H ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

 

«Η Αμερική δημιουργήθηκε ως προτεσταντική κοινωνία όπως ακριβώς... το Πακιστάν και το Ισραήλ δημιουργήθη­καν ως μουσουλμανική και εβραϊκή κοινωνία αντίστοιχα, κατά τον 20ο αιώνα.»

Με τα λόγια αυτά ο Samuel Huntington τοποθετεί το κέ­ντρο βάρους της αμερικανικής ταυτότητας στο τρόπο ζωής που ενέπνευσε στους πρώτους εποίκους η φιλοσοφία του προτεσταντισμού. Παρά τον πολλαπλασιασμό των προτεστα­ντικών εκκλησιών (βαπτιστές, μεθοδιστές, ευσεβιστές, ευαγ­γελικοί κ.λπ.), η προσωπική επικοινωνία με το Θεό παρέμει­νε το διακριτικό στοιχείο των πιστών στις ΗΠΑ. 

Μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην ευρωπαϊκή και την αμερικανική παράδοση είναι η εξέλιξη των σχέσεων εκκλησίας - κράτους. Ενώ οι προτεστάντες των αποικιών (με εξαί­ρεση τους Αγγλικανους) στάθηκαν το 1776 στο πλευρό των επαναστατών κατά του αγγλικού θρόνου, οι Καθολικοί της  Ευρώπης αποτελούσαν τμήμα του παλαιού καθεστώτος (ancien regime) στην αναμέτρηση του με τους Γάλλους επα­ναστάτες του 1789.

Τα σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη, τα οποία έλκουν την καταγωγή τους από τα κοσμικά καθεστώ­τα της Γαλλικής Επανάστασης, απέκλεισαν την εκκλησία από κρατικές εκδηλώσεις και κράτησαν τον Θεό μακριά από τον δημόσιο διάλογο. Σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες, οι Αμερικανοί πρόεδροι επικαλούνται το όνομα του Θεού στις περισσότερες δημόσιες ομιλίες τους.

Η ατομική συνείδηση και η πίστη μόνο στην αυθεντία της Βίβλου που συνοδεύουν το προτεσταντικό πιστεύω, καλλιέρ­γησαν στους Αμερικανούς την καχυποψία προς την ιεραρχία, την αίσθηση της ατομικής ευθύνης και της ελευθερίας, την ηθική της εργασίας και τον αποστολικό ζήλο.

Οι θρησκευτικές «Μεγάλες Αφυπνίσεις» του 1730-40 που αποτέλεσαν κίνημα μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού προτεσταντισμού όπως είχε φτάσει στην αποικία της Μασσαχουσέτης, υπήρξαν εναρκτήριο κοινωνικό σάλπισμα για την επανάσταση του 1776.

Έκτοτε οι «Μεγάλες Αφυπνίσεις» επανέρχονται περιοδικά στην αμερικανική κοινωνία (1820-30,1890-1900,1950-60,2000-).Η μεταπολεμική εξάπλωση του ευαγγελικού προτεσταντισμού επηρέασε βαθύτατα και τις αμερικανικές πολιτικές εξελίξεις. Κατέδειξε αρχικά το χάσμα ανάμεσα στις αξίες και την πραγματικότητα, με επίκεντρο τις φυλετικές διακρίσεις και στη συνέχεια τμήμα των θρησκευόμενων Αμερικάνων συμμετείχε στις διαμαρτυρίες κατά του πολέμου στο Βιετνάμ.

Ένα άλλο μεγάλο τμήμα θρησκευόμενων αντέδρασε στη βασανιστική αυτοκριτική της δεκαετίας του εξήντα και εβδομήντα και συνέβαλε στη μετακίνηση του πολιτικού εκκρεμούς δεξιότερα.  Η επαναφορά της αισιόδοξης αυτοπεποίθησης των Αμερικανών πραγματοποιήθηκε με την ανάκληση ενός ανέμελου παρελθόντος στο οποίο πρωταγωνιστούσε ο παλιός ηθοποιός Ronald Reagan.

Στο πρόσωπο του George W. Bush η λαϊκή θρηκευτικότητα συμφιλιώθηκε με την πολιτική εξουσία και ο μικρός άνθρωπος των κεντρικών και νότιων πολιτειών αισθάνθηκε ότι η φωνή του εισακουόταν επιτέλους από την Washington.

Τον Ιούνιο του 2002 το τριμελές δικαστήριο του Ενάτου περιοδεύοντος εφετείου στο San Francisco αποφάσισε ότι οι λέξεις «υπό τη σκέπη του Θεού», στον «Όρκο Πίστης» που απαγγέλουν τα παιδιά στα σχολεία, συνιστούσαν παραβίαση του διαχωρισμού της εκκλησίας από το κράτος.

Έτσι ο νόμος του 1954 που προσέθεσε τις επίμαχες λέξεις στον καθιερωμένο Όρκο, θεωρήθηκε αντισυνταγματικός και συνεπώς άκυρος. Η απόφαση αυτή προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών και διαδηλώσεων σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος Bush χαρακτήρισε την απόφαση «γελοία» και η Γερουσία ψήφισε με 99 υπέρ και 0 κατά, την ανάκληση της.

Σε μια χώρα στην οποία 80-85% του πληθυσμού δηλώνει ότι ανήκει στην χριστιανική πίστη (χωρίς να λογαριάσει κανείς τα άλλα θρησκεύματα) η απόφαση του δικαστηρίου του προοδευτικού San Francisco δεν μπορούσε να έχει θετική απήχηση.  Η απουσία θρησκευτικών αναφορών στο αμερικανικό σύνταγμα δημιουργεί την εντύπωση της πλήρους εκκοσμίκευσης του πολιτικού συστήματος.

Στην πραγματικότητα οι πατέρες του συντάγματος απέφυγαν την καθιέρωση εθνικής εκκλησίας για να μην ενισχύσουν τις εξουσίες της κυβέρνησης.  Κατάφεραν έτσι να προστατεύσουν τη θρησκεία από την κρατική παρέμβαση που είχε επιβληθεί στις εκκλησίες της Ευρώπης όταν έγιναν εξαρτήματα των εθνικών υπουργείων.

Οι σφυγμομετρήσεις απέδειξαν ότι το θρησκευτικό συναίσθημα καταλαμβάνει μεγάλο χώρο στην αμερικανική κοινωνία. Το 86% όσων ερωτήθηκαν το 1999 απάντησαν ότι πιστεύουν στο Θεό, το 8% σ' ένα σημαντικό πνεύμα και μόνο 5% δήλωσαν άθεοι. Το τέλος του ψυχρού πολέμου αποδυνάμωσε το στοιχείο ιδεολογικής πόλωσης καθώς εξέλιπε η πρόκληση του κομμουνισμού. Ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η θρησκεία γνώρισε νέα άνοδο στις λαϊκές ιδίως τάξεις.

Οι λευκοί προτεστάντες ψήφισαν στη μεγάλη τους πλειοψηφία υπέρ των Ρεπουμπλικάνων, αλλά και ένα ποσοστό καθολικών που εναντιώνονταν στις αμβλώσεις.Το πρόβλημα, ανάμεσα στους Αμερικανούς (ακόμα και θρησκευόμενους) που πιστεύουν στη μη ανάμειξη της θρησκείας στον κοσμικό βίο και εκείνων που τείνουν να ταυτίζουν τους δύο κόσμους, απειλεί τη χώρα με μακρόσυρτο διχασμό.

ΤΑ ΨΥΧΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Τα ψυχικά θεμέλια της συλλογικής ταυτότητας των Ελλήνων είχαν μιαν ιδιαίτερη δύναμη. Δεν ήταν μια οποιαδήποτε θρησκεία, μια οποιαδήποτε γλώσσα, ένα οποιοδήποτε ιστορικό παρελθόν, ένας τυχαίος τόπος. Ήταν η κρατούσα θρησκεία και το ιστορικό παρελθόν του κυρίαρχου πολιτισμού της εποχής, του ευρωπαϊκού και δυτικού.

Ήταν επίσης η υποδειγματική γι' αυτόν τον πολιτισμό γλώσσα: η ελληνική. Και ο τόπος καταγωγής των Ελλήνων δεν ήταν τυχαίος ήταν ένας τόπος ωραίος, φωτεινός και συμφιλιωτικός με τη ζωή έτσι ώστε οι ελληνικές χώρες, ως τόπος αναφοράς, ως γενικότερο σύμβολο καταγωγής, να είναι πηγή θαυμασμού για τον ξένο, για τον Έτερο, και υπερηφάνειας για τον Εαυτό, για τον Έλληνα - έστω και αν αυτοονομαζόταν κάποτε ρωμηός ή γραικός.

Μου φαίνεται ότι πάνω στα ισχυρότατα αυτά ψυχικά θεμέλια στηρίχθηκαν από νωρίς η φιλοπατρία και ο αρχέγονος εθνικισμός που χαρακτήριζε όλο και ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού πριν και μετά την Επανάσταση.

Και σε αυτά επάνω τα θεμέλια έχτισε το κράτος τον προχωρημένο εθνικισμό του 19ου αιώνα - με τους μηχανισμούς της προβολής του, αδιάκοπης και προπαγανδιστικής, με τη νομιμοποιητική στήριξη της αυτοκέφαλης Εκκλησίας, με την εκπαίδευση και με όλες τις άλλες λειτουργίες εγκοινωνισμού των ελληνοπαίδων". Σε αυτά τα ψυχικά θεμέλια στηρίζεται και η δική μου αγάπη για την Ελλάδα - αλλά χωρίς τα ψιμύθια της συμπλεγματικής και ρατσιστικής "ανωτερότητας".

Υπερηφανεύομαι για το παρελθόν του τόπου μου, αλλά την παιδεία που μου κληροδότησε αυτό το παρελθόν δεν τη θεωρώ δικαίωμα - την αισθάνομαι ως "κληρονομηθέν χρέος"».