ΔΕΝ ΤΗ ΓΡΑΦΟΥΝ ΜΟΝΟ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Aν ο σεφερικός «Ελπίνωρ» υποστήριζε ότι τα αγάλματα ήταν στο μουσείο, στην πραγματικότητα τα περισσότερα από αυτά, από πολύ νωρίς, βρέθηκαν έξω, στον δρόμο και στις πλατείες, συντελώντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου και κυρίως στη συγκρότηση της συλλογικής μνήμης.

Από τότε που ο Γάλλος ιστορικός Πιερ Νορά εισήγαγε την έννοια των «τόπων μνήμης», πολυάριθμες ιστορικές μελέτες στράφηκαν στον τρόπο που τα μνημεία, ανάμεσά τους τα αγάλματα, «διαπαιδαγωγούν» τους θεατές τους σε μια συγκεκριμένη ιστορική και αξιακή αντίληψη.

Μια αντίληψη που δεν μένει σταθερή, αλλάζει και αυτή μέσα στον χρόνο, μεταβάλλοντας και τις μνημειακές απεικονίσεις της. Ποιος θα φανταζόταν ότι από τους ανδριάντες των μεγάλων πολέμαρχων αυτοκρατόρων του 19ου αιώνα θα περνάγαμε στις μνημειακές αποτυπώσεις των ανωνύμων θυμάτων του ναζισμού στον 20ό, αποτυπώνοντας την αξιακή μετατόπιση από τη λατρεία του υπερήρωα σε εκείνη του συλλογικού θύματος;

Αν το παρόν αποικίζει το παρελθόν ξαναδιαβάζοντάς το, την ίδια ώρα το χθες εισβάλλει στο σήμερα μέσα από αγάλματα, τελετές, επετείους. Και κάθε φορά η κρίση του παρόντος λειτουργεί καθοριστικά στην τύχη των συμβόλων του παρελθόντος. Ας θυμηθούμε την αποκαθήλωση των ανδριάντων του Λένιν ή του Στάλιν, το 1989, ή ακόμη και την καταστροφή των αγαλμάτων του Σαντάμ Χουσεΐν, είκοσι χρόνια πριν.

Η πτώση των καθεστώτων έφερε μαζί της και την καταστροφή των «απεχθών» μνημείων τους, είτε συνδέονταν με το παρελθόν είτε με τη συγχρονία.Η αποκαθήλωση του αγάλματος του Εντουαρντ Κόλστον και το ρίξιμό του στο λιμάνι του Μπρίστολ εγγράφεται, λοιπόν, σε έναν μακρύ και πολυεπίπεδο «πόλεμο» γύρω από τη συλλογική μνήμη, έναν πόλεμο γεμάτο συμβολισμούς και τελετουργίες. 

Είναι η υπενθύμιση ενός δύσκολου και τραυματικού παρελθόντος, εκείνου της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου, που ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να παραμένει αποσιωπημένο, μια σκοτεινή σελίδα στην ευρωπαϊκή και αμερικανική ιστορία. Μόνο που, όπως πολύ καλά ξέρουμε, κανένα τραυματικό παρελθόν δεν ανακαλείται τυχαία.

Η καταστροφή του αγάλματος του Κόλστον και η απόσυρση του αγάλματος του Λεοπόλδου, συνδεδεμένες με τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη και τη στήριξη του κινήματος Black Lives Matter, δεν αφορούν τόσο το παρελθόν και την ανάδειξη των σκοτεινών πλευρών του.

Όσο το παρόν: τον δίκαιο πολύχρονο αγώνα μιας περιθωριοποιημένης κοινότητας για αναγνώριση αλλά και την επαναδιαπραγμάτευση των αξιών και των αρχών που χαρακτήρισαν μια πάλαι ποτέ αυτοκρατορία που σήμερα, μετά και το Brexit, βρίσκεται εν πολλοίς διχασμένη και ανήσυχη για τις μελλοντικές της διαδρομές. Την Ιστορία δεν τη γράφουν μόνο οι ιστορικοί.