Ο ΤΡΟΠΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΙΑ ΤΗΣ ΛΑΒΙΔΟΣ

ΑΓΙΑ  ΛΑΒΙΔΑ

Άρθρο

Του Προέδρου του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ

και Καθηγητή της Λειτουργικής κ.Παναγιώτη Ἰ. Σκαλτσῆ,

 Ἔννοια καί προτύπωση τῆς λαβίδος

Ἡ λέξη «λαβίς», ἐκ τοῦ ρήματος λαμβάνω, σημαίνει τό ἐργαλεῖο μέ τό ὁποῖο πιάνεται κάτι, π.χ. τσιμπίδα1. «Εἶναι τό μακρόν ἐπιχρυσωμένον ἢ ἐπάργυρον κοχλιάριον, διά τοῦ ὁποίου ὁ ἱερεύς μεταδίδει εἰς τούς πιστούς τήν θείαν κοινωνίαν ὑπ’ ἀμφότερα τά εἴδη»2 .

Στή λειτουργική πράξη εἰσῆλθε ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη, και δή ἀπό τήν ὀπτασία τοῦ Ἠσαΐα, ὁ ὁποῖος ἔλαβε τό προφητικό χάρισμα μέ τόν ἀναμμένο ἄνθρακα πού ἕνα τῶν Σεραφείμ πῆρε διά τῆς λαβίδος στό χέρι του ἀπό τό θυσιαστήριο καί τό τοποθέτησε στό στόμα καί τά χείλη τοῦ προφήτη3 .

Ἡ πράξη αὐτή προεικονίζει τή θεία μετάληψη· «Ὅπως ἀκριβῶς ἕνα ἀπό τά Σεραφείμ πῆρε τόν ἄνθρακα καί τόν ἔδωσε στόν Ἠσαΐα, ἔτσι ἀκριβῶς καί οἱ ἱερεῖς παίρνουν τόν ἄρτο, δηλαδή τό σῶμα τοῦ Δεσπότη Χριστοῦ καί τό μεταδίδουν στό λαό» («Ὧσπερ Σεραφείμ ἔλαβε τόν ἄνθρακα καί δέδωκε τῷ Ἠσαΐᾳ, οὕτως καί οἱ ἱερεῖς λαμβάνουσι τόν ἄρτον, ἤτοι τό Δεσποτικόν σῶμα καί διδόασι τῷ λαῷ») 4 .

Ἔτσι ὁ ὅρος «λαβίς» ἔγινε γνωστός σέ ὅλη τήν ἱστορία τῆς λειτουργικῆς – εὐχαριστιακῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, νοούμενος ὅμως σέ πρακτικό ἐπίπεδο κατά ἐποχές διαφορετικά, μέχρις ὅτου ἐπικρατήσει μέ τήν μορφή πού καί στίς μέρες μας γνωρίζουμε τή λαβίδα, δηλαδή αὐτήν τοῦ κοχλιαρίου.

Ἡ Κοινωνία τῶν Ἀποστόλων:Σύμφωνα με τήν Καινή Διαθήκη κατά τό τελευταῖο δεῖπνο, τόν μυστικό δεῖπνο, ὁ Χριστός μετέδωσε τό σῶμα καί τό αἷμα Του στούς Ἀποστόλους, ὡς ἑξῆς: «Ἐσθιόντων δέ αὐτῶν λαβών ὁ Ἰησοῦς τόν ἄρτον καί εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καί εἶπε· λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τό σῶμά μου· καί λαβών τό ποτήριον καί εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γάρ ἐστι τό αἷμά μου»5 .

Ἀπό τήν περιγραφή αὐτή φαίνεται ὅτι πρῶτα ἔγινε ἡ μετάδοση τοῦ ἄρτου καί στή συνέχεια ἡ μετάδοση τοῦ οἴνου. Τό «λαβών» παραπέμπει στήν διά τῶν χειρῶν μετάδοση. Ἔτσι ἱστορεῖται καί στή βυζαντινή τέχνη – ἁγιογραφία, ἡ μαρτυρούμενη ἀπό τόν 6ο μ.Χ. αἰ. Κοινωνία τῶν Ἀποστόλων.

Ἀπό τόν 11ο δέ κυρίως αἰ., ἐντός τῆς κόγχης τοῦ ἱεροῦ Βήματος, φαίνεται ὅτι ὁ Χριστός προσφέρει ξεχωριστά τόν ἄρτο καί ξεχωριστά τό ποτήριο. Οἱ Ἀπόστολοι εἶναι διηρημένοι σέ δύο ἑξάδες. Ἀπό δεξιά ὁ Χριστός δίνει στό χέρι τοῦ καθενός πού προσέρχεται τήν μερίδα τοῦ ἄρτου.

Ὁ Χριστός πάλι ἀπό ἀριστερά κοινωνεῖ τήν ἄλλη ἑξάδα προσφέροντας στόν καθένα τό τίμιον αἷμα μέ τό ποτήριο6 .Σέ παραστάσεις τοῦ 16ου αἰ. ὁ Χριστός φέρεται νά κοινωνεῖ τούς Ἀποστόλους μέ λαβίδα. Ἡ διά τῆς λαβίδος τῶν χειρῶν Κοινωνία καί ἡ κεχωρισμένη μετάληψη τῶν Τιμίων Δώρων

Οἱ Χριστιανοί τῶν πρώτων αἰώνων κοινωνοῦσαν κατά τά πρότυπα τοῦ μυστικοῦ δείπνου, πρῶτα δηλαδή τόν ἄρτο καί ἐν συνεχείᾳ τόν οἶνο. Αὐτό τό πρότυπο ὑπονοεῖ καί τό κείμενο τῆς Διδαχῆς Ἀποστόλων (1ος μ.Χ. αἰ.), ὅπου σημειώνεται τό ἑξῆς: «Μηδείς δέ φαγέτω μηδέ πιέτω ἀπό τῆς εὐχαριστίας ὑμῶν, ἀλλ’ οἱ βαπτισθέντες εἰς ὄνομα Κυρίου»7 .

Στήν Ἀπολογία τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου, φιλοσόφου καί μάρτυρος (2ος αἰ.), οἱ διάκονοι φέρονται νά μεταλαμβάνουν τόν καθένα ἀπό τούς παρόντες «ἀπό τοῦ εὐχαριστηθέντος ἄρτου καί οἴνου καί ὕδατος, καί τοῖς οὐ παροῦσι ἀποφέρουσι»8 

Εἶναι σαφής ἡ προσφορά τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου χωριστά. Τό νερό παραπέμπει στήν ἀνάγκη τοῦ νά εἶναι ὁ οἶνος κεκραμένος, ἀλλά καί στό γεγονός σύμφωνα μέ τό ὁποῖο κατά τή σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ «εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τήν πλευράν ἔνυξε καί εὐθέως ἐξῆλθεν αἷμα καί ὕδωρ»9 .

Ἀνάλογες εἶναι καί οἱ πληροφορίες ἀπό τήν Ἀποστολική Παράδοση τοῦ ἁγίου Ἱππολύτου Ρώμης10. Κατά τόν Εὐσέβιο Καισαρείας (3ο με 4 ο αἰ.) ὁ Ἐπίσκοπος Ρώμης Ξύστος (258 μ.Χ.) ἀφηγούμενος τήν μετάνοια ἑνός αἱρετικοῦ ἀναφέρει ὅτι:

«Ἄκουσε τή θεία Λειτουργία, συνέψαλλε τό Ἀμήν, συμμετεῖχε στήν τράπεζα καί πρότεινε τά χέρια του γιά νά ὑποδεχθεῖ τήν ἁγία τροφή» («Εὐχαριστίας γάρ ἐπακούσαντα καί συνεπιφθεγξάμενον τό Ἀμήν, καί τραπέζῃ παραστάντα καί χεῖρας εἰς ὑποδοχήν τῆς ἁγίας τροφῆς προτείναντα…»)11 .

Σύμφωνα μέ τίς Διαταγές τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, κείμενο τῆς Ἀντιοχειανῆς παράδοσης τοῦ τέλους τοῦ 4 ου μ.Χ. αἰ., κατά τή θεία Κοινωνία ἡ τάξη προέβλεπε «Ὁ μέν ἐπίσκοπος νά δίνει τήν προσφορά – ἄρτο λέγοντας· Σῶμα Χριστοῦ, καί αὐτός πού τή δέχεται νά λέγει· Ἀμήν. Ἔπειτα ὁ διάκονος νά κρατᾶ τό ποτήριο καί καθώς τό δίνει νά λέγει· Αἷμα Χριστοῦ, ποτήριο ζωῆς.

Καί αὐτός πού πίνει-κοινωνεῖ νά λέγει· Ἀμήν» («Ὁ μέν ἐπίσκοπος διδότω τήν προσφοράν λέγων· Σῶμα Χριστοῦ. Καί ὁ δεχόμενος λεγέτω· Ἀμήν. Ὁ δέ διάκονος κατεχέτω το ποτήριον καί ἐπιδιδούς λεγέτω· Αἷμα Χριστοῦ, ποτήριον ζωῆς. Καί ὁ πίνων λεγέτω· Ἀμήν») 12.

Καί ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρεται στήν κρατοῦσα, τήν ἐποχή ἐκείνη, τάξη σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ κοινωνῶν δεχόταν ἀπό τόν λειτουργό ἱερέα τήν μερίδα στήν παλάμη του, κι ἐκεῖνος τήν ἔθετε «τῷ στόματι τῇ ἰδίᾳ χειρί» 13. 

Στήν ἴδια πράξη ἀναφέρεται καί ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τήν Ἱεροσολυμητική τάξη καί προφανῶς τή θεία Λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰακώβου·  «Καθώς προσεγγίζεις, λέγει γιά τόν πιστό, νά μήν προσέρχεσαι μέ ἁπλωμένα τά χέρια, οὔτε μέ διῃρημένα τά δάκτυλα. 

Ἀλλά ἀφοῦ κάνεις τήν ἀριστερή παλάμη θρόνο στή δεξιά, σάν νά πρόκειται νά ὑποδεχτεῖς βασιλιά, καί ἀφοῦ κάνεις κούπα τήν παλάμη σου δέξου τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Πρόσελθε ἔπειτα καί στό ποτήριο τοῦ αἵματος ὄχι μέ ὑψωμένα τά χέρια ἀλλά σκυφτός καί λέγοντας τό Ἀμήν σάν νά προσκυνεῖς μέ σεβασμό. 

Δέχου τόν ἁγιασμό μεταλαμβάνοντας καί ἀπό τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ» («Προσιών οὖν, μή τεταμένοις τοῖς τῶν χειρῶν καρποῖς προσέρχου, μηδέ διῃρημένοις τοῖς δακτύλοις. Αλλά τήν ἀριστεράν θρόνον ποιήσας τῇ δεξιᾷ, ὡς μελλούσῃ βασιλέα ὑποδέχεσθαι, καί κοιλάνας τήν παλάμην δέχου τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, προσέρχου καί τῷ ποτηρίῳ τοῦ αἵματος, μή ἀνατείνων τάς χεῖρας, ἀλλά κύπτων, καί τρόπῳ προσκυνήσεως καί σεβάσματος λέγων τό Ἀμήν.

Ἁγιάζου καί ἐκ τοῦ αἵματος μεταλαμβάνων Χριστοῦ») 14 . Στή θεία Λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰακώβου σημειώνονται τά ἑξῆς ὅσον ἀφορᾶ τόν τρόπο Κοινωνίας τῶν πιστῶν·«Ὁ Κύριος θά εὐλογήσει καί θά μᾶς ἀξιώσει νά λάβουμε τόν πύρινον ἄνθρακα μέ καθαρές τίς λαβές τῶν δακτύλων μας καί νά τόν τοποθετήσουμε στά στόματα τῶν πιστῶν, γιά τόν καθαρισμό καί τόν ἀνακαινισμό τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων τους.

Τώρα καί πάντοτε καί στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων» («Ὁ Κύριος εὐλογήσει καί ἀξιώσει ἡμᾶς ἁγναῖς ταῖς τῶν δακτύλων λαβαῖς λαβεῖν τόν πύρινον ἄνθρακα καί ἐπιθεῖναι τοῖς τῶν πιστῶν στόμασιν εἰς καθαρισμόν καί ἀνακαινισμόν τῶν ψυχῶν αὐτῶν καί τῶν σωμάτων νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων») 15. 

Στό κείμενο αὐτό φαίνεται ὅτι ἡ μετάληψη γίνεται «ταῖς τῶν δακτύλων λαβαῖς», μέ τό χέρι δηλαδή τοῦ λειτουργοῦ ἱερέα καί ἀπ’ εὐθείας στό στόμα τοῦ πιστοῦ. Δέν εἶναι σαφές ὅμως ἐάν ὁ ἄρτος ἦταν ἐμβαπτισμένος στό αἷμα ἢ ἐάν ἀκολουθοῦσε χωριστά ἡ μετάδοση ἀπό τό ποτήριο, ὅπως, καθώς εἴδαμε, μέ σαφήνεια σημειώνεται στήν ἑρμηνεία τῆς Ἱεροσολυμητικῆς Λειτουργίας ἀπό τόν ἅγιο Κύριλλο Ἱεροσολύμων.

Γιά τήν Κοινωνία βεβαίως τῶν ἱερέων προβλεπόταν μεγάλες μερίδες τίς ὁποῖες ὁ προεστώς τῆς συνάξεως ἔβαπτε «εἰς τόν κρατῆρα» (ποτήριο). Θά μποροῦσε κανείς νά ὑποθέσει ὅτι κατ’ ἀναλογίαν γινόταν τό ἴδιο καί γιά τούς πιστούς, μέ μικρότερες ὅμως μερίδες. Ὑπάρχουν βέβαια καί μαρτυρίες στή χειρόγραφη παράδοση, ἐλάχιστες, σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες οἱ ἱερεῖς κοινωνοῦσαν πρῶτα τό σῶμα καί μετά τό αἷμα χωριστά16 .

Ἡ διάταξη πού ἀκολουθεῖ, μετά τήν μετάληψη τοῦ κλήρου, σύμφωνα μέ τήν ὁποία οἱ διάκονοι «ἐπαίρουσι τούς δίσκους καί τούς κρατῆρας εἰς τό μεταδοῦναι τῷ λαῷ» 17 (οἱ πολλοί δίσκοι καί τά πολλά ποτήρια ἐξυπηρετοῦσαν τή μεγάλη προσέλευση τοῦ λαοῦ στή θεία Κοινωνία), ἀφήνει περιθώρια διπλῆς ἑρμηνείας, ὅσον ἀφορᾶ τήν Κοινωνία τῶν πιστῶν.

Πρώτον ὅτι ὁ ἱερέας ἔπαιρνε μία μερίδα ἀπό τό δισκάριο πού κρατοῦσε ὁ διάκονος καί ἀφοῦ τήν ἐμβάπτιζε στό ποτήριο τήν ἔθετε στό στόμα τοῦ κοινωνοῦντος. Δεύτερον ὅτι μετεδίδετο πρῶτον στό στόμα ἡ μερίδα (σῶμα) καί ἀκολουθοῦσε ἡ μετάληψη τοῦ αἵματος ἀπό τό ποτήριο18 .

Ὁ ἐμβαπτισμός πάντως τοῦ ἄρτου στόν οἶνο δέν ἦταν ἄγνωστος στήν Ἀνατολή. Τήν παράδοση αὐτή κρατοῦν μέχρι καί σήμερα οἱ Ἀρμένιοι. Στήν Ἀρμενική Λειτουργία «ὁ διάκονος καί ὁ λαός κοινωνοῦν ὑπ’ ἀμφότερα τά εἴδη, ὄχι ὅμως ἀπ’ εὐθείας ἐκ τοῦ ποτηρίου οὔτε διά λαβίδος.

 Ὁ ἱερεύς κρατεῖ καί διά τῶν δύο χειρῶν τό ποτήριον καί ὑπεράνω αὐτοῦ τόν ἅγιον ἄρτον, ἐμβεβαπτισμένον εἰς τό τίμιον αἷμα. Διά τῶν δύο δακτύλων τῆς δεξιᾶς κόπτει μερίδα ἐξ αὐτοῦ καί τήν ἀποθέτει εἰς τό στόμα τῶν κοινωνούντων»19 . Ὅπως ἀντιλαμβάνεται κανείς καί αὐτός ὁ τρόπος Κοινωνίας ἔχει τίς πρακτικές του δυσκολίες. 

Γιά τήν μετάδοση τῶν θείων δώρων ξεχωριστά κάνει λόγο καί ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Ἀποστόλου Μάρκου.«Καί ὅταν μεταδιδοῖ τῷ κλήρῳ καί τῷ λαῷ, λέγει· Σῶμα ἅγιον τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καί εἰς τό ποτήριον λέγει· Αἷμα τίμιον τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» 20.

Καί σ’ αὐτήν τή θεία Λειτουργία ἀναφέρονται στήν ἐπίκληση πολλοί ἄρτοι καί πολλά ποτήρια· «ἔπιδε ἐφ’ ἡμᾶς καί ἐξαπόστειλον ἐπί τούς ἄρτους τούτους καί ἐπί τά ποτήρια ταῦτα τό Πνεῦμά σου τό ἅγιον, ἵνα αὐτά ἁγιάσῃ καί τελειώσῃ ὡς παντοδύναμος Θεός» 21 .

Σύμφωνα μέ τίς ὡς ἄνω μαρτυρίες ἡ ἔννοια τῆς λαβίδος παραπέμπει στήν μέ τήν λαβή τῶν χειρῶν Κοινωνία τοῦ ἄρτου. Ὁ ἱερέας ἔθετε στό στόμα τοῦ πιστοῦ τόν ἄρτο, κατά πᾶσαν πιθανότητα ἐμβαπτισμένο στόν οἶνο (Λειτουργία Ἰακώβου) ἢ ἔθετε τήν μερίδα στήν σέ σχῆμα σταυροῦ παλάμη τοῦ κοινωνοῦντος.

Ἐκεῖνος στή συνέχεια τήν ἔβαζε στό στόμα του (Ἀποστολικές Διαταγές, Κύριλλος Ἱεροσολύμων). Ὁ διάκονος στή συνέχεια προσέφερε τό ποτήριο. Μόνο σέ περιπτώσεις ἀσθενῶν ἢ μελλοθανάτων ἢ ὅσων δέν μποροῦσαν νά λάβουν μέ τό χέρι των τή θεία Κοινωνία ὁ ἄρτος, σύμφωνα μέ τόν 18ο κανόνα τῆς ἐν Καρθαγένῃ Συνόδου (397), ἐρρίπτετο στό στόμα των22.

Αὐτό προφανῶς γινόταν ἢ μέ τό χέρι ἢ μέ τή βοήθεια κάποιου ὀργάνου καταλλήλου γιά τήν ἔκτακτη αὐτή ἀνάγκη23. Τό ἐργαλεῖο αὐτό θά μποροῦσε νά εἶναι ἡ λαβίδα μέ τή μορφή τσιμπίδας ἢ κοχλιαρίου. Αὐτό μᾶς ὁδηγεῖ στή σκέψη ὅτι:

Παράλληλα μέ τόν ἀρχικό τρόπο Κοινωνίας μέ τό χέρι θά ὑπῆρχε καί κάποιο βοηθητικό ἀντικείμενο (λαβίδα) γιά τίς ἔκτακτες ἀνάγκες, κάτι πού ἐπικράτησε ἀργότερα. Πῶς π.χ. γινόταν ἡ θεία μετάληψη ὅσων δέν ἦσαν παρόντες στόν τόπο τῆς σύναξης σύμφωνα μέ ὅσα γράφει ὁ Ἰουστῖνος, ὅτι δηλαδή «καί τοῖς οὐ παροῦσι διά τῶν διακόνων πέμπεται»; 24 .

 Ἡ ἐκτός Συνάξεως Κοινωνία

Ὁ σύγχρονος ἱστορικός Βασίλειος Στεφανίδης γράφει ὅτι «εἰς τούς ἀπόντας ἡ θεία Εὐχαριστία ἐστέλλετο διά τῶν διακόνων ὑπό τήν μορφήν μόνον τεμαχίου καθηγιασμένου ἄρτου, ἢ ὑπό τήν μορφήν τοιούτου τεμαχίου, ἀλλ’ ἐπί τοῦ ὁποίου εἶχεν ἐπισταχθεῖ καθηγιασμένος οἶνος»25 .

Ἀπάντηση σέ ἐρωτήματα περί τοῦ τρόπου Κοινωνίας ἐκτός συνάξεων μπορεῖ νά δοθεῖ μέσα ἀπό πληροφορίες ἀρχαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων. Ὁ Τερτυλλιανός π.χ. κάνει λόγο γιά μεταφορά στό σπίτι ἐμβαπτισμένου ἄρτου πρός μετάληψη τῶν οἰκείων μετά μάλιστα ἀπό κάποιων ἡμερῶν νηστεία26.

Καί ἄλλες πηγές ἐπίσης ἀναφέρονται στήν πράξη αὐτή τῶν χριστιανῶν καί τῶν ἐρημιτῶν καί τῶν ἀποδημούντων νά κρατοῦν θεία Κοινωνία ἀπό τή Λειτουργία τῆς Κυριακῆς, μέ ἐμβαπτισμένο ἢ μή στό αἷμα ἄρτο, γιά καθημερινή κατ’ ἰδίαν Κοινωνία, μέ ἢ χωρίς λαβίδα. Ὁ ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης κάνει λόγο γιά λαβίδα.

«Ἁπλώνοντας σέ κάποιο καθαρό τόπο ἕνα ἱερό ὕφασμα καί θέτοντας πάνω σ’ αὐτό ἅγιο κάλυμμα· πάνω στό κάλυμμα λοιπόν μέ τή λαβίδα τοποθετοῦσαν τή μερίδα τοῦ παναγίου ἄρτου» («ἐν καθαρῷ τινι τόπῳ ἁπλοῦντας ἱερόν ὕφασμα, ἐπάνω τούτου τιθέναι ἅγιον κάλυμμα· ἐπί τοῦ καλύμματος δέ διά τῆς λαβίδος τοῦ παναγίου ἄρτου μερίδα») 27 .

Ἀνάλογη μαρτυρία ἔχουμε καί στόν Βίο τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας, ἡ ὁποία ἐντός λειτουργικοῦ πλαισίου, κάτι σάν τήν Ἀκολουθία τῶν Τυπικῶν 28, εὑρισκόμενη στά μέρη τοῦ Ἰορδάνου, κοινώνησε ἀπό τά χέρια τοῦ ἁγίου Ζωσιμᾶ τοῦ ἀχράντου σώματος καί τοῦ τιμίου αἵματος τοῦ Χριστοῦ ἀπό «μικρόν ποτήριον» 29 ἢ «σκεῦος ἱερόν» κατ’ ἄλλην διατύπωση30 .

Ἡ παράσταση πού θέλει τήν ὁσία Μαρία νά κοινωνεῖ μέ λαβίδα (κοχλιάριο) εἶναι μᾶλλον μεταγενέστερη ἐπιλογή τοῦ ἁγιογράφου. Δέν στερεῖται ὅμως ἱστορικοῦ ἐρείσματος ἡ ἱστόρηση αὐτή. 

Τό ἁγιολογικό κείμενο πάντως δέν εἶναι ξεκάθαρο ὡς πρός τόν τρόπο Κοινωνίας τῆς ὁσίας, μέ τήν διά χειρός ἐπίθεση στό στόμα της τῶν δώρων ἢ μέ λαβίδα.Τό «καί λαβών εἰς μικρόν ποτήριον τοῦ ἀχράντου σώματος καί τοῦ τιμίου αἵματος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν»31 δείχνει ὅτι ἡ θεία Εὐχαριστία μεταφέρθηκε ἀπό ἕνα μέρος σέ ἄλλο. 

Τό πιό πιθανό δέ εἶναι ὁ ἄρτος νά ἦταν ἐμβαπτισμένος ἀναμεμιγμένος μέ αἷμα γιά τήν εὔκολη μεταφορά.Ἄλλο βέβαια παράδειγμα, αὐτό τῆς θείας Κοινωνίας Ἰουλιανοῦ τοῦ κόμητος, ἀφήνει περιθώρια νά δεχθοῦμε ὅτι θά μποροῦσε τό ποτήριο νά ἦταν γεμᾶτο μέ ἄρτο καί οἶνο· 

«Πολλές φορές μάλιστα βάσταζαν τό ποτήριο γεμᾶτο μέ τό ἅγιο Δεσποτικό σῶμα καί αἷμα καί προέτρεπαν αὐτόν νά προσέλθει» («Πολλάκις δέ καί τό ποτήριον ἐβάσταζον ἁγίου σώματος Δεσποτικοῦ πεπληρωμένον καί αἵματος, καί προσελθεῖν αὐτῷ προετρέποντο»)32 .

Στήν Συναξαρική παράδοση ἔχουμε καί τό παράδειγμα τοῦ ὁσίου Λουκᾶ τοῦ ἐν Στειρίῳ (9ος -10ος αἰ.). Σέ σχετικό μέ τό πῶς πρέπει νά μεταλάβει στήν ἔρημο ὁ Ἀρχιερέας τοῦ ἀπήντησε ὡς ἑξῆς: «Ἐάν δέν ὑπάρχει ἱερέας καί εἶσαι σέ ναό, κατ’ ἀνάγκη νά βάλεις ἐπάνω στήν Ἁγία Τράπεζα ἀρτοφόριο πού ἔχει τά προηγιασμένα Μυστήρια.

Ἂν εἶσαι σέ κελί, νά τό βάλεις ἐπάνω σέ καθαρό τραπέζι, ἁπλώνοντας μικρό κάλυμμα καί τοποθετώντας τίς μερίδες τῶν ἀχράντων Μυστηρίων. Νά θυμιάσεις, νά πεῖς τά Τυπικά τῶν ψαλμῶν, τό τρισάγιο καί τό Πιστεύω, νά κάνεις τρεῖς μετάνοιες, νά σταυρώσεις τά χέρια σου καί νά μεταλάβεις τά θεῖα Μυστήρια μέ τό στόμα, λέγοντας τό Ἀμήν.

Ἀντί νάματος νά πιεῖς λίγο κρασί, τό ποτήρι ὅμως δέν θά τό χρησιμοποιήσεις γιά τίποτε ἄλλο. Μέ τό κάλυμμα θά μαζέψεις τίς μερίδες καί θά τίς τοποθετήσεις στό Ἀρτοφόριο, προσέχοντας μήν πέσει κάτω μαργαρίτης καί πατηθεῖ» 33. (Αύριο το τελευταίο μέρος του άρθρου)