ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ «ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ»-«ΑΠΟΔΗΜΟΙ»-«ΔΙΑΣΠΟΡΑ»

 

Εισαγωγή:Oι ομοιότητες και διαφορές των εννοιών «Μετανάστες», «Απόδημοι» και «Διασπορά»[1].Ουσιαστικά πρόκειται για έννοιες-κλειδιά για την κατανόηση του μεταναστευτικού φαινομένου.Η προσέγγιση που θα ακολουθήσουμε είναι η διεπιστημονική από κοινωνική, οικονομική - δημογραφική -γεωγραφική, ψυχολογική και πολιτική άποψη.

Οι πέντε ενότητες που ακολουθούν αντιστοιχούν στην εξέταση των βασικών παραγόντων, των μορφών, των αιτιών, των επιδράσεων και των τύπων του μεταναστευτικού φαινομένου, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στις τρεις έννοιες που μας ενδιαφέρουν.

Ακόμη πρέπει να σημειώσουμε ότι το χρονικό πλαίσιο της εργασίας αυτής είναι από το 1895 μέχρι σήμερα και ότι αναφερόμαστε στους τρείς όρους κυρίως ως προς την Ελληνική τους διάσταση[2].

Μετανάστες, Απόδημοι και Διασπορά,

ως Παράγοντες του Μεταναστευτικού Φαινομένου.

  

Οι δρώντες παράγοντες που συντελούν στην διαμόρφωση του μεταναστευτικού φαινομένου είναι το ανθρώπινο δυναμικό (μετανάστες και απόδημοι) που μετακινείται και οι χώρες προελεύσεως και υποδοχής αλλά και οι διεθνείς οργανισμοί που οριοθετούν την μετακίνηση αυτή και την διαμόρφωση της Ελληνικής Διασποράς.

Μετανάστες, λοιπόν, ονομάζονται αυτοί που πρόσφατα έχουν αναχωρήσει από τις χώρες προελεύσεως και έχουν μεγάλη πιθανότητα επιστροφής Ο όρος υποδηλώνει πρώτη γενεά μετακινουμένου ανθρωπίνου δυναμικού. Απόδημοι θεωρούνται επίσης οι πρώτης γενεάς εγκατασταθέντες στην αλλοδαπή, αλλά επί μακρό χρονικό διάστημα και με περιορισμένες πιθανότητες παλιννοστήσεως.

Απόδημοι λοιπόν θα μπορούσαν να θεωρηθούν οι παλαιοί μετανάστες. Και οι δύο κατηγορίες, καθώς και οι απόγονοί τους, που ονομάζονται κατά κανόνα ομογενείς, αποτελούν μέλη της Ελληνικής διασποράς (Μουσούρου Α., 1991, σελ. 182).

Διασπορά, κατά τον Άρμστρονγκ ορίζεται ως «οποιαδήποτε εθνική συλλογικότητα που δεν έχει εθνική βάση μέσα μία δεδομένη οργανωμένη κοινωνία, αποτελεί δηλαδή μία σχετικά μικρή μειονότητα σε όλα τα τμήματά της» (Clogg R., 2004, σελ. 30). 

Για τον ορισμό της Διασποράς είναι ανάγκη να καθορίσουμε τα όρια αυτής της οργανωμένης κοινωνίας εντός της οποίας βρίσκεται αυτή η «εθνική συλλογικότητα» καθώς και αυτήν την ίδια την «εθνική συλλογικότητα» που αποτελεί μειονότητα.

Αυτό το δεύτερο είναι οι ομάδες των Ελλήνων που ζουν έξω από τον Ελλαδικό χώρο, «στα ξένα». Γι’ αυτό ο Clogg ταυτίζει τον όρο «διασπορά» με το όρο «ξενιτιά» (Clogg R., 2004, σελ. 59).

                                

Ποιοι όμως είναι αυτοί οι Έλληνες της Διασποράς; Όσοι κάτοικοι του Ελληνικού κράτους μετακινήθηκαν απλώς έξω από τα σύνορα; Μήπως όσοι από αυτούς είχαν την Ελληνική ιθαγένεια;

Προφανώς όχι, διότι, για παράδειγμα, οι Έλληνες πολίτες που ανήκουν στην μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και μετακινήθηκαν εκτός Ελλάδος δεν θεωρούν ότι ανήκουν στην Ελληνική διασπορά. 

Ομοίως και οι Εβραίοι της Ελλάδος που μετακινήθηκαν σε άλλες χώρες του κόσμου εκτός Ισραήλ και αισθάνονται μέλη της Εβραϊκής διασποράς και όχι της ελληνικής. Άρα στην Ελληνική διασπορά ανήκουν όσοι έχουν ελληνική συνείδηση. Όσοι αισθάνονται ότι ανήκουν στο Ελληνικό Έθνος. 

Όπως πολύ εύστοχα διετύπωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο συνέδριο της ειρήνης στις Βερσαλλίες: «Έλληνας είναι αυτός που θέλει να είναι Έλληνας, που νιώθει ότι είναι έλληνας και λέει ότι είναι Έλληνας» (Clogg R., 2004, σελ. 57).

Το κριτήριο, λοιπόν, της εθνικότητος είναι η εθνική συνείδηση των μελών των διαφόρων εθνικών ή εθνοτικών μειονοτικών ομάδων. Στην ελληνική περίπτωση μιλάμε για εθνικές ομάδες διότι υπάρχει (τουλάχιστον) ένα οργανωμένο σε κράτος εθνικό κέντρο (υπάρχει ακόμη ένα κράτος – εθνικό κέντρο του Ελληνισμού, η Κύπρος).

Εξειδικεύοντας το ορισμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι Ελληνισμός της Διασποράς θεωρείται το σύνολο των ανθρώπων που αισθάνονται ότι είναι Έλληνες και διαμένουν εκτός της Ελλάδας και της Κύπρου περισσότερο από ένα έτος.

Αυτοί, είτε μπορεί να αποδήμησαν από την Ελλάδα ή τον ευρύτερο χώρο της «καθ’ ημάς Ανατολής», είτε αποτελούν ιστορική μειονότητα της «χώρας υποδοχής» και διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με το εθνικό κέντρο. 

Στην έννοια της Ελληνικής Διασποράς συμπεριλαμβάνονται τόσο οι μετανάστες, όσο και οι απόδημοι και οι ομογενείς. (Κόντης Α. - Φακιολάς Ρ.,  2002, σελ. 26-27 και Clogg R., 2004, σελ. 40).

Χώρες προελεύσεως λοιπόν μπορούν να είναι τα κράτη της Ελλάδος και της Κύπρου (τα εθνικά κέντρα) ή και ο ευρύτερος χώρος της «καθ’ ημάς Ανατολής» ή ακόμη και άλλα κράτη στα οποία είχαν εγκατασταθεί Έλληνες απόδημοι πρωτύτερα. 

Χώρες «υποδοχής» ονομάζονται όλα τα άλλα κράτη εκτός της Ελλάδος και της Κύπρου, αν και ορισμένα από αυτά λέγονται έτσι καταχρηστικώς (όπως λ.χ. η Αλβανία και Τουρκία).

Διότι οι Έλληνες που βρίσκονται εκεί δεν μετακινήθηκαν προς αυτές τις χώρες αλλά παρέμειναν στις πατρογονικές τους εστίες που όμως για ιστορικούς λόγους βρέθηκαν εκτός των συνόρων του Ελληνικού Κράτους[3].

Τον τελευταίο καιρό οι Έλληνες των άλλων – εκτός της Ελλάδος και της Κύπρου - κρατών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως τείνουν να μη θεωρούνται Έλληνες της Διασποράς καθώς δεν θεωρούνται ξένοι, αλλά ισότιμοι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (Χασιώτης Ι., 1993, σελ. 40). ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...