολωνικός λαός υποστήριξε μαζικά την πολεμική προσπάθεια, με τη μεγάλη συμπαράσταση της Καθολικής Εκκλησίας. 

Τα στρατεύματα των μπολσεβίκων είχαν να αντιμετωπίσουν ένα έθνος, που δεν επρόκειτο να εγκαταλείψει τη ανεξαρτησία του, για την οποία αγωνίστηκε σκληρά. Το κεντρικό σημείο του πολωνομπολσεβικικού πολέμου ήταν η μάχη της Βαρσοβίας, μια τολμηρή αντεπίθεση στις δυνάμεις των μπολσεβίκων, που προχωρούσαν προς το κέντρο της Πολωνίας, η οποία εκτελέστηκε από τους διοικητές – τον στρατάρχη Jozef Pilsudski, τον αρχηγό επιτελείου Tadeusz Rozwadowski και τους διοικητές επιχειρήσεων – όπως οι στρατηγοί Wladyslaw Sikorski ή Edward Smigly-Rydz.

Ο διάσημος Γάλλος στρατιωτικός ιστορικός Hubert Camon θεώρησε τον ελιγμό της περικύκλωσης, που έδωσε στους Πολωνούς τη νίκη στη μάχη της Βαρσοβίας, ως παρόμοιο του ναπολεόντειου ελιγμού. Με ελάχιστες απώλειες, οι Πολωνοί νίκησαν τον υπεράριθμο μπολσεβικικό στρατό, ο οποίος προχωρούσε με μεγάλη ταχύτητα προς τη Δυτική Ευρώπη.Η πολεμική κινητοποίηση της πολωνικής κοινωνίας ήταν αξιοσημείωτη, δεδομένου ότι η Πολωνία ήταν μία από τις πιο κατεστραμμένες χώρες μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Εντυπωσιακή ήταν επίσης η ανταπόκριση των Πολωνών στο κάλεσμα για την επάνδρωση του στρατού υπό τον στρατηγό Haller, όταν σε ελάχιστο χρόνο στρατεύτηκαν πάνω από 100.000 εθελοντές.Ο Τύπος χαρακτήρισε τη νίκη των Πολωνών «το Θαύμα στο Βιστούλα» σε μια σαφή αναφορά στο «Θαύμα στη Μαρν» του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι γαλλοβρετανικές δυνάμεις σταμάτησαν τον γερμανικό στρατό.

Ο πολωνομπολσεβικικός πόλεμος δεν περιορίστηκε στις συγκρούσεις των μεγάλων στρατευμάτων ή στη θεαματική προσπάθεια ολόκληρης της κοινωνίας, είτε στη στρατηγική ιδιοφυΐα των διοικητών. Επεκτάθηκε επίσης στον αγώνα μεταξύ των μυστικών υπηρεσιών – δηλαδή της κρυπτογραφίας, της νοημοσύνης και της σκέψης.

Ο μεγάλος ήρωας του μυστικού μετώπου της μάχης της Βαρσοβίας ήταν ο Jan Kowalewski, αξιωματικός της πολωνικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, ο οποίος έσπασε τους σοβιετικούς κωδικούς. Δικές του προσπάθειες βοήθησαν στην απόκτηση βασικών πληροφοριών για τη δημιουργία της πολωνικής επιχειρησιακής στρατηγικής. 

Αυτός ο αφανής ήρωας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη απόκρουση της σοβιετικής επίθεσης εναντίον της Ευρώπης το 1920. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ίδιος υπήρξε σημαντικό στέλεχος της επιχείρησης «Trojnog» («Τρίπους»), η οποία σχεδιάστηκε από την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση στο Λονδίνο και είχε ως στόχο την προετοιμασία της εισβολής των Συμμάχων στα Βαλκάνια.

Εν μέσω της αποχώρησης της Ιταλίας, της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας από τη συμμαχία των δυνάμεων του Αξονα. Δυστυχώς, υπό την πίεση του Στάλιν, ο Ρούζβελτ εγκατέλειψε το σχέδιο απόβασης στα Βαλκάνια, το οποίο προωθούσε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Εάν η ιστορία είχε ακολουθήσει διαφορετική πορεία, ο Jan Kowalewski θα μπορούσε να έχει σώσει την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη δύο φορές από τον ολοκληρωτισμό της σοβιετικής κυριαρχίας.

Η εκατοστή επέτειος της μάχης της Βαρσοβίας είναι μία από τις σημαντικότερες επετείους της σημερινής ελεύθερης Ευρώπης. Οι Πολωνοί έσωσαν τη Δύση από την οδυνηρή εμπειρία της ολοκληρωτικής γενοκτονίας, όπως περιγράφεται από εξέχοντες Γάλλους ιστορικούς στο διάσημο «Μαύρο Βιβλίο του Κομμουνισμού». 

Η πολωνική εμπειρία του κομμουνισμού με τις τραγικές και μακροχρόνιες συνέπειες για τη χώρα και τον λαό της είναι συχνά παρεξηγημένη. Η κληρονομιά του κομμουνισμού είναι ένα πραγματικό πρόβλημα, που παραμορφώνει την κοινωνική και θεσμική πραγματικότητα των χωρών, οι οποίες μετέβησαν στον δημοκρατικό μετασχηματισμό.

Ο Wladyslaw Reymont, ο μεγάλος Πολωνός συγγραφέας, βραβευμένος με Νομπέλ Λογοτεχνίας, μετά τη μάχη της Βαρσοβίας έγραψε το βιβλίο «Η εξέγερση» (Πολωνικά: «Bunt»), όπου παρουσιάζει αλληγορικά την εξέγερση των ζώων εναντίον του ανθρώπου, περιγράφοντας παράλληλα τους μηχανισμούς του ολοκληρωτισμού. Το έγραψε είκοσι χρόνια πριν από τον Τζορτζ Οργουελ και τη διάσημη «Φάρμα των ζώων». 

Ο Reymont ήταν σε θέση να γράψει αυτό το βιβλίο, επειδή οι Πολωνοί ήρθαν αντιμέτωποι με τον κομμουνισμό πολύ πριν από τη Δύση. Η μάχη της Βαρσοβίας ήταν επίσης το αποκορύφωμα της πεντηκονταετούς πολωνικής λαϊκής δημοκρατικής επανάστασης, μιας από τις πιο ασυνήθιστες και άγραφτες ιστορίες της Ευρώπης του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού αιώνα. Είναι μια ιστορία μεγάλου πατριωτισμού, θρησκευτικής αφοσίωσης, στρατιωτικής ιδιοφυΐας και της σπουδαιότητας της κρυπτογραφίας.

Ο πολωνομπολσεβικικός πόλεμος ήταν μια θεμελιώδης στιγμή για τη σύγχρονη Πολωνία και ένα κομβικό σημείο για ολόκληρη την Ευρώπη, ωστόσο η αντίληψη αυτού του γεγονότος μπορεί να είναι ανεπαρκής. Ηταν το πραγματικό σημείο σύγκρουσης δύο διαφορετικών πολιτισμών. 

Κανείς δεν το γνώριζε καλύτερα από τον γεννημένο το 1920 Karol Wojtyla, αργότερα Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄, ο οποίος έλεγε: «Από την ημέρα που γεννήθηκα, έχω ένα μεγάλο χρέος προς εκείνους, που τότε έδωσαν τη μάχη ενάντια στους εισβολείς και νίκησαν, πληρώνοντας το έσχατο τίμημα». Η ευθύνη να ξεπληρώσουμε αυτό το χρέος βαραίνει όλους μας. Σήμερα, εκατό χρόνια μετά τη νικηφόρα μάχη της Βαρσοβίας, είναι η άριστη ευκαιρία να το υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας και σε ολόκληρη την Ευρώπη.