ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ

 

Για πρώτη φορά εδώ και αιώνες, επιστήμονες ανάμεσά τους και Έλληνες έφεραν στο φως την αρχική επιφάνεια του τάφου του Ιησού Χριστού στην Εκκλησία του Παναγίου Τάφου στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ.

Επιστήμονες αποκάλυψαν για πρώτη φορά τον τάφο του Χριστού. Ο τάφος είχε καλυφθεί από μαρμάρινη επένδυση τουλάχιστον από το 1.555 μ.Χ. και ίσως αρκετούς αιώνες νωρίτερα.

«Το μαρμάρινο κάλυμμα του τάφου απομακρύνθηκε και εκπλαγήκαμε από την ποσότητα του υλικού πλήρωσης κάτω από αυτό» δήλωσε ο Fredrik Hiebert στο National Geographic Society, συνεργάτης στο έργο της αποκατάστασης.

«Θα είναι μια μακρά επιστημονική ανάλυση, αλλά επιτέλους θα είμαστε σε θέση να δούμε την αρχική πέτρινη επιφάνεια πάνω στην οποία, σύμφωνα με την παράδοση, αναπαύθηκε το σώμα του Χριστού».

Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, το σώμα του Ιησού Χριστού εναποτέθηκε σε ένα ράφι ή «ταφικό κρεβάτι» λαξευμένο στην ασβεστολιθική πλευρά του σπηλαίου μετά την σταύρωσή του από τους Ρωμαίους το 30 μ.Χ. ή ενδεχομένως το 33 μ.Χ..

Το ιερό, που στεγάζει τον παραδοσιακό χώρο ταφής του Ιησού Χριστού βρίσκεται στο στάδιο αποκατάστασης μέσα στην Εκκλησία του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ.

Το ταφικό κρεβάτι περικλείεται τώρα από μια μικρή δομή γνωστή ως Κουβούκλιο, που ανακατασκευάστηκε για τελευταία φορά το 1808-1810, αφού καταστράφηκε από πυρκαγιά.

Το Κουβούκλιο και ο εσωτερικός τάφος βρίσκονται σε φάση αποκατάστασης από ομάδα επιστημόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας Αντωνίας Μοροπούλου.

Σύμφωνα με το National Geographic, που δημοσίευσε τα εντυπωσιακά ευρήματα, η αποκάλυψη του ταφικού κρεβατιού δίνει στους ερευνητές μια πρωτοφανή ευκαιρία να μελετήσουν την αρχική επιφάνεια του τι θεωρείται η πιο ιερή τοποθεσία στον Χριστιανισμό.

Μια ανάλυση του αρχικού πετρώματος μπορεί να τους επιτρέψει να κατανοήσουν καλύτερα όχι μόνο την αρχική μορφή του ταφικού θαλάμου, αλλά και το πώς εξελίχθηκε ο συγκεκριμένος τόπος σε έναν από τους πιο ιερούς τόπους της Χριστιανοσύνης.

Εργαζόμενοι αφαιρούν το φθαρμένο μάρμαρο αποκαλύπτοντας ένα στρώμα υλικού πλήρωσης.«Είμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή για την αποκατάσταση του Κουβουκλίου» δήλωσε η Μοροπούλου.

«Οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε για την καταγραφή αυτού του μοναδικού μνημείου, θα επιτρέψουν στον κόσμο να μελετήσει τα ευρήματά μας, σαν να ήταν οι ίδιοι μέσα στον τάφο του Χριστού».

Η μεγάλη στιγμή της Αποκάλυψης

Οι πόρτες της εκκλησίας είχαν κλείσει νωρίς – αρκετές ώρες πριν την κανονική ώρα του κλεισίματος, αφήνοντας ένα σαστισμένο πλήθος προσκυνητών και τουριστών να στέκονται μπροστά στις πανύψηλες ξύλινες πόρτες. 

Στο εσωτερικό, μια ομάδα συντηρητών με κίτρινα καπέλα, Φραγκισκανούς με απλά καφέ ράσα και Κόπτες με εντυπωσιακές κεντημένες κουκούλες περιέβαλαν την είσοδο του Κουβουκλίου.

Στο εσωτερικό του τάφου, που συνήθως φωτίζεται με το αχνό φως των κεριών, ο έντονος φωτισμός των εργασιών αποκατάστασης γέμισε το μικρό χώρο, αποκαλύπτοντας μικρές λεπτομέρειες που συνήθως τις παραβλέπει κανείς. 

Η μαρμάρινη πλάκα που καλύπτει το ταφικό κρεβάτι είχε απομακρυνθεί από τον τοίχο. Από κάτω υπήρχε μια πέτρινη επιφάνεια χρώματος γκρι – μπεζ.

«Τι είναι αυτό;» ρωτά ένας συντηρητής. «Δεν ξέρουμε ακόμη» απαντά η κυρία Μοροπούλου. «Ήρθε η ώρα να φέρουμε τα επιστημονικά εργαλεία παρακολούθησης».

Έξω από το Κουβούκλιο, ο Θεόφιλος ΙΙΙ, ο Έλληνας Πατριάρχης Ιεροσολύμων, παρακολουθούσε τα γεγονότα με ένα γαλήνιο χαμόγελο. «Χαίρομαι που το κλίμα είναι τόσο ξεχωριστό, υπάρχει μια κρυφή ευδαιμονία.

Εδώ έχουμε Φραγκισκανούς, Αρμένιους, Έλληνες, Μουσουλμάνους φύλακες και Εβραίους αστυνομικούς. Ελπίζουμε και προσευχόμαστε πως αυτό θα αποτελέσει ένα αληθινό μήνυμα πως το αδύνατος μπορεί να γίνει δυνατό. Χρειαζόμαστε όλοι ειρήνη και αλληλοσεβασμό».

Αναβιώνοντας ένα ιερό προσκύνημα

Η δομική ακεραιότητα του Κουβουκλίου αποτελούσε ένα μεγάλο θέμα για δεκαετίες. Υπέστη ζημιές κατά την διάρκεια ενός σεισμού το 1927 και οι βρετανικές αρχές είχαν αναγκαστεί να καλύψουν το κτίριο με αντιαισθητικούς εξωτερικούς δοκούς που παρέμεναν μέχρι πρότινος.

Οι δυσκολίες μεταξύ των εκπροσώπων Status Quo και η έλλειψη οικονομικών πόρων εμπόδισαν την επισκευή του. Οι ηγέτες της Εκκλησίας ενημερώνονται σχετικά με τις εργασίες ανακαίνισης από την Δρ Αντωνία Μοροπούλου, επικεφαλής της ομάδας αποκατάστασης.

Το 2015, το Ελληνικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο της Ιερουσαλήμ, με τη σύμφωνη γνώμη των άλλων δύο μεγάλων κοινοτήτων, κάλεσε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (το οποίο προηγουμένως είχε αναλάβει τα έργα αποκατάστασης στην Ακρόπολη των Αθηνών και την Αγία Σοφία) να μελετήσει το Κουβούκλιο.

Οι κοινότητες της εκκλησίας του Παναγίου Τάφου συμφώνησαν στην αποκατάσταση της δομής τον Μάρτιο του 2016, με το έργο να ολοκληρώνεται την άνοιξη του 2017.

Μεταξύ των σημαντικών δωρητών για το έργο ύψους 4 εκατομμυρίων δολαρίων, είναι η βασιλική δωρεά του βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντάλα ΙΙ και το δώρο ύψους 1,3 εκατομμυρίων δολαρίων από το Mica Ertegun στο Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων για την υποστήριξη του έργου.

Ναός της Αναστάσεως Η πρόσοψη του ναού

Ο Ναός του Παναγίου Τάφου είναι χριστιανικός ναός που βρίσκεται στη χριστιανική συνοικία της παλαιάς πόλης της Ιερουσαλήμ.  Γνωστή επίσης ως η Εκκλησία της Αναστάσεως.

Η διαχείρισή της μοιράζεται μεταξύ έξι Εκκλησιών, συμπεριλαμβανομένης της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι οποίοι κάλεσαν το ΕΜΠ για να αναλάβει την αποκατάσταση.

Ο ναός θεωρείται ότι βρίσκεται στη θέση του Γολγοθά, ο λόφος στον οποίο σταυρώθηκε και τάφηκε ο Ιησούς Χριστός. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο τάφος του Χριστού βρισκόταν κοντά στο σημείο της σταύρωσης:

«ἦν δὲ ἐν τῷ τόπῳ ὅπου ἐσταυρώθη κῆπος, καὶ ἐν τῷ κήπῳ μνημεῖον καινόν, ἐν ᾧ οὐδέπω οὐδεὶς ἐτέθη· 42 ἐκεῖ οὖν διὰ τὴν παρασκευὴν τῶν ᾿Ιουδαίων, ὅτι ἐγγὺς ἦν τὸ μνημεῖον, ἔθηκαν τὸν ᾿Ιησοῦν.» Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ιθ' 41-42.

Ο ναός είναι ο ιερότερος τόπος στο Χριστιανισμό και αποτελεί σημαντικό τόπο προσκυνήματος από τον 4ο αιώνα και μετά ως ο τόπος της Ανάστασης του Χριστού. Ο ναός σήμερα αποτελεί έδρα του ελληνορθόδοξου πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ενώ το κτίριο ελέγχεται ταυτόχρονα από πολλές διαφορετικές εκκλησίες.

Κατασκευάστηκε αρχικά από την Αγία Ελένη την μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄ στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα. Στον ναό που έχτισε η Αγία Ελένη συμπεριέλαβε τον Πανάγιο Τάφο μαζί με τον Γολγοθά και το Σπήλαιο. 

Από τότε πέρασε μεγάλες περιπέτειες και καταστροφές ενώ στην σημερινή του μορφή κατασκευάστηκε το 1810. Ο Πανάγιος Τάφος, διαστάσεων 2,07x1,93 μ. είναι λαξευμένος σε βράχο, καλύπτεται με μάρμαρο και φωτίζεται με λυχνίες.

Για τα δικαιώματα των ορθοδόξων στα ιερά αυτά μνημεία μεριμνούν Έλληνες μοναχοί, λόγος για τον οποίο ιδρύθηκε από την Εκκλησία Ιεροσολύμων και η Αγιοταφική Αδελφότητα, μοναστική αδελφότητα Ελλήνων υπό την ηγεσία του πατριάρχη Ιεροσολύμων. Ο τάφος σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να περιλαμβάνει τις θέσεις τόσο της σταύρωσης όσο και του τάφου.

Ωστόσο, η άποψη αυτή παραμένει αμφιλεγόμενη για τους μελετητές, καθώς οι πόλεμοι, οι καταστροφές και η γενική αναστάτωση που επήλθαν τους επόμενους αιώνες είναι πιθανό να μην επέτρεπαν τη διάσωση των στοιχείων εκείνων, τα οποία καθιστούσαν δυνατό τον ακριβή προσδιορισμό της θέσης του τάφου του Χριστού.

Οι περισσότεροι επιστήμονες δέχονται σήμερα ότι τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στην ανατολική και στη νότια πλευρά του Παναγίου Τάφου μαρτυρούν τη θέση του δεύτερου τείχους.

Αν η άποψη αυτή ευσταθεί, τότε, την εποχή του Χριστού, ο χώρος του ναού της Αναστάσεως βρισκόταν ακριβώς έξω από τα τείχη της πόλης και, επομένως, είναι δυνατόν να ταυτίζεται με την πραγματική θέση της σταύρωσης και του ενταφιασμού του Θεανθρώπου. Εξάλλου δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να συνηγορεί υπέρ κάποιας άλλης τοποθεσίας.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ

Ο Πανάγιος Τάφος βρίσκεται το κέντρο της Παλαιάς Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο οικοδόμημα, η ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών και οι αντιθέσεις του οποίου μαρτυρούν την τόσο μακραίωνη όσο και πολυτάραχη ιστορία του.

Ο πρώτος ναός που ανεγέρθηκε στον χώρο αυτό με τη φροντίδα του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της μητέρας του Αγίας Ελένης, γι’ αυτό και είναι γνωστός στους αρχαιολόγους ως «Κωνσταντίνειος Βασιλική», εγκαινιάστηκε το 336.

Το 614 οι Πέρσες κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα και πυρπόλησαν τον ναό, ο οποίος αναστηλώθηκε το 626 με πρωτοβουλία του μετέπειτα πατριάρχη Ιεροσολύμων Μοδέστου (632-634).

Το 936 ο ναός πυρπολήθηκε εν μέρει από τους Σαρακηνούς.

Το 969 οι μουσουλμάνοι έκαψαν τον τρούλο του ναού και θανάτωσαν τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Ιωάννη Δ’ σε αντίποινα της εκστρατείας του Νικηφόρου Φωκά.

Το 1009 πυρπολήθηκε και πάλι από φανατικούς μουσουλμάνους. Την περίοδο 1024-1048 ο ναός ξανακτίστηκε χάρη στις φροντίδες των αυτοκρατόρων Ρωμανού Γ’, Μιχαήλ Δ’ Παφλαγόνα και Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου.

Στη συνέχεια, οι Σταυροφόροι κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα και προσέδωσαν στον ναό τη σημερινή περίπου μορφή του. Το 1187 ο Σαλαντίν εξεδίωξε τους Σταυροφόρους από τα Ιεροσόλυμα και βεβήλωσε τον ναό, τον οποίο όμως παρέδωσε τελικά στους χριστιανούς μετά από παρέμβαση του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ισαακίου Β’ Αγγέλου.

Το 1229, με την ανακατάληψη των Ιεροσολύμων από τους Σταυροφόρους, ο ναός πέρασε στη δικαιοδοσία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ως το 1244.

Όπότε με την οριστική αποχώρηση των Σταυροφόρων, ο ναός περιήλθε και πάλι στους Ορθοδόξους, που εξακολούθησαν να έχουν την κυριότητά του και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από μία πυρκαγιά (1808) και δύο σεισμούς (1834, 1836).

Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες που καταβλήθηκαν κατά την αποκατάσταση των ζημιών, ο ναός παρουσίαζε θλιβερή εικόνα στις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ υπέστη και νέες φθορές από τον σεισμό του 1927.

Τελικά, μετά την συμφωνία που επήλθε μεταξύ των τριών κυριοτέρων δογμάτων, Ορθοδόξων, Ρωμαιοκαθολικών και Αρμενίων, το 1958 άρχισε μια συλλογική προσπάθεια αποκατάστασης και συντήρησης του ιερού αυτού μνημείου.

Αρχιτεκτονική

Ο Πανάγιος Τάφος είναι μνημείο που κουβαλάει επάνω του αρχιτεκτονικές μνήμες από όλες τις εποχές. Εξωτερικά δεν ανήκει σε κανέναν ρυθμό. Είναι στην ουσία ένα συγκρότημα κτιρίων, ασύνδετων μεταξύ τους, το οποίο περιλαμβάνει εκκλησίες, παρεκκλήσια υπόγεια, αποθήκες, βοηθητικούς χώρους, διαδρόμους, υπνοδωμάτια, μπαλκόνια. 

Από το κέντρο του υψώνεται ως ουράνιος θόλος ο μεγαλοπρεπής τρούλος του. Η τοιχοδομία και οι κολόνες του είναι χτισμένα με ιεροσολυμίτικη πέτρα, από τα κιονόκρανα και τα τόξα άλλα είναι Βυζαντινά και άλλα των Σταυροφόρων.

Η δε διακόσμησή του περιλαμβάνει από βυζαντινές τοιχογραφίες και εικόνες μέχρι χάλκινα σκαλιστά της Αναγέννησης και σύγχρονα ψηφιδωτά.

Η αρχιτεκτονική πολυπλοκότητα του μνημείου αντικατοπτρίζεται στην πολυχρωμία, στην πολυγλωσσία και στην ποικιλία τω δογμάτων που στεγάζει αιώνες τώρα.

Είναι επίσης αποτέλεσμα της μακραίωνης ιστορίας και των πολλών περιπετειών του. Μέσα στον ναό της Αναστάσεως υπάρχουν δώδεκα προσκυνήματα, τα οποία συνδέονται με τα τελευταία γεγονότα της επί γης παρουσίας του Χριστού:

1)-Η Αγία Αποκαθήλωση: είναι ένα από τα νεότερα έργα, το οποίο κατασκευάστηκε το 1810 από μάρμαρο, έχει τραπεζοειδές σχήμα και πλαισιώνεται από μανουάλια και κανδήλες.

2)-Ο τόπος όπου έστεκαν οι άγιες γυναίκες κατά τη σταύρωση. Σώζεται τμήμα σπασμένου μαρμάρου τοποθετημένου στη θέση που στέκονταν οι γυναίκες κατά τη σταύρωση.

3)-Το Άγιο Κουβούκλιο: καλύπτει τον τάφο του Χριστού. Πρόκειται για ναόσχημο οικοδόμημα με πλούσια διακόσμηση, εξωτερικά και εσωτερικά, και με μολύβδινο τρουλίσκο. Χωρίζεται σε δύο μέρη: τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού και τον Άγιο Λίθο. Η ανακαίνισή του έγινε από τον αρχιτέκτονα Κομνηνό τον Μυτιληναίο το 1810.

4)-Το Καθολικό: βρίσκεται ανατολικά του Κουβουκλίου, αποτελεί τον κύριο ναό όλου του κτιριακού συγκροτήματος και θεωρείται ένας από τους μεγαλοπρεπέστερους ναούς της Ανατολής. Στην ημικυκλική αψίδα του ιερού υπάρχει σύνθρονο, με τον θρόνο του πατριάρχη στο κέντρο και γύρω τους θρόνους των άλλων κληρικών.

5)-Ο Γολγοθάς: από το ιερό του Καθολικού ξεκινά σκάλα που οδηγεί σε ανυψωμένο επίπεδο χώρο, όπου βρίσκεται ο Γολγοθάς. Είναι στολισμένος με πολύτιμα κειμήλια και εικόνες.

6)-Το παρεκκλήσιο του Αδάμ: βρίσκεται στον χώρο του Γολγοθά. Σύμφωνα με μια πανάρχαιη παράδοση, εκεί σωζόταν το κρανίο του Αδάμ και γι’ αυτό ο τόπος ονομάστηκε Γολγοθάς, που στα Εβραϊκά σημαίνει «Κρανίου τόπος».

7)-Το παρεκκλήσιο του Ακάνθινου Στεφάνου: πρόκειται για το παρεκκλήσιο της Αγίας Ελένης, στο οποίο κατεβαίνει κανείς με σκαλοπάτια και όπου στις ανασκαφές που διενεργήθηκαν με εντολής της Αγίας Ελένης βρέθηκαν ο Τίμιος Σταυρός, τα καρφιά και οι σταυροί των δύο ληστών.

8)-Το παρεκκλήσιο «Διεμερίσαντο»: στον τόπο αυτό οι στρατιώτες μοιράστηκαν με κλήρο τα ιμάτια του Χριστού.

9)-Το παρεκκλήσιο του εκατόνταρχου Λογγίνου: βρίσκεται στον χώρο στον οποίο έστεκε ο εκατόνταρχος κατά τη σταύρωση.

10)-Το παρεκκλήσιο των Κλαπών βρίσκεται κοντά στη λεγόμενη φυλακή του Χριστού. Εκεί οι βασανιστές έσφιξαν τα πόδια του Ιησού σε πλάκα.

11)-Η κολόνα του δαρμού ή της φραγκέλωσης: σώζεται μικρό τμήμα της. Στην κολόνα αυτή έδεσαν και μαστίγωσαν τον Χριστό.

12)-Το Παρεκκλήσιο της Μαρίας της Μαγδαληνής.

Μερικά από τα προσκυνήματα αυτά, όπως ο Γολγοθάς και ο Τάφος του Χριστού έχουν Ευαγγελική, τοπογραφική και ιστορική αυθεντικότητα. Άλλα, όπως η Αποκαθήλωσις και ο Τάφος του Ιωσήφ έχουν καθορισθεί πλησίον του χώρου του Γολγοθά ως συναφή με τα γεγονότα της Σταυρώσεως και της Ταφής.

Άλλα είναι αφιερωμένα σε κάποιο πρόσωπο ή γεγονός, όπως το παρεκκλήσιο του Λογγίνου, η Κολώνα του Δαρμού και το παρεκκλήσιο των Κλαπών.

Όλα όμως τα προσκυνήματα του Ναού ενώνονται με το ίδιο κτήριο και τα στεγάζει το ίδιο ιστορικό γεγονός, το Πάθος και το Μαρτύριο του Χριστού.

Ο Πανάγιος Τάφος, το σπουδαιότερο μνημείο της χριστιανοσύνης, αποτελεί πόλο έλξης και προσκυνήματος για εκατομμύρια πιστούς κάθε χρόνο, απαντά με διάφορα ονόματα, στις πηγές και τη βιβλιογραφία που διαθέτουμε.

Οι παλαιότερες ελληνικές πηγές τον αναφέρουν ως «Μαρτύριον», «Ανάστασιν», «Ναό του Κυριακού Τάφου» και «Ναό του Αγίου Τάφου», ενώ στους ευρωπαίους, και ευρύτερα στη διεθνή κοινότητα, είναι γνωστός ως «Holy Sepulchre».