ΠΟΡΕΥΘΕΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ

ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

Η Φάτνη της Βηθλεέμ

Εκατόν τριάντα χρόνια μετά την γέννηση του Χριστού, το Άγιο Σπήλαιο αποτελούσε τόπο προσκυνήματος για τους Χριστιανούς.Ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας Ανδριανός, θέλοντας να παραδώσει στην λήθη τον τόπο, ανήγειρε ναό αφιερωμένο στον Άδωνη, όπως είχε πράξει και στον Γολγοθά, με την ανέγερση ιερού αφιερωμένου στην Αφροδίτη. 

Η προσπάθειά του δεν τελεσφόρησε. Η μαρτυρία του Ωριγένη, που επισκέφθηκε την Παλαιστίνη το 213 μ.Χ. δείχνει, ότι ο τόπος ήταν περιφανής και το χριστιανικό προσκύνημα ξακουστό, ακόμα και ανάμεσα στους εθνικούς.

Στις αρχές του Δ’ αι. η Αγία Ελένη ανήγειρε χριστιανικό ναό και αφιέρωσε πολύτιμα κειμήλια. Το οικοδόμημα συμπλήρωσε ο Μ. Κωνσταντίνος και στόλισε με χρυσό, ασήμι και πολύτιμους λίθους τα αναθήματα, κατά την μαρτυρία του Ευσέβιου Καισαρείας. 

Την μαρτυρία αυτή επιβεβαιώνει και ο συγγραφέας  του οδοιπορικού της Βουρδιγάλης, γράφοντας για την εκκλησία της Βηθλεέμ: «δύο μίλια πέρα του τάφου της Ραχήλ είναι η Βηθλεέμ, όπου γεννήθηκε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός˙ εκεί οικοδομήθηκε εκκλησία κατά διαταγή του Μ. Κωνσταντίνου.

Η εκκλησία καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της ανταρσίας των Σαμαρειτών (529), ανακατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό, μόνο που ο νέος ναός ήταν βασιλική μεγάλη, με πλούσια  ψηφιδωτή διακόσμηση.Από το κλιμακοστάσιο στα βόρεια του ναού μπορούσε κανείς να εισέλθει στο σπήλαιο, οι χώροι του οποίου μετασκευάστηκαν πολλές φορές μέσα στο πέρασμα του χρόνου. 

Το υπέδαφος της βασιλικής, όπως και σήμερα, αποτελούνταν από ένα πολύπλοκο σύνολο χώρων, σε κάθε μέρος από τους οποίους η φαντασία των ευσεβών επισκεπτών τοποθετούσε κάποιο από τα γεγονότα της Γέννησης.Ο ακριβής τόπος όπου έγινε ο τοκετός της Θεοτόκου, θεωρήθηκε ότι βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του σπηλαίου 

Μέσα σε μια κόγχη όπου αργότερα χτίστηκε ένα θυσιαστήριο και πάνω του τοποθετήθηκε εικόνα με το άστρο της Βηθλεέμ. Λίγο πιο κάτω αναγνωρίστηκε η θέση της φάτνης του Ιησού. Αυτή αποτελούσε το κύριο λείψανο του ναού: ήταν μια λάρνακα από άργιλο, τοποθετημένη πάνω στο βράχο και έφερνε μαρμάρινη επένδυση. 

Ήδη στα χρόνια του Αγίου Ιερωνύμου (4ος αιώνας) είχε αντικατασταθεί από ένα πιο πολύτιμο κιβωτίδιο με ασημένια και χρυσή επένδυση. Σύμφωνα με την παράδοση η αρχική φάτνη είχε μεταφερθεί  στον ναό της Santa Maria Μaggiore της Ρώμης, αλλά οι επισκέπτες εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι το λείψανο της φάτνης βρισκόταν μέσα στη μαρμάρινη επένδυση.

Ο Ιωάννης Φωκάς στα μέσα του 12ου αιώνα περιγράφει τη φάτνη ως ένα ορθογώνιο κιβώτιο, μέρος του οποίου μπορούσε κανείς να δει μέσα από μικρή τρύπα. Δημιουργήθηκαν και άλλες παραδόσεις πού ήταν γνωστές ακόμα και σε ισλαμικούς πληθυσμούς της περιοχής, που τιμούσαν το γεγονός της Γέννησης, γνωστό από τη διήγηση του Κορανίου.. 

Τον Ε’αι. ο Ιουστινιανός ανήγειρε μεγαλύτερη και περιφανέστερη εκκλησία. Ήθελε το οικοδόμημα αυτό να είναι το λαμπρότερο απ’ όλα της Παλαιστίνης. Ο αρχιτέκτονας, όμως από σεβασμό στο αρχαίο έθος διατήρησε το αρχικό σχήμα του ναού, εν μέρει. 

Την επιβεβαίωση της πληροφορίας, ότι ο ναός στην Βηθλεέμ είναι έργο δικό του, λαμβάνουμε από ανώνυμο Αραβικό χρονικό. Μετά τον Ιουστινιανό σπανίζουν οι πληροφορίες για τον ναό αυτό. Η περσική εισβολή του 614 μ.Χ., ενδεχομένως να επέφερε καταστροφή και στην Βηθλεέμ, όμως η στιβαρή κατασκευή δεν επέτρεψε εκτεταμένες βλάβες. 

Η ζημιά διορθώθηκε εύκολα και επανήλθε στην πρότερη λαμπρή κατάσταση. Οι Αρκούλφος και Βιλιβάρδος περιγράφουν με θαυμασμό τον ναό, τους Ζ’ και Η’ αι. αντίστοιχα, ενώ ο Βερνάρδος την Θ’ εκατονταετηρίδα γράφει: 

«Στην Βηθλεέμ υπάρχει μεγάλη εκκλησία, στο μέσο της οποίας είναι ένα σπήλαιο υπόγειο, του οποίου η είσοδος βρίσκεται προς νότο και η έξοδος προς ανατολάς (ίσως προς βορά) μέσα στο σπήλαιο δυτικά δεικνύεται η Αγία Φάτνη».

Το σημείο της Γέννησης

Κάτω ακριβώς από το Καθολικό του ναού βρίσκεται το Άγιο Σπήλαιο, διαστάσεων 12Χ4 και ύψους τριών μέτρων, στο οποίο μπαίνει κανείς αφού κατέβει τα 13 σκαλοπάτια που έχει.Το Άγιο Σπήλαιο φωτίζεται μόνο από καντήλια.Στο σημείο που γεννήθηκε το Θείο Βρέφος υπάρχει ένα μεγάλο αστέρι από ασήμι και μάρμαρο, στο δάπεδο που γράφει με Λατινικούς χαρακτήρες.«ΕΝΤΑΥΘΑ ΕΚ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΕΓΕΝΝΗΘΗ Ο ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ”

Πάνω από το σημείο αυτό είναι η Αγία Τράπεζα των Ορθοδόξων. Σε άλλο σημείο του Σπηλαίου βρίσκεται η Αγία Φάτνη, που ανήκει στους Λατίνους.Εκεί, κάθε χρόνο στις 25 Δεκεμβρίου γίνεται με συγκινητική μεγαλοπρέπεια ο γιορτασμός της γέννησης του Ιησού, με παρουσία επισήμων, του Πατριάρχη και πολλών πιστών.

Σύμφωνα με την παράδοση οι Πέρσες κατακτητές το 614, σεβάστηκαν το Ναό της Γεννήσεως και δεν τον κατέστρεψαν, αναγνωρίζοντας τους 3 Πέρσες Μάγους, στο ψηφιδωτό που βρισκόταν στον δυτικό τοίχο του Νάρθηκα, με την παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού και της Προσκυνήσεως από των Μάγων. 

Το Άγιο Σπήλαιο είναι σκαλισμένο στο φυσικό βράχο και είναι ο αυθεντικός τόπος της Γέννησης. Ευτυχώς για εμάς τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, το 1757 με διάταγμα του σουλτάνου Οσμάν του τρίτου, το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ανακτά πλήρως την δικαιοδοσία του Ναού και του Σπηλαίου. 

Ο τόπος που γεννήθηκε ο Ιησούς ανήκει στους Έλληνες Ορθόδοξους. Ένα ασημένιο δεκατετράκτινο αστέρι που συμβολίζει το φωτεινό άστρο της γέννησης του Χριστού υποδεικνύει τη θέση που ενσαρκώθηκε ο Θείος λόγος. Απέναντι από τον τόπο της Γέννησης είναι η Αγία Φάτνη και σύμφωνα με την παράδοση , η αγία Ελένη βρήκε την αυθεντική πήλινη φάτνη την οποία αντικατέστησε με μια ασημένια.

Αυτή η φάτνη μεταφέρθηκε στη βασιλική της Σάντα Μαρία Μαντζόρε στη Ρώμη και σωζόταν ως το 12ο αιώνα. Πλάι στη φάτνη βρίσκεται το προσκύνημα των μάγων και βορειοδυτικά του σπηλαίου υπάρχει μια δεξαμενή από όπου η Παρθένος άντλησε απ αυτήν νερό για να πλύνει το Θείου Βρέφος.

Το φρέαρ του άστρου

Κάτω από το Ιερό Βήμα της βασιλικής στα βόρεια του σπηλαίου της Γέννησης, υπήρχε μια στέρνα που ονομαζόταν το «φρέαρ του άστρου”. Μέσα σε εκείνο το νερό, από όπου σύμφωνα με την παράδοση είχε πάρει η Παναγιά για να πιεί, συνέβαινε ένα εξαιρετικό θαύμα:Κάθε ευσεβής άνθρωπος, όταν κοίταζε προς τα κάτω, μπορούσε να δει το άστρο να περνάει από τη μια μεριά στην άλλη. 

Το οκταγωνικό πηγάδι που διατηρείται σήμερα στη νότιο πλευρά του ναού θεωρείται ότι αποτελεί την απόληξη του θαυματουργού εκείνου πηγαδιού. Στα πρώτα χρόνια υπήρχαν πολλά  προσκυνήματα συνδεμένα με τη Γέννηση σε όλη τη Βηθλεέμ, όπως «ο κάμπος των ποιμένων” δηλαδή ο τόπος όπου του αναγγέλθηκε το χαρμόσυνο γεγονός. 

Το «φρεάρ της Παναγίας” και το «σπήλαιο των Μάγων” 

εκεί όπου οι τρεις Μάγοι σταμάτησαν κατά την επιστροφή τους.  

Στα μεταγενέστερα όμως χρόνια το προσκύνημα της Γεννήσεως συνδέθηκε αποκλειστικά με την ομώνυμη βασιλική.Τον 6ο αιώνα ο μοναχός Adammanus από την Ιρλανδία έγραφε: Πέρα από τον τοίχο ( δεν είναι σαφές αν εννοεί έξω από το ναό ή τα τείχη της πόλης) βρέθηκε ένα λίθος που θεωρούνταν ιερός γιατί πάνω σε αυτό η μαία Σαλώμη είχε ρίξει το νερό από το λουτρό του βρέφους. 

Από κει άρχισε να αναβλύζει μια πηγή καθαρή και διάφανη.Πέντε αιώνες αργότερα ένα ανώνυμο  βυζαντινό κείμενο πιστοποιούσε ότι η μαία Σαλώμη δεν έχυσε το νερό αλλά το απέκρυψε στη δεξιά πλευρά του σπηλαίου. Δηλαδή στο νότιο μέρος κι από κει άρχισε να αναβλύζει ένα υπέροχο και θαυματουργό μύρο.

Το οποίο η Μαρία Μαγδαληνή το χρησιμοποιούσε για να αλείψει τον Κύριο.Εκείνο το νερό, όπως πιστεύεται, προερχόταν  από τη στέρνα που βρίσκεται μέχρι και σήμερα στη ΒΔ πλευρά του ναού. Στην περίοδο των Σταυροφορικής κυριαρχίας το υπέδαφος του ναού της Γεννήσεως φιλοξενούσε και τον τάφο των Αγίων Αθώων Παίδων που αποτελούσαν τα σημαντικότερα λείψανα αγίων στη Βηθλεέμ και είχαν εντοπιστεί έξω από την πόλη.

Πιο περίεργη, ήταν η λατρεία, επίσης μέσα στο σπήλαιο, ενός τραπεζιού, πάνω στο οποίο, σύμφωνα με τις πηγές του 12ου αιώνα, η Παναγιά είχε γευματίσει με τους Μάγους.Οι προσκυνητές που κατέβαιναν στο σπήλαιο για να προσκυνήσουν, προσπαθούσαν να πάρουν μαζί τους κάποιο λίθινο κομμάτι του ή λίγη σκόνη για να τα χρησιμοποιήσουν σαν φυλαχτό, επίσης συνήθιζαν να πίνουν θαυματουργό νερό από το πηγάδι Άστρου.

Ένα άλλο σπήλαιο κοντά στο ναό, γνωστό ως σήμερα ως «σπήλαιο του γάλακτος” οφείλει την ονομασία του στο κατάλευκο ως γάλα χρώμα, όπως σημειώνει ο βυζαντινός ποιητής Περδίκης από την Έφεσο. Σύμφωνα με την παράδοση το σπήλαιο έγινε άσπρο, όταν έπεσε εκεί μια σταγόνα από το γάλα της Παναγιάς και, όπως πίστευαν, η λάσπη του ήταν θαυματουργή για τις μητέρες που δεν μπορούσαν να θηλάσουν.  

Για το λόγο αυτό το επισκέπτονταν και οι γυναίκες της μουσουλμανικής κοινότητας.Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Βηθλεέμ θεωρούνταν ιερή και από τους μουσουλμάνους. Άραβες συγγραφείς  του 10ου αιώνα, όπως ο Άλ- Ισταχρή, πιστοποιούν ότι η πόλη φιλοξενούσε το λείψανο της χουρμαδιάς, η οποία σύμφωνα με το Κοράνι (κεφάλαιο ΙΘ΄) είχε θρέψει με τους καρπούς της την Παναγιά. 

Όταν τον ΙΑ’ αι. όλες οι εκκλησίες της Αγίας Γης κατεδαφίσθηκαν από τον Χακίμ ιμπν Αμρ-ιλλάχ μόνο η εκκλησία της Βηθλεέμ σώθηκε.Ο Γάλλος χρονογράφος Ademar έγραψε ότι, όταν οι Σαρακηνοί αποπειράθηκαν να καταστρέψουν τον ναό, φως ως αστραπή έπεσε πάνω τους και θανάτωσε πολλούς.

Το 1099 μ.Χ. έφτασαν οι σταυροφόροι στα Ιεροσόλυμα. 
Βρήκαν την εκκλησία της Βηθλεέμ άθικτη. Ο Γοδεφρείδος 
απέστειλε τον Ταγκράδο με 100 ιππότες και κατέλαβαν 
την Βηθλεέμ μέσα σε μια μέρα. 

Το 1103 μ.Χ. γράφει, ότι όλη η περιοχή είχε ερημώσει και μόνο ο ναός έστεκε ακόμη όρθιος. Στον επόμενο μισό αιώνα η φθορά είχε επέλθει σε τέτοιο σημείο, ώστε ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων κυρ Μανουήλ Κομνηνός με μεγαλοδωρία επισκεύασε αυτόν. 

Ο Ιωάννης Φωκάς στο σύγγραμμά του για τους Αγίους Τόπους δασώζει, ότι ο Λατίνος επίσκοπος έστησε την μορφή του αυτοκράτορα Μανουήλ στο Θυσιαστήριο του Αγίου Σπηλαίου. Μετά την διάλυση των σταυροφορικών βασιλείων, οι αυτοκράτορες της Κων/πολης, διατήρησαν τον ορθόδοξο κλήρο στην Βηθλεέμ, κατευνάζοντες με πλούσια δώρα την εκδικητική μανία των μουσουλμάνων.

Έτσι το 1348 ο Καντακουζηνός απέστειλε πρεσβεία στον Σουλτάνο των Μαμελούκων της Αιγύπτου Νασρεντίν Χασάν, υπό τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Λάζαρο, που μεσίτευσε υπέρ του Ναού της Αναστάσεως και των άλλων προσκυνημάτων.

Το 1435 μ.Χ. ο βασιλιάς της Τραπεζούντας Αλέξιος 
Κομνηνός ανακαίνισε την μολυβδοσκέπαστη στέγη του ναού. 

Το 1561 ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σοφρώνιος έκτισε τις τέσσερις κάμαρες που βρίσκονται σε αμφότερα τα μέρη του Αγίου Σπηλαίου. Η στέγη του ναού έχρηζε ήδη εκ νέου επισκευή επί πατριαρχίας του Παϊσίου, αλλά αυτός δεν κατόρθωσε να φέρει εις πέρας το έργο, λόγω έλλειψης χρημάτων.

Ο διάδοχός του Νεκτάριος έπεισε κάποιον επιφανή Μανωλάκη Καστοριανό να συνδράμει στις εργασίες και ξεκίνησε την διαδικασία της έκδοσης της σχετικής άδειας από την Πύλη. Οι εργασίες εκίνησαν τελικά από τον Πατριάρχη Δοσίθεο. Ο προαναφερθείς Μανωλάκης Καστοριανός συγκέντρωσε την απαραίτητη ξυλεία στην Ιόππη.

Από εκεί με άμαξες κατευθύνθηκαν στα Ιεροσόλυμα. Αλλά στην κοιλάδα του χείμαρρου Σαλάμ, βόρεια από τους Εμμαούς, ο δρόμος ήταν δύσβατος και οι άμαξες δεν μπορούσαν να διέλθουν. Εξήλθαν λοιπό οι Ορθόδοξοι από τις πόλεις Ρεμπλί, Ραμμάλα και Λύδδα καθώς και από Ιερουσαλήμ και με την δική τους προσωπική εργασία διάνοιξαν την οδό προς Ιερουσαλήμ.

Έτσι η μεταφορά διήρκεσε από Αύγουστο ως Δεκέμβριο. Τον Σεπτέμβριο του 1672 ξεκίνησαν η επισκευή που συμπεριελάμβανε την ανακαίνιση της στέγης, συτνήρηση στους τοίχους, διάνοιξη θυρών κεκλεισμένων και παραθύρων κι αντίστοιχη τοποθέτηση, μαρμαρόστρωση και ασβέστωμα.Για την κάλυψη της στέγης με μόλυβδο αναχωνεύθηκε ο ήδη υπάρχων και συμπληρώθηκε όσο έλειπε. 

Τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούλιο του ίδιου (εκκλησιαστικού) έτους από την σύνοδο που απήλλαξε τον Κύριλλο Λούκαρη από τις κατηγορίες των Ιησουιτών. Άλλες μικρότερες επισκευές έγιναν το 1689 μ.Χ. με την άδεια του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Β’ και το 1775 μ.Χ. επί πατριαρχίας Αβραμίου.Το 1842 μ.Χ. έγινε άλλη μια μεγάλη ανακαίνιση του οικοδομήματος επί Αθανασίου του Γ’. 

Η στέγη αντικαταστάθηκε και μολυβδοσκεπάστηκε.Το έδαφος του Καθολικού στρώθηκε με μάρμαρα, ενώ έξω στις κολώνες στρώθηκε με ντόπια πέτρα. Όλοι οι τοίχοι, των οποίων το μωσαϊκό κατέπεσε από την πολυκαιρία, καλύφθηκαν με μαρμαρόσκονη. Αυτή ήταν και η τελευταία μεγάλη ανακαίνιση του ναού.

Πώς χτίστηκε ο Ναός της Γεννήσεως

Περίπου 130 χρόνια μετά τον ερχομό του Χριστού το Αγιο Σπήλαιο αποτελούσε τόπο προσκυνήματος  για τους χριστιανούς. Όταν κατά τον 11ο αιώνα όλες οι εκκλησίες της Αγίας Γης κατεδαφίστηκαν, η μόνη που σώθηκε ήταν η εκκλησία της Βηθλεέμ

Μέσα στις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων η σκέψη μας ταξιδεύει συχνά στην Αγία Πόλη της Βηθλεέμ. Στην ιερή αυτή πόλη η οποία είναι συνυφασμένη με την ενσάρκωση του Θεανθρώπου. Δεν μπορεί κάποιος, εφόσον βρεθεί εκεί, να μην επισκεφθεί τον Ναό της Γεννήσεως. 

Ο ναός έχει τη δική του σπουδαία ιστορία. Οπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο τουμακαριστού π. Βενιαμίν Ιωαννίδου «Προσκυνητάριον της Αγίας Γης» και από το έργο του Αρχιεπισκόπου Διοκαισαρείας Ιακώβου με τον τίτλο:

«Οι Αγιοι Τόποι της Παλαιστίνης και το τάγμα των Αγιοταφιτών», «περίπου 130 χρόνια μετά τη Γέννηση του Χριστού το Αγιο Σπήλαιο αποτελούσε τόπο προσκυνήματος για τους χριστιανούς.Ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας Αδριανός, θέλοντας να παραδώσει στη λήθη τον τόπο, ανήγειρε ναό αφιερωμένο στον Αδωνη, όπως είχε πράξει και στον Γολγοθά, με την ανέγερση ιερού αφιερωμένου στην Αφροδίτη. 

Η προσπάθειά του αυτή όμως δεν τελεσφόρησε. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ωριγένη, ο οποίος επισκέφθηκε την Παλαιστίνη το 213 μ.Χ., ο τόπος ήταν περιφανής και το χριστιανικό προσκύνημα ξακουστό, ακόμα και ανάμεσα στους εθνικούς».

ΑΓ. ΕΛΕΝΗ

Στις αρχές του 4ου αιώνα, μάλιστα, η Αγία Ελένη ανήγειρε χριστιανικό ναό και αφιέρωσε πολύτιμα κειμήλια. Το οικοδόμημα συμπλήρωσε ο Μ. Κωνσταντίνος, ο οποίος στόλισε με χρυσό, ασήμι και πολύτιμους λίθους τα αναθήματα, κατά τη μαρτυρία του Ευσεβίου Καισαρείας. 

Τη μαρτυρία αυτή επιβεβαιώνει και ο συγγραφέας του Οδοιπορικού της Βουρδιγάλης, γράφοντας για την εκκλησία της Βηθλεέμ: «Δύο μίλια πέρα του τάφου της Ραχήλ είναι η Βηθλεέμ, όπου γεννήθηκε ο Χριστός· εκεί οικοδομήθηκε εκκλησία κατά διαταγή του Μ. Κωνσταντίνου».

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ
Αναφέρεται, επίσης, στα βιβλία αυτά: «Η εκκλησία διατηρήθηκε για δύο αιώνες. Τον 5ο αιώνα ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ανήγειρε μια ακόμα μεγαλύτερη και περιφανέστερη εκκλησία.  Ήθελε το οικοδόμημα αυτό να είναι το λαμπρότερο απ' όλα όσα υπήρχαν τότε στην περιοχή της Παλαιστίνης. 

Ο αρχιτέκτονας, όμως, από σεβασμό στο αρχαίο έθος, διατήρησε το αρχικό σχήμα του ναού εν μέρει. Την επιβεβαίωση της πληροφορίας, ότι ο ναός στη Βηθλεέμ είναι έργο δικό του, λαμβάνουμε από ανώνυμο αραβικό χρονικό. Μετά τον Ιουστινιανό σπανίζουν οι πληροφορίες για τον ναό αυτό.

Η περσική εισβολή του 614 μ.Χ. ενδεχομένως να επέφερε καταστροφή και στη Βηθλεέμ, όμως η στιβαρή κατασκευή δεν επέτρεψε εκτεταμένες βλάβες». Παράλληλα, τονίζεται: «Η ζημιά διορθώθηκε εύκολα και επανήλθε στην πρότερη λαμπρή κατάσταση.

Οι Αρκούλφος και Βιλιβάρδος περιγράφουν με θαυμασμό τον ναό, ενώ ο Βερνάρδος τον 8ο αιώνα γράφει:“Στη Βηθλεέμ υπάρχει μεγάλη εκκλησία, στο μέσο της οποίας είναι ένα σπήλαιο υπόγειο, του οποίου η είσοδος βρίσκεται προς Νότο και η έξοδος προς Ανατολάς (ίσως προς Βορρά)· μέσα στο σπήλαιο δυτικά δεικνύεται η Αγία Φάτνη”».

ΑΘΙΚΤΗ
Αργότερα, κατά τον 11ο αιώνα, όλες οι εκκλησίες της Αγίας Γης κατεδαφίστηκαν από τον Αραβα Χακίμ Ιμπν Αμρ-ιλλάχ. Μόνο η εκκλησία της Βηθλεέμ σώθηκε. Ο Γάλλος χρονογράφος Ademar έγραψε ότι, όταν οι Σαρακηνοί αποπειράθηκαν να καταστρέψουν τον ναό, φως ως αστραπή έπεσε πάνω τους και θανάτωσε πολλούς.

Το 1099 μ.Χ. έφτασαν οι σταυροφόροι στα Ιεροσόλυμα. Βρήκαν την εκκλησία της Βηθλεέμ άθικτη. Ο Γοδεφρείδος απέστειλε τον Ταγκράδο με 100 ιππότες και κατέλαβαν τη Βηθλεέμ μέσα σε μία ημέρα. 

Το 1103 μ.Χ. γράφει ότι όλη η περιοχή είχε ερημώσει και μόνο ο ναός έμενε ακόμη όρθιος. Λίγους αιώνες αργότερα, συγκεκριμένα το έτος 1435, ο βασιλιάς της Τραπεζούντας Αλέξιος Κομνηνός ανακαίνισε τη μολυβδοσκέπαστη στέγη του ναού.

Κατά τον 16ο αιώνα και συγκεκριμένα «το 1561, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σωφρόνιος έκτισε τις τέσσερις κάμαρες που βρίσκονται σε αμφότερα τα μέρη του Αγίου Σπηλαίου. Η στέγη του ναού έχρηζε ήδη εκ νέου επισκευής επί πατριαρχίας του Παϊσίου, αλλά αυτός δεν κατόρθωσε να φέρει εις πέρας το έργο λόγω έλλειψης χρημάτων.

Ο διάδοχός του Νεκτάριος έπεισε κάποιον επιφανή Μανωλάκη Καστοριανό να συνδράμει στις εργασίες και ξεκίνησε τη διαδικασία της έκδοσης της σχετικής άδειας από την Πύλη. Οι εργασίες ξεκίνησαν τελικά από τον Πατριάρχη Δοσίθεο.

Ο προαναφερθείς Μανωλάκης Καστοριανός συγκέντρωσε την απαραίτητη ξυλεία στην Ιόππη. Από εκεί με άμαξες κατευθύνθηκαν στα Ιεροσόλυμα. Αλλά στην κοιλάδα του χειμάρρου Σαλάμ, βόρεια από τους Εμμαούς, ο δρόμος ήταν δύσβατος και οι άμαξες δεν μπορούσαν να διέλθουν», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.

ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗΣ

Επιπροσθέτως, τονίζεται: «Εξήλθαν οι Ορθόδοξοι από τις πόλεις Ρεμπλί, Ραμμάλα και Λύδδα, καθώς και από Ιερουσαλήμ, και με τη δική τους προσωπική εργασία διάνοιξαν την οδό προς Ιερουσαλήμ. Έτσι, η μεταφορά διήρκεσε από Αύγουστο ως Δεκέμβριο.

Τον Σεπτέμβριο του 1672 ξεκίνησε η επισκευή που συμπεριελάμβανε την ανακαίνιση της στέγης, συντήρηση στους τοίχους, διάνοιξη θυρών κεκλεισμένων και παραθύρων, κι αντίστοιχη τοποθέτηση, μαρμαρόστρωση και ασβέστωμα. Για την κάλυψη της στέγης με μόλυβδο αναχωνεύθηκε ο ήδη υπάρχων και συμπληρώθηκε όσο έλειπε. 

Τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούλιο του ίδιου (εκκλησιαστικού) έτους από τη σύνοδο που απήλλαξε τον Κύριλλο Λούκαρη από τις κατηγορίες των ιησουιτών.Το 1842 μ.Χ. έγινε άλλη μια μεγάλη ανακαίνιση του οικοδομήματος, επί Αθανασίου Γ΄». 

ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΟΠΟΥ ΕΓΕΝΝΗΘΗ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ

ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας. Πόλις ἡ ὁποία ἐχάραξε ἀνεξιτήλως τὴν πορείαν τῆς ἀνθρωπότητος. Τὸ ὄνομά της, εἰς τὴν ἑβραϊκὴν Bethlehem, σημαίνει οἶκος τοῦ ἄρτου, τοῦ Ἄρτου τῆς ζωῆς. Ὅπως ἀναφέρεται εἰς τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Ματθαίου (κεφ.Β,1) καὶ τοῦ Λουκᾶ (κεφ Β 1-15) εἶναι ὁ τόπος τῆς γεννήσεως τοῦ Ἰησοῦ. 

Ἡ Βηθλεὲμ ἔχει ἐπίσης καὶ τὴν ὀνομασίαν Ἐφραθά, καθὼς καὶ Βηθλεὲμ-πόλις Δαυῒδ διὰ νὰ διακρίνεται ἀπὸ τὴν ὁμώνυμον πόλιν Βηθλεὲμ νοτίως τῆς Γαλιλαίας. Ἀλλάζει ριζικῶς τὸν 4ον αἰῶνα ὅταν ἡ Ἁγία Ἑλένη, ἔκτισε τὸ 327-333 ἐπάνω εἰς τὸ Σπήλαιον τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ μεγαλοπρεπῆ Βασιλικήν, συντελοῦσα εἰς τὴν μετατροπήν τοῦ μικροῦ αὐτοῦ καὶ ἀσημάντου χωριοῦ εἰς σπουδαῖον προσκυνηματικὸν κέντρον. 

Τὸ ἐσωτερικὸν τῆς Βασιλικῆς σώζεται εἰς τὴν ἀρχικήν του μορφήν. Εἶναι πεντάκλιτος βασιλικὴ καὶ τὰ κλίτη χωρίζονται διὰ τεσσαράκοντα μονολίθους κίονας κορινθιακοῦ ρυθμοῦ. Οἱ κίονες ἀπεικονίζουν διαφόρους Ἁγίους τῆς ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. 

Τὸ μεγαλύτερον μέρος τοῦ Σπηλαίου τῆς Γεννήσεως εἶναι ἐσκαλισμένον εἰς τὸν φυσικὸν βράχον ἐνῶ τὸ ὑπόλοιπον εἶναι κτιστόν. Συμφώνως πρὸς τὰ εὑρήματα αὐτὰ τὸ Σπήλαιον, ὅπου ἐγεννήθη ὁ Χριστὸς ἦτο ἐσκεπασμένον μὲ ὀκταγωνικὸν κτίσμα καὶ οἱ προσκυνηταὶ ἠδύναντο νὰ δοῦν μέσα ἀπὸ ἓν ἄνοιγμα, τὸ ὁποῖον ὑπῆρχε εἰς τὸ κέντρον. 

Τὰ δάπεδα τῆς Βασιλικῆς καὶ τοῦ ὀκταγώνου ἦσαν ἐστρωμένα μὲ πολύχρωμα μωσαϊκά. Τὸ ὀκτάγωνον διεδέχθη τρίκογχον Ἱερὸν βῆμα ὑπὸ τοῦ ὁποίου εὑρίσκεται τὸ Σπήλαιον. Εἰς τὸν δυτικὸν τοῖχον τοῦ Νάρθηκος ὁ ὁποῖος ἔβλεπε πρὸς τὴν αὐλήν, ὑπῆρξε ψηφιδωτὸν μὲ τὴν παράστασιν τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Προσκυνήσεως τῶν Μάγων.

Συμφώνως πρὸς τὴν παράδοσιν οἱ Πέρσαι ὅταν ἐπέδραμαν τὸ 614 εἰς τὴν Παλαιστίνην μὲ τὸν Χοσρόην, ἐσεβάσθησαν τὸν Ναὸν τῆς Γεννήσεως ἀναγνωρίζοντες εἰς τὸ ψηφιδωτὸν τοῦ Νάρθηκος τοὺς Τρεῖς Πέρσας Μάγους νὰ προσφέρουν τὰ δῶρα τους εἰς τὸ Θεῖον Βρέφος. 

Μετὰ τὴν κατάκτησιν τῆς χώρας ὑπὸ τῶν Ἀράβων τὸ 638 καὶ τὴν συνθήκην τοῦ Ὀμάρ, Χριστιανοὶ καὶ Μουσουλμάνοι ἔζησαν ἁρμονικῶς εἰς τὴν Βηθλεέμ, καθὼς οἱ τελευταῖοι ἐτίμων τὸν Χριστὸν ὡς προφήτην καὶ ἐσέβοντο τὴν Παναγίαν. 

Τὸ 1250 τὴν δυναστείαν τῶν Ἁγιουβιδῶν εἰς τὴν Αἴγυπτον διαδέχονται οἱ Μαμελοῦκοι. Ἐπακολουθεῖ πλῆθος διωγμῶν καὶ ταλαιπωριῶν τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ τῆς πόλεως, ἐνῶ κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς ὀθωμανικῆς κατοχῆς ξεκινάει σφοδρὸς ἀγὼν Λατίνων καὶ Ἑλληνορθοδόξων διὰ τὴν κυριότητα τοῦ Ναοῦ τῆς Γεννήσεως καὶ τοῦ Ἁγίου Σπηλαίου. 

Τὸ 1757 μὲ διάταγμα τοῦ σουλτάνου Ὀσμᾶν Γ΄ τὸ Ἑλληνορθόδοξον Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ἀνακτᾶ πλήρως τὸν Ναὸν καὶ τὸ Σπήλαιον τῆς Γεννήσεως καὶ προσπαθεῖ νὰ τὰ διατηρήσῃ εἰς τὴν δικαιοδοσίαν του μέσα ἀπὸ ἀντιξόους συνθῆκας.

Ἱερά Μονή Προφήτου Ἠλιοῦ.

Ἡ Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Προφήτου Ἡλιοῦ εὑρίσκεται εἰς τὸν δρόμον πρὸς τὴν Βηθλεέμ. Τὸ Μοναστήριον ἐκτίσθη τὸν 6ον αἰῶνα μ.Χ. ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Ἠλιοῦ καὶ μετὰ ἀπὸ ἀλλεπαλλήλους καταστροφὰς ἐπανεκτίσθη τὸ 1160 μ.Χ. ὑπὸ τοῦ Βυζαντινοῦ Αὐτοκράτορος Μανουὴλ Κομνηνοῦ. 

Ἕνεκα τῶν ἐπιδρομῶν, τὸ Μοναστήριον ἐγνώρισε καὶ ἄλλας καταστροφάς. Τὸ 1860 μ.Χ. τὸ Πατριαρχεῖον φροντίζει, ὥστε νὰ ἐπανακτήσῃ τὴν λαμπρότητά του, ὅπως καὶ μὲ τὴν τελευταίαν ἀνακαίνισιν ποὺ ἔγινε ὑπὸ τοῦ Μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀσκάλωνος Ἀρκαδίου. Τὸ Μοναστήριον διασώζει πολλὰς παραδόσεις ὅπως:

-Οἱ Τρεῖς Μάγοι ἐξ Ἀνατολῆς ὅταν ἔφθασαν εἰς τὸ σημεῖον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς εἶδον ξάφνου τὸ φωτεινὸν ἄστρον, ποὺ τοὺς ὁδήγει εἰς τὸν τόπον τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ ὁποῖον εἶχον χάσῃ προηγουμένως. Μάλιστα πλησίον τοῦ Μοναστηρίου ὑπάρχει καὶ στέρνα τῶν Μάγων.

-Ἐνταῦθα μετέφερε ὁ Ἰωσὴφ τὴν Θεοτόκον, ὅταν ἔμαθε διὰ τὴν ἐγκυμοσύνην αὐτῆς μὲ σκοπὸν νὰ τὴν ἐγκαταλείψῃ. Ἄγγελος ὅμως ἐφανερώθη αὐτῷ καὶ ἤλλαξε τὰ σχέδια αὐτοῦ μετὰ τὴν πληροφορίαν ποὺ ἔδωσε αὐτῷ «…ἐκ Πνεύματος ἐστὶν Ἁγίου» (Ματθ. Α΄ 20-21).

-Εἰς τὸν τόπον αὐτὸν ἐκοιμήθη ὁ Προφήτης Ἠλίας, ὅταν ἔφυγε ἐκ τῆς Ἰουδαίας ἵνα ἀποφύγῃ τὸν θυμὸν τοῦ ἀσεβοῦς βασιλέως Ἀχαὰβ καὶ τῆς συζύγου του Ἰεζάβελ. Ἄγγελος Κυρίου εἶπεν αὐτῷ: «Ἀνάστα, φάγε καὶ πίε, ὅτι πολλὴ ἀπό σου ἡ ὁδός».

Εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν εὑρίσκεται καὶ ἓν κομμάτιον τῆς ἰαματικῆς λύσου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ὅπως καὶ λείψανον ἀγνώστου Μοναχοῦ, δεμένου μὲ ἅλυσον. Ἡ ἅλυσος ἀπετέλει τρόπον ἀσκήσεως τοῦ Μοναχοῦ. Νοτιότερον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς εὑρίσκεται ὁ «Ἀγρὸς τῶν Ἐρεβίνθων». 

Καθὼς περνοῦσε ὁ Κύριος ἀπὸ τὸ μέρος τοῦτο συνήντησε τινὰ ποὺ ἔσπερνε ρεβίθια. Ὅταν ὁ Χριστὸς τὸν ἐρώτησε τί σπέρνει, ἔλαβεν τὴν εἰρωνικὴν ἀπάντησιν ὅτι σπέρνει λίθους. Ὁ Χριστὸς τότε εἶπεν αὐτῷ: «Ὅ,τι σπέρνεις νὰ θερίσεις». Πραγματικῶς, ὅταν ἔφτασε ὁ καιρὸς τοῦ θερισμοῦ ὁ γεωργὸς θέρισε λίθους σὲ μέγεθος ρεβιθιοῦ.

Κατά την παραμονήν των Χριστουγέννων ὁ Πατριάρχης μὲ τὴν Ἱερὰν Σύνοδον, τὴν Ἁγιοταφιτικὴν Ἀδελφότητα καὶ τοὺς πιστοὺς ξεκινοῦν μὲ πομπὴν ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλὴμ κάνοντες μικρὸν σταθμὸν εἰς τὸ Μοναστήριον τοῦ Προφήτου Ἠλία. Ἀπὸ ἐκεῖ πηγαίνουν εἰς τὸν Ναὸν τῆς Γεννήσεως διὰ τὸν Μέγαν Ἑσπερινόν.

Ἱερά Μονή τῶν Ποιµένων ἐν Μπετσαχούρ.

Περίπου ἕν χιλιόμετρον ἀνατολικῶς τῆς Βηθλεὲμ εἰς τὸ χωριὸν Μπετσαχοὺρ (χωριὸν τῶν Ποιμένων), εἰς μίαν μικρὰν κοιλάδα μὲ ἐλαιόδενδρα, μερικὰ ἐκ τῶν ὁποίων εἶναι 2.000 ἐτῶν, εἶναι οἱ Ἀγροὶ τῶν Ποιμένων. Εἰς τὸ μέσον τῆς κοιλάδος ὑπάρχει σπήλαιον, τὸ ὁποῖον ἔχει μετατραπεῖ ἀπὸ τὴν Ἁγίαν Ἑλένην εἰς ἐκκλησίαν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ πανηγυρίζει τὴν 26ην Δεκεμβρίου.

Εἰς τὴν θέσιν αὐτὴν ἦτο τὸ σπήλαιον τῶν Ποιμένων, οἱ ὁποῖοι τὴν νύκτα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἤκουσαν τὸν Ἀγγελικὸν ὕμνον «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκᾶ 2, 14). Αὐτὸ τὸ σπήλαιον ἦτο μία ἐκ τῶν πολλῶν ἐκκλησιῶν, τὰς ὁποίας ἔκτισε ἡ Ἁγία Ἑλένη τὸ 325 μ.Χ., ὅταν ἦλθε εἰς τοὺς Ἁγίους Τόπους διὰ νὰ βρῇ τὸν Τίμιον Σταυρὸν τοῦ Κυρίου. 

Ἱστορικῶς ἀναφέρουμε ὅτι ἀπ’ ὅλας τὰς ἐκκλησίας, τὰς ὁποίας ἔκτισε ἡ Ἁγία Ἑλένη μόνον αὐτὴ διασώζει τὸν ἀρχικόν της χαρακτήρα. Ὅλαι αἱ ἄλλαι ἔχουν καταστραφεῖ καὶ ἐπανακτισθεῖ διὰ μέσου τῶν αἰώνων. Αὐτὸ τὸ σπήλαιον λειτούργησε ἀρχικῶς ὡς καταφύγιον τῶν ποιμένων, ἔπειτα ὡς τόπος λατρείας τους καὶ ἀπὸ τὸν 4ον αἰῶνα ἔχει χρησιμοποιηθεῖ ὑπὸ τῶν Χριστιανῶν ὡς ἐκκλησία. 

Ἔτσι λοιπόν, ἐπειδὴ τὸ σπήλαιον συνδέεται μὲ τὸν Χριστόν, τιμᾶται ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἱερὸς τόπος. Εἰς τὴν τοποθεσίαν τοῦ σπηλαίου ἀναφέρονται τὰ Ὁδοιπορικὰ τῶν Χριστιανῶν προσκυνητῶν, μὲ πρῶτον ἐκεῖνο τῆς Αἰθέριας, τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται εἰς ἀπόστασιν περίπου ἑνὸς χιλιομέτρου ἀπὸ τὴν Βασιλικήν τῆς Γεννήσεως.

Μὲ βάσιν ἀρχαιολογικὰς μαρτυρίας ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι ἡ ἐκκλησία χρονολογεῖται ἀπὸ τὴν πρώιμον Βυζαντινὴν περίοδον καὶ ὅτι εἶναι τὸ πρώτον χριστιανικὸν οἰκοδόμημα, τὸ ὁποῖον ἐκτίσθη εἰς τὴν περιοχήν. Τώρα τὸ Ἱερὸν Οἰκοδόμημα ἀποτελεῖται ἀπὸ πέντε ἐκκλησίας:

Τὸ φυσικὸν σπήλαιον, τὸ ὁποῖον μετετράπη εἰς ἐκκλησίαν ἀπὸ τὸ δεύτερον ἥμισυ τοῦ 4ου αἰῶνος. Τὴν ἐκκλησίαν τοῦ σπηλαίου, ἡ ὁποία χρονολογεῖται ἀπὸ τὸν 5ον αἰῶνα.Τὸ παρεκκλήσιον τῆς Στέγης, τὸ ὁποῖον ἐπίσης χρονολογεῖται ἀπὸ τὸν 5ον αἰῶνα

Τὴν Βασιλικήν τοῦ 6ου αἰῶνος

Τὴν ἐκκλησίαν τοῦ μοναστηριοῦ, ἡ ὁποία χρονολογεῖται ἀπὸ τὸν 7ον αἰῶνα.Τελικῶς ὁ καινούριος τρισυπόστατος Ναὸς ἐκτίσθη δίπλα ἀπὸ τὴν ὑπόγειαν ἐκκλησίαν. Αἱ ἀρχαιολογικαὶ ἔρευναι τὸ 1972-73 ἔφεραν εἰς τὸ φῶς τὰ χρωματιστὰ μωσαϊκά, μὲ τὰ ὁποῖα ἦτο ἐστρωμένον τὸ πάτωμα τοῦ φυσικοῦ σπηλαίου. 

Ἀνήκουν εἰς τὸν 4ον αἰῶνα καὶ εἶναι παρόμοια μὲ τὰ μωσαϊκά τῆς Βασιλικῆς τῆς Γεννήσεως.Ἀπὸ τὸν 6ον αἰῶνα οἱ «Ἀγροὶ τῶν Ποιμένων» ἦταν ἐκ τῶν πιὸ σημαντικῶν καὶ σεβαστῶν προσκυνημάτων τῶν . Ὁ σχετικῶς εὔκολος τρόπος προσεγγίσεὼς του ἀπὸ τὸν κυρίως δρόμον.

Ο ὁποῖος ὁδηγεῖ ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ τὴν Βηθλεὲμ εἰς τὰ μοναστήρια τῆς ἐρήμου τῆς Ἰουδαίας καὶ ἡ στενὴ σχέσις του μὲ τὴν Βασιλικήν τῆς Γεννήσεως εἰς τὴν Βηθλεὲμ (μία λιτανεία τὴν παραμονὴν τῶν Χριστουγέννων ἤνωνε τὰ δυὸ μέρη μεταξύ τους) συνηγοροῦσαν νὰ χτισθῇ ἐδῶ μία πιὸ μεγάλη ἐκκλησία. 

Μέχρι τὴν ἀρχὴν τοῦ αἰῶνος μας ὁ Πατριάρχης καὶ ἡ Ἱερὰ Σύνοδος μὲ χιλιάδας Ὀρθοδόξους κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς ἤρχοντο εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ σπηλαίου, ἡ ὁποία εἶναι ἀφιερωμένη εἰς τὴν Παναγίαν καὶ ἐλειτούργουν τὴν Παραμονὴν τῶν Χριστουγέννων. Μετὰ ἐσχημάτιζον πομπὴν πρὸς τὴν Βηθλεὲμ διὰ τὸν Μέγαν Ἑσπερινὸν τῶν Χριστουγέννων. 

Σήμερον τὸ πρόγραμμα εἶναι διαφορετικό. Τὸ ἀπόγευμα τῆς ἡμέρας τῶν Χριστουγέννων Ἀρχιερεὺς τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων μαζὶ μὲ πολλοὺς ἀπὸ τὴν ἀδελφότητα ἔρχονται εἰς τὸ χωριὸν τῶν Ποιμένων διὰ τὸν Μέγαν Πανηγυρικὸν Ἑσπερινόν τῆς Συνάξεως τῆς Θεοτόκου.

Ἱερά Μονή Ἁγίου Γεωργίου Μπετζάλα

Νοτιοδυτικῶς τῆς Βηθλεὲμ εὑρίσκεται τὸ χωρίον Μπετζάλα, τὸ ὁποῖον κατοικεῖται ὑπὸ Μουσουλμάνων. Εἰς τὸ χωρίον τοῦτο ὑπάρχει Ὀρθόδοξον Μοναστήριον πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Τὸν Ἅγιον Γεώργιον εὐλαβοῦνται καὶ οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Μουσουλμάνοι, καθ’ὅτι θεωροῦσιν αὐτὸν ντόπιον Ἅγιον καὶ λίαν θαυματουργόν. Τὰ κτήματα πέριξ τοῦ Μοναστηρίου ἦσαν τῆς μητρὸς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Εἰς τὴν Ἐκκλησίαν σώζεται ἰαματικὴ ἁλυσὶς τοῦ Ἁγίου.

ΚΑΛΗ ΠΟΡΕΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ!