ΠΟΡΕΥΘΕΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

 

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ.Ἡ Βασιλική της Γέννησης τοῦ αὐτοκράτορα Ἰουστινιανοῦ ( 527-565) εἶχε κτισθεῖ μέ μέριμνά του ἄν καί τελικά δέν ἔμεινε ἱκανοποιημένος ἀπό τό ἀποτέλεσμα. Τήν Βασιλική τήν εἶχε καλλωπίσει ἐπίσης καί ὁ Μανουήλ ὁ Κομνηνός τήν ἐποχή τῶν Σταυροφόρων. Αὐτός τήν διακόσμισε μέ ψηφιδωτά τά ὁποῖα σώζονται μέχρι καί σήμερα).

Ἡ Βασιλική εἶναι κτισμένη πάνω στά ἐρείπια μίας ἄλλης Βασιλικῆς πού κι αὐτή κτίσθηκε πάνω στά ἐρείπια μίας ἄλλης ἀρχαιότερης Βασιλικῆς ἡ ὁποια εἶχε κτισθεῖ τό 325 ἀπό τήν Ἁγία Ἑλένη. Τά ἱστορικά γραπτά κείμενα πολύ συχνά μιλοῦν γιά τήν πρώτη αὐτή βασιλική καί περιγράφουν τόν ἐσωτερικό της διάκοσμο. Ὅμως πολύ ἐλάχιστα ἀναφέρονται στό σχέδιό της. 

Τό κενό τό συμπλήρωσαν οἱ ἀρχαιολογικές ἀνασκαφές καί ἀνακαλύψεις. Τό 1934, ἔγιναν στό χῶρο τῆς σημερινῆς Βασιλικῆς ἀρχαιολογικές ἀνασκαφές οἱ ὁποῖες ἔφεραν σέ φῶς ἀρκετά ὑπολείμματα τῆς πρώτης βασιλικῆς της Ἁγίας Ἑλένης. 

Σύμφωνα μέ τά εὐρήματα αὐτά τό Ἅγιο Σπήλαιο (κατεβαίνουμε 13-15 σκαλιά καί δεξιά μας εἶναι τό σημεῖο Γέννησης τοῦ Χριστοῦ, πού ἀνήκει στούς Ὀρθοδόξους καί ἀριστερά ἡ Φάτνη, ὁπου ἔγινε ἡ σπαργάνωση τοῦ Ἁγίου Βρέφους), ὅπου γεννήθηκε ὁ Χριστός μας, ἦταν σκεπασμένο μέ ὀκταγωνικό κτίσμα καί οἱ προσκυνητές μποροῦσαν νά τό δοῦν μέσα ἀπό ἕνα ἄνοιγμα, ποῦ ὑπῆρχε στό κέντρο.

Τό ὀκτάγωνο κτίριο συμπληρώνεται ἀπό πεντάκλιτη βασιλική, ποῦ δέν ἔχει νάρθηκα, ἀλλά μέγα τετράγωνο αἴθριο. Τά δάπεδα τῆς βασιλικῆς καί τοῦ Ὀκταγώνου ἡσαν στρωμένα μέ πολύχρωμα μωσαϊκά. Ἡ βασιλική του 4ου αἰώνα παρέμεινε χωρίς βασικές ἀλλαγές ἐπί 200 σχεδόν χρόνια, μέχρι τά μέσα τοῦ 6ου καί τότε, ἐπί Ἰουστινιανού, ἀντικαταστάθηκε μέ τή σημερινή. 

Τό ὀκτάγωνο διαδέχθηκε τρίκογχο Ἱερό Βῆμα κάτω ἀπό τό ὁποῖο βρίσκεται τό Σπήλαιο. Προστέθηκε ἐπίσης νάρθηκας καί διατηρήθηκε τό αἴθριο.Ἡ νέα βασιλική του Ἰουστινιανοῦ, ἄν καί μεγαλύτερη, δέν εἶχε τή μεγαλοπρέπεια καί τήν ὀμορφιά τῆς πρώτης.  

Ὅ ἴδιος ὁ αὐτοκράτορας δέν ἔμεινε ἱκανοποιημένος ἀπό τό νέο κτίριο καί διέταξε, σύμφωνα μέ μεταγενέστερη μαρτυρία, τήν τιμωρία τοῦ ὑπεύθυνου ἀρχιτέκτονα. Πολύ λίγα γνωρίζουμε γιά τόν ἐσωτερικό διάκοσμο τῆς βασιλικῆς τοῦ Ἰουστινιανοῦ. Σύμφωνα πάντως μέ μεταγενέστερες περιγραφές πρέπει νά ἦταν πλούσιος καί ἐντυπωσιακός.

Πάνω στό δυτικό τοῖχο τοῦ Νάρθηκα πού ἔβλεπε πρός τήν αὐλή, ὑπῆρχε ψηφιδωτό μέ τήν παράσταση τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Προσκύνησης τῶν Μάγων. Ἡ εἰκόνα αὐτή ἦταν ἡ αἰτία ποῦ ἔκανε τούς Πέρσες ἐπιδρομεῖς τό 614 νά σεβασθοῦν τή Βασιλική καί νά μήν τήν κάψουν (Οἱ μάγοι φοροῦσαν περσικά ἐνδύματα καί οἱ Πατέρες δείχνοντας στούς εἰσβολεῖς τήν εἰκόνα αὐτή τούς ἔπεισαν νά μήν καταστρέψουν τόν Ναό.

Τά δύσκολα χρόνια της Ἀραβικῆς κατοχῆς 639-1099, ἐπέφεραν βαθμιαῖα τήν τελική καταστροφή τῆς ξύλινης στέγης καί τόν ἀφανισμό τοῦ ἐσωτερικοῦ διακόσμου. Οἱ Σταυροφόροι μέ τή συμμετοχή τοῦ Ρωμηοῦ (βυζαντινοῦ) αὐτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνοῦ, τήν ἐπισκεύασαν καί τήν διακόσμησαν ἐκ νέου μέ ψηφιδωτά καί τοιχογραφίες.  

Ὅλος ὁ ἐσωτερικός αὐτός διάκοσμος ἔγινε ἀπό Ἕλληνες καί Ὀρθόδοξους ζωγράφους καί σύμφωνα μέ τόν εἰκονογραφικό ρυθμό τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰώνα ἡ Βασιλική βρισκόταν σέ ἄθλια κατάσταση. Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Φραγκίσκου Κουαρεσμίου, στά μέσα τοῦ 17ου αἰώνα καί ἡ λεπτομερειακή περιγραφή τῶν μωσαϊκῶν πού ἄφησε, ἔχουν μεγάλη ἱστορική ἀξία καί σπουδαιότητα.

Διότι ἄν ὁ Φραγκισκανός αὐτός μοναχός ἐρχόταν στή Βηθλεέμ ἑκατό χρόνια ἀργότερα, δέν θά μποροῦσε νά δεῖ παρά μόνο ἐλάχιστα «σπαράγματα» ψηφιδωτῶν, αὐτά πού διατηροῦνται καί σήμερα. Η συνέχεια αύριο.