ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΚΑΛΠΕΣ ΤΗΣ 24ης ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΞΕΠΗΔΑ

 

Οι δρόμοι και τα σοκάκια γύρω από την πλατεία του Ταξίμ και τον πεζόδρομο της Ιστικλάλ στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης είναι γεμάτοι αστυνόμους και ειδικές μονάδες καταστολής, ένστολους και με πολιτικά.

Η 31 Μαΐου, είναι η πέμπτη επέτειος του Γκεζί και των μεγάλων τότε διαδηλώσεων που είχαν ταλανίσει την Τουρκία για έναν περίπου μήνα.

Κάποιοι είχαν τότε κάνει λόγο για «τουρκική άνοιξη», οι υποστηρικτές και η κυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογάν έκαναν λόγο για διεθνή συνωμοσία εναντίον της Τουρκίας και αργότερα για προσπάθεια αποσταθεροποίησης του καθεστώτος από το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν.

«Πνεύμα του Γκεζί»

Ακτιβιστές αλλά και πολλοί πολιτικοί αναλυτές υιοθέτησαν τότε τον όρο «πνεύμα του Γκεζί», αναφερόμενοι στη σύγκλιση εντελώς ετερόκλητων στοιχείων και ομάδων της τουρκικής κοινωνίας εκείνες τις βδομάδες των διαδηλώσεων στο Γκεζί απέναντι στον αυξανόμενο αυταρχισμό και πατερναλισμό του Ταγίπ Ερντογάν και του ΑΚΡ. 

Από Τούρκους φιλελεύθερους και αριστερούς μέχρι Κούρδους του κουρδικού πολιτικού κινήματος, από αντικαπιταλιστές ισλαμιστές μέχρι άθεους αναρχικούς, από σκληροπυρηνικούς οργανωμένους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων μέχρι ομοφυλόφιλους και τρανσέξουαλ.

Το «πνεύμα» αυτό φάνηκε να «εξατμίζεται» μετά τη σκληρή καταστολή αλλά, σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές με τους οποίους συνομίλησε ο «Π», έκανε πάλι την εμφάνισή του λίγο πριν τις εκλογές του Ιουνίου του 2015 μέσω του φιλοκουρδικού κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP).

Για πρώτη φορά στα χρονικά της σύγχρονης Τουρκίας, ένα κόμμα που είχε «γεννηθεί» από τα σπάργανα του κουρδικού κινήματος είχε αλλάξει φιλοσοφία και χαρακτήρα και είχε ανοίξει τις πόρτες του στους Τούρκους φιλελεύθερους και αριστερούς.

Καθώς και στις μειονότητες, τους ομοφυλόφιλους και ευρύτερα στον «Άλλο». Το ΑΚΡ θα χάσει τότε την πλειοψηφία του στην Εθνοσυνέλευση, για πρώτη φορά μετά από δεκατρία χρόνια.

Οι ελπίδες «εξατμίζονται»;

Η βία που θα ξεσπάσει μετά τις εκλογές του Ιουνίου τόσο με τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην κεντρική και δυτική Τουρκία όσο και στις κουρδικές περιοχές θα ξαναδώσει την πλειοψηφία στο ΑΚΡ, ενώ η αντιπολίτευση έκανε ήδη λόγο για νοθεία.

Το «πνεύμα του Γκεζί» θα «εξατμιστεί» και πάλι και θα μείνει πια στην αφάνεια, καθώς η περίοδος μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 θα σηματοδοτήσει ένα πρωτοφανές κύμα καταδίωξης μελών του δικτύου Γκιουλέν αλλά και ευρύτερα των αντιφρονούντων. 

Το δημοψήφισμα του Απριλίου του 2017 θα δώσει μια οριακή νίκη στο «ναι» του Ταγίπ Ερντογάν, με την αντιπολίτευση να μιλά ακόμα πιο έντονα για νοθεία. Οι ελπίδες της αντιπολίτευσης για αλλαγή είχαν διαψευσθεί για άλλη μια φορά.

Τον Ιούνιο του 2017, ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου θα ξεκινήσει την «πορεία για τη Δικαιοσύνη» με τα πόδια από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη, η οποία θα ξαναδώσει για μερικές βδομάδες κάποιες ελπίδες στους αντιφρονούντες, οι οποίες όμως θα εξαφανιστούν και πάλι.

Νέες δυναμικές;

Η Τουρκία είχε ήδη βυθιστεί σε ένα κλίμα άκρατου εθνικισμού, με στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία, η οικονομία θα αρχίσει να δείχνει έντονα σημάδια κόπωσης και ο Ταγίπ Ερντογάν μαζί με τον νέο του σύμμαχο Ντεβλέτ Μπαχστελί του Κόμματος της Εθνικιστικής Δράσης θα προσφύγουν σε πρόωρες εκλογές.

Τις πρώτες βδομάδες η αντιπολίτευση, στην οποία έχει πλέον προστεθεί και το Καλό Κόμμα της υβριδικής εθνικίστριας Μεράλ Ακσενέρ, θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις παλιές εσωτερικές της διαμάχες και έριδες αδυνατώντας να έρθει σε συνεννόηση.

Ωστόσο, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και ο αρχηγός του μικρού αλλά όλο και πιο σημαντικού ισλαμικού κόμματος της Ευδαιμονίας (SP) Τεμέλ Καραμολάογλου θα έρθουν σε συνεννόηση και θα πείσουν και τη Μεράλ Ακσενέρ να συμμετάσχει σε μια συμμαχία εναντίον της συμμαχίας του ΑΚΡ με το ΜΗΡ. 

Το HDP θα μείνει εκτός της συμμαχίας αυτής λόγω της άρνησης της Μεράλ Ακσενέρ, αλλά οι σχέσεις του με την αντικυβερνητική συμμαχία γίνονται όλο και πιο αγαστές.

Στις εκλογές του Ιουνίου του 2015 για πρώτη φορά στα χρονικά της σύγχρονης Τουρκίας, το φιλοκουρδικό κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP), ένα κόμμα που είχε «γεννηθεί» από τα σπάργανα του κουρδικού κινήματος, 

Άλλαξε φιλοσοφία και χαρακτήρα και άνοιξε τις πόρτες του στους Τούρκους φιλελεύθερους και αριστερούς, καθώς και στις μειονότητες, τους ομοφυλόφιλους και ευρύτερα στον «Άλλο». Το ΑΚΡ θα χάσει τότε την πλειοψηφία του στην Εθνοσυνέλευση, για πρώτη φορά μετά από δεκατρία χρόνια.

Οι «τρεις Τουρκίες»

Έτσι, λιγότερο από έναν μήνα πια πριν τις εκλογές της 24ης Ιουνίου, οι οποίες έχουν λάβει έναν ιστορικό χαρακτήρα για την Τουρκία και το μέλλον της.

Το βασικό ερώτημα που αναδεικνύεται είναι το τι γίνεται κάτω και ανάμεσα στις διαχωριστικές γραμμές, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί μέσα από το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία χωρίζεται σε τρεις γεωγραφικές και κοινωνικοοικονομικές υποενότητες.

Ένα μοντέλο το οποίο έχει πράγματι αποτυπώσει τις κυρίαρχες ενδεχομένως τάσεις και δυναμικές στις πολιτικές και εκλογικές επιλογές των Τούρκων, όπως έχουν δείξει μέχρι τώρα οι εκλογικές αναμετρήσεις των τελευταίων δύο σχεδόν δεκαετιών.

Τρεις Τουρκίες οι οποίες βρίσκονται ιστορικά και παραδοσιακά σε μια μόνιμη διαμάχη. Μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Ο έγκριτος Τούρκος δημοσκόπος Μπεκίρ Αγάρντιρ, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Cumhurriyet» πριν από λίγες βδομάδες, συνόψισε τις τρεις Τουρκίες. Στην Τουρκία υπάρχουν τρεις γεωγραφίες: 

Η πρώτη είναι οι όχθες της δυτικής και νοτιοδυτικής Τουρκίας, από την Κωνσταντινούπολη στην Αλεξανδρέττα. Πρόκειται για την αστική και με παλιά αστική παράδοση Τουρκία, πιο εκσυγχρονισμένη, πιο εκδυτικοποιημένη, με οικονομική ανάπτυξη που στηρίζεται λιγότερο στο κράτος. 

Η δεύτερη, που βρίσκεται στην κεντρική και νότια Ανατολία και τη Μαύρη Θάλασσα, με παραδοσιακό συντηρητισμό, πολύ έντονες θρησκευτικές ευαισθησίες, πιο πρόσφατη αστικοποίηση και μεγαλύτερη οικονομική εξάρτηση από το κράτος. 

Και τέλος η τρίτη, η οποία είναι στις κουρδικές περιοχές, η λιγότερο ανεπτυγμένη οικονομικά και αστικά και με αιτήματα που αφορούν την ταυτότητά τους

Μοντέλο εκλογικής συμπεριφοράς;

Όπως αναδεικνύεται από τα εκλογικά αποτελέσματα των εκλογών του Ιουνίου και του Νοεμβρίου του 2015, η «πρώτη» Τουρκία σχεδόν ταυτίζεται με το CHP, με τους θύλακες του κόμματος στην εσωτερική και νοτιοδυτική Τουρκία.

Σε περιοχές που ζουν κυρίως Αλεβίτες, τη «δεύτερη» να ταυτίζεται σχεδόν με το ΑΚΡ και το ΜΗΡ και την «τρίτη» με το HDP. Οι τρεις αυτές Τουρκίες αναδεικνύονται επίσης και από τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος του 2017.

Που έφεραν όμως για πρώτη φορά το CHP και το HDP στο ίδιο στρατόπεδο ενώ ανέδειξαν, επίσης για πρώτη φορά, μια μερίδα δυσαρεστημένων από τον Ταγίπ Ερντογάν και το ΑΚΡ εκσυγχρονισμένων ισλαμιστών νεοαστών.

Ωστόσο, η πόλωση στην οποία έχει βυθιστεί η Τουρκία την τελευταία μακρά περίοδο φαίνεται ότι έχει ρίξει ένα μεγάλο «πέπλο» κάτω από το οποίο οι κοινωνικές και πολιτικές ζυμώσεις και δυναμικές όχι μόνο συνεχίζονται, με πολύ γρήγορους ρυθμούς, 

Φαίνεται όμως ότι και μετατοπίζουν τις μέχρι τώρα διαχωριστικές γραμμές, τόσο στην κοινωνική συμπεριφορά και καθημερινότητα των Τούρκων, όσο και στις πολιτικές τους επιλογές και προσδοκίες.

Ίσως πίσω από τις τρεις αυτές Τουρκίες να αναδεικνύεται σταδιακά μια άλλη, μια πραγματικά νέα Τουρκία στην οποία η πόλωση και ο κατακερματισμός να περνούν σε μια διαφορετική φάση.

Όπου οι διαχωριστικές γραμμές  χάνουν τα μέχρι τώρα έντονα χρώματα της επιφάνειάς τους. Κάτι που ίσως να φανεί από τα αποτελέσματα των εκλογών της 24ης Ιουνίου.

Ο Ερντογάν πυροδοτεί αλλά...

Όπως και με το Γκεζί έτσι και τώρα, ο Ταγίπ Ερντογάν είναι αναμφισβήτητα αυτός που ξεκινά, που πυροδοτεί, τις δυναμικές και όχι μόνο αρνητικά, εξηγεί στον «Π» ένας βετεράνος πολιτικός αναλυτής.

Όπως, για παράδειγμα, οι νέες γενεές της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων και των «ισλαμιστών», που είναι τόσο ενσωματωμένες με τον υπόλοιπο κόσμο και που έχουν δυτικότροπο τρόπο ζωής και παγκοσμιοποιημένες προσδοκίες, οι οποίες διαμορφώθηκαν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. 

Αλλά ενδεχομένως ο Τούρκος Πρόεδρος δεν θα είναι πια ο «πρωταγωνιστής» στις επόμενες εξελίξεις, καθώς οι κοινωνικές δυναμικές που ξεκίνησαν ή επιταχύνθηκαν επί της εξουσίας του είναι πλέον τόσο βαθιές και τόσο ισχυρές που θα τον ξεπεράσουν.

Ωρίμανση;

Ενόψει των εκλογών της 24ης Ιουνίου, αναδεικνύεται ενδεχομένως μια «γενεολογία» ή μια «χρονολογία» συγκεκριμένων στιγμών καμπής στην τουρκική κοινωνία και πολιτική.

Αυτό εκτιμά στον «Π» ένας από τους πιο διορατικούς νέους ακαδημαϊκούς της Τουρκίας, που εξηγεί ότι το πρώτο σημείο καμπής, όπου έγινε μια πρώτη σύγκλιση, μια πρώτη απόπειρα εξεύρεσης κοινού τόπου και εξασθένισης των διαχωριστικών γραμμών ήταν το Γκεζί. 

Στη συνέχεια ήρθαν οι εκλογές του Ιουνίου του 2015 και μετά η πορεία για τη Δικαιοσύνη. Στιγμές που αποτυπώνουν βαθιές αλλαγές στην κοινωνία και που προετοίμασαν το έδαφος για τις ζυμώσεις που βρίσκονται σήμερα σε πλήρη εξέλιξη ανάμεσα στα κόμματα της αντιπολίτευσης.

Και που αποτελούν ενδείξεις ότι στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας υπάρχει μια διαδικασία συλλογικής ωρίμανσης και επικράτησης ορθολογισμού αλλά και αναζήτησης νέων μεθόδων αντιμετώπισης των χρόνιων, αλλά και των πιο πρόσφατων προβλημάτων της χώρας. 

Διαδικασία στην οποία θα κληθεί κάποια στιγμή να συμμετάσχει και το ΑΚΡ που διατηρεί έναν σημαντικό ρόλο ανεξάρτητα από την πορεία στην οποία έχει βρεθεί σήμερα.

Ωστόσο, το κατά πόσο αυτές οι δυναμικές και οι ενδείξεις ωρίμανσης και ορθολογισμού θα αποδειχθούν ότι είναι αρκετά ισχυρές για να φέρουν πολιτικές αλλαγές αλλά και για να ανοίξουν τον δρόμο για μια πραγματικά νέα Τουρκία κοινωνικής και πολιτικής ωριμότητας δεν θα φανεί παρά μόνο μετά τις εκλογές της 24ης Ιουνίου.

Αέρας αισιοδοξίας στην αντιπολίτευση

Στον ευρύτερο χώρο της αντιπολίτευσης καταγράφεται τις τελευταίες δύο εβδομάδες μια αυξανόμενη αισιοδοξία ενόψει των εκλογών της 24ης Ιουνίου. 

Τόσο όσον αφορά τις βουλευτικές όσο και τις προεδρικές.

Η ελπίδα αυτή στηρίζεται σε συγκεκριμένα δεδομένα σήμερα και, σε αντίθεση με τη μάλλον ρομαντική ελπίδα που είχε διαμορφωθεί τον Ιούνιο του 2015 με την ανάδειξη του HDP, φαίνεται να είναι και πιο ευρεία και πιο βαθιά.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, το αποτέλεσμα των εκλογών θα διαμορφωθεί από τους Κούρδους, οι οποίοι, όπως εκτιμούν ορισμένοι πολιτικοί αναλυτές «κρατούν στα χέρια τους» το μέλλον της Τουρκίας, αλλά και από τους δυσαρεστημένους ισλαμιστές νεοαστούς.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αυτές οι δύο ομάδες βρίσκονται σε μια μακρά διαδικασία εσωτερικών αλλαγών και μεταλλάξεων οι οποίες γίνονται όμως και σε πλήρη διάδραση με τις μεταλλάξεις που γίνονται και στον χώρο των «κεμαλιστών».

Συνεπώς, πίσω από τις «τρεις Τουρκιές» βρίσκονται νέες δυναμικές οι οποίες ενδεχομένως να φέρνουν πιο κοντά μέχρι τώρα ετερόκλητες, αλλά και αντίπαλες ομάδες και μέρη της ευρύτερης τουρκικής κοινωνίας.

Ενδέχεται δηλαδή η σύγκλιση αυτών των ετερόκλητων δυνάμεων να μην είναι μόνο ευκαιριακή και επιφανειακή ενόψει των εκλογών και λόγω της αντιπαλότητας εναντίον του Ταγίπ Ερντογάν αλλά να είναι παράγωγο βαθύτερων δυναμικών και ανάδειξης νέων αξόνων στην κοινωνία.

Με έναν από αυτούς να είναι, ενδεχομένως, η σταδιακή ανάδειξη μιας νέας τουρκικής μεσαίας τάξης η οποία να απαρτίζεται από τις μεσαίες τάξεις των τριών διαφορετικών Τουρκιών. Ακόμα δηλαδή και της Αναδυομένης κουρδικής αστικής τάξης στη νοτιοανατολική Τουρκία.

«Μωσαϊκό» της κοινωνίας

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής συγκυρίας είναι ότι η αντιπολίτευση κατάφερε να έρθει σε μια συνεννόηση για τη δημιουργία μιας συμμαχίας, η οποία σήμερα αντιπροσωπεύει με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την ευρύτερη τουρκική κοινωνία. 

Παρουσιάζοντας μια δυναμική υπερκερασμού των μέχρι τώρα διαχωριστικών γραμμών.Η συμμαχία ανάμεσα στο «κεμαλικό» CHP και το «ισλαμικό» SP ενδέχεται να αποτελέσει ιστορική καμπή. Και αυτό όχι διότι θα είναι η πρώτη φορά που «κεμαλιστές» και «ισλαμιστές» έρχονται σε συμμαχία.

Έχει ξαναγίνει αυτό, όπως η συμμαχία του Μπουλέντ Ετζεβίτ με τον ιστορικό ηγέτη του τουρκικού πολιτικού ισλάμ Νετσμετίν Ερμπακάν, που ήταν στην κυβέρνηση όταν αποφασίστηκε η εισβολή στην Κύπρο.

Αλλά γιατί, όπως δείχνουν οι εμπειρικές παρατηρήσεις αλλά και οι αναλύσεις διορατικών πολιτικών αναλυτών, οι συγκλίσεις στηρίζονται σε βαθιές εσωτερικές αλλαγές, σε κοινές πλέον προσδοκίες και αιτήματα αλλά και σε καινούργιες προτάσεις για τη λύση των προβλημάτων της Τουρκίας.

Διαφορετική γλώσσα;

Όπως επεσήμανε στον «Π» ένας έμπειρος πολιτικός αναλυτής της Τουρκίας, τα αφηγήματα των κομμάτων της αντιπολίτευσης έχουν αλλάξει πολύ σχέση με τα μέχρι τώρα «κλασικά» τους αφηγήματα. 

Ο υποψήφιος του CHP και η ηγεσία του κόμματος δεν μιλούν σήμερα για κεμαλισμό ή ατατουρκισμό ως το «εργαλείο» για τη λύση των προβλημάτων της χώρας, όπως δεν μιλά για ισλαμισμό ως «εργαλείο» λύσεων ούτε ο Τεμέλ Καραμολλάογλου του SP, ούτε για εθνικισμό η Μεράλ Ακσενέρ του Καλού Κόμματος. 

Με το HDP να έχει ήδη ασπαστεί ένα αφήγημα ενσωμάτωσης του «Άλλου» και να προσπαθεί να αντισταθεί στις «σειρήνες» του κουρδικού εθνικισμού. Βασικό ενωτικό στοιχείο είναι αναμφισβήτητα η αντιπαλότητα στον Ταγίπ Ερντογάν αλλά υπάρχουν και βαθύτερα κίνητρα. 

Η ανάγκη για μια νέα μορφή δημοκρατίας που ενσωματώνει και δεν πολώνει, για κράτος δικαίου, για δικαιοσύνη και για θεσμούς, αποτελούν σήμερα βασικά αιτήματα, κυρίαρχες ανάγκες, όπως τις αισθάνονται πλέον όλες οι ομάδες της αντιπολίτευσης. 

Και αυτό είναι πράγματι κάτι καινούργιο στην Τουρκία αλλά και κάτι που έχει τη δυναμική να μετατρέψει τη σύγκλιση ανάμεσα στα κόμματα της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου και του HDP που δεν είναι στην αντιπολιτευόμενη συμμαχία, σε ιστορικό σημείο καμπής για την Τουρκία.

Οι τρεις αυτές Τουρκίες αναδεικνύονται επίσης και από τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος του 2017. Το δημοψήφισμα έφερε για πρώτη φορά το CHP και το HDP στο ίδιο στρατόπεδο, ενώ ανέδειξαν, επίσης για πρώτη φορά, μια μερίδα εκσυγρονισμένων ισλαμιστών νεοαστών δυσαρεστημένων από τον Ταγίπ Ερντογάν και το ΑΚΡ.

Η ανάγκη για μία νέα μορφή δημοκρατίας, που ενσωματώνει και δεν πολώνει, για κράτος δικαίου, για δικαιοσύνη και για θεσμούς, αποτελούν σήμερα βασικά αιτήματα, κυρίαρχες ανάγκες, όπως τις αισθάνονται πλέον όλες οι ομάδες της αντιπολίτευσης.

Τομέας Ενημέρωσης: Voiotosp.blogspot.gr