Η ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ

 

 Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την περίοδο των εντολών της Κοινωνίας των Εθνών, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι θρησκευτικές μειονότητες στη Μέση Ανατολή αποτέλεσαν αγαπημένο εργαλείο των Μεγάλων Δυνάμεων για την άσκηση πολιτικής στην περιοχή.

Η επιρροή της Γαλλίας στους Μαρωνίτες του Λιβάνου, τους Δρούζους και τους Αλαούϊτες της Συρίας, η επιρροή της Μεγάλης Βρετανίας στους Ασσύριους Χριστιανούς και τους Σονίτες του Ιράκ αποτελούν σημαντικό μέρος στην εξήγηση που μπορούμε να δώσουμε για τις θρησκευτικές - και όχι μόνο- διαμάχες στη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις, αξιοποιώντας την θέληση των θρησκευτικών μειονοτήτων για μεγαλύτερη αυτονομία ή προνόμια στις χώρες που βρίσκονταν, οδήγησαν πολλές φορές σε εμφύλιες διαμάχες στις χώρες όπου βρίσκονταν οι μειονότητες αυτές. Σήμερα, η εισβολή των Η.Π.Α. στο Ιράκ, ο επακόλουθος εμφύλιος πόλεμος και η ανάδυση της Daesh/ISIL, ο εμφύλιος πόλεμος και η εμφάνιση τζιχαντιστών στη Συρία.

Η βία μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και των Κούρδων στην Τουρκία, ο τρόπος ζωής στην Παλαιστίνη στα υπό τον έλεγχο του Ισραήλ εδάφη, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για τις γηγενείς θρησκευτικές μειονότητες της Μέσης Ανατολής, οι οποίες είτε περιορίζονται χωρικά, είτε μεταναστεύουν σε άλλες χώρες για να ζήσουν μακριά από πολέμους και εντάσεις.

Στη σύντομη ανάλυση που ακολουθεί θα γίνει αναφορά σε ορισμένες από τις κυριότερες θρησκευτικές μειονότητες στη Μέση Ανατολή και τη γεωγραφική κατανομή τους στο χώρο.  

 

Η Μέση Ανατολή αν και κυριαρχείται από την βασική πρόσληψη του Ισλάμ τον Σονιτισμό, αποτελεί τον τόπο προέλευσης ορισμένων από τις σημαντικότερες θρησκείες  Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Ζωροαστρισμός και άλλες λιγότερο γνωστές θρησκείες- και αποτελεί ακόμα και σήμερα τον τόπο συνάντησης μεγάλου εύρους θρησκειών.

Αρχικά, θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως όταν αναφερόμαστε σε θρησκευτικές μειονότητες στη Μέση Ανατολή, τις χαρακτηρίζουμε ως «μειονότητες» βάσει δημογραφικών στοιχείων και στις χώρες όπου βρίσκονται αποτελούν ένα μικρό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού της χώρας.

Επί παραδείγματι, οι Σονίτες Μουσουλμάνοι οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία των Μουσουλμάνων συνολικά στη Μέση Ανατολή, σε χώρες όπως το Ιράν, το Ιράκ, το Μπαχρέϊν δημογραφικά αποτελούν μειονότητα. Γενικά, στη Μέση Ανατολή μπορούνε να κάνουμε τον παρακάτω ευρύ και χρήσιμο διαχωρισμό αναφορικά με τις θρησκευτικές μειονότητες:

α).Χριστιανικές μειονότητες,

β).Μουσουλμανικές Σιιτικές ομάδες και

γ).σε πλήθος μειονοτήτων από μικρότερες και λιγότερο γνωστές παραδόσεις.

Μεγάλο μέρος των μειονοτήτων αποτελούν τον γηγενή Χριστιανικό πληθυσμό της Μέσης Ανατολής. Κάθε μειονότητα έχει ξεχωριστή ταυτότητα η οποία εδράζεται στο προ-ισλαμιαίο παρελθόν της περιοχής. Σήμερα οι ακόλουθοι της Ορθόδοξης Κοπτικής Εκκλησίας της Αιγύπτου πιθανόν να αποτελούν τη μεγαλύτερη μη μουσουλμανική εθνο-θρησκευτική μειονότητα της Μέσης Ανατολής.

Οι Κόπτες αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού της Αιγύπτου. Οι Χριστιανοί της Αιγύπτου έχουν τα αραβικά ως πρώτη γλώσσα όπως και οι Μουσουλμάνοι συμπολίτες τους, ωστόσο, η λειτουργία τους διεξάγεται στην Κοπτική, την χριστιανική εκδοχή της αρχαίας αιγυπτιακής γλώσσας.

Στην Ιορδανία, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη, τη Συρία και το Ιράκ βρίσκεται μια μεγαλύτερη ποικιλία χριστιανικών θρησκευτικών μειονοτήτων. Μεταξύ των μεγαλύτερων είναι οι Αραβο-χριστιανοί. 

Πρόκειται για Άραβες στην καταγωγή, κατάλοιπο των φυλών που δεν εξισλαμίστηκαν με την άνοδο του Ισλάμ στην περιοχή, και οι οποίο ακολουθούν την χριστιανική πίστη υπαγόμενοι στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ή την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Στο Λίβανο, στη βορειοανατολική Συρία, τη νοτιοανατολική Τουρκία και το βόρειο Ιράκ απαντώνται πληθυσμοί που ακολουθούν τη Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία. Πρόκειται για μια αυτοκέφαλη εκκλησία που χρησιμοποιεί την Συριακή διάλεκτο ως επίσημη λειτουργική γλώσσα. 

Η Συριακή είναι αραμαϊκή γλώσσα η οποία αντικαταστάθηκε από τα αραβικά μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Άραβες. Η Συριακή Ορθόδοξη, η Συριακή Καθολική, η Ασσυριακή και η εκκλησία των Χαλδαιών χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα τα Συριακά ως λειτουργική διάλεκτο και αρκετοί Χριστιανοί στην Τουρκία και το Ιράκ μιλούν σύγχρονες εκδοχές της διαλέκτου.

Επιπλέον σε αρκετές πόλεις της Συρίας και του Λιβάνου συναντάμε μέλη της Αρμένικης Εκκλησίας τα οποία κατέληξαν στις περιοχές αυτές κατά τα γεγονότα της Γενοκτονίας των Αρμενίων το 1915. Πέρα από τους χριστιανικούς πληθυσμούς, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής βρίσκουμε αρκετές Σιιτικές ομάδες οι οποίες αποτελούν μειονότητες σε αρκετές χώρες της περιοχής.

Ο Σιιτισμός είναι ένας από τους βασικούς διαχωρισμούς του Ισλάμ. Ο άλλος είναι ο Σονιτισμός. Η διαμάχη και ο μετ' έπειτα διαχωρισμός τους ξεκίνησε μετά το θάνατο του Προφήτη Μωάμεθ αναφορικά με την διαδοχή του κατά τον 7ο αιώνα.

Στη διαμάχη αυτή ορισμένοι υποστήριζαν τους κοντινότερους ακολούθους του Προφήτη, ενώ άλλοι θεωρούσαν πως η διαδοχή έπρεπε να πάει στον ξάδερφο και γαμπρό του Προφήτη, τον Άλι. Όλοι όσοι υποστήριξαν τη δεύτερη άποψη αποτέλεσαν τους Σιίτες. Με το πέρασμα των ετών η αύξηση των απογόνων του Προφήτη οδήγησε στη δημιουργία διαφορετικών παραδόσεων και μέσα στον Σιιτισμό.

Ο μεγαλύτερος διαχωρισμός στο Σιιτικό Ισλάμ είναι αυτό των Δωδεκαϊστών ή του δωδέκατου Ιμάμη. Οι Δωδεκαϊστές αναγνωρίζουν δώδεκα ιμάμηδες, από την πρώιμη ιστορία του Ισλάμ, ως θρησκευτικούς ηγέτες: τον Αλί και τους έντεκα άμεσους απογόνους του.  Δωδεκαϊστές είναι η πλειοψηφία του πληθυσμού στο Ιράν, ενώ αποτελούν σημαντική μειονότητα στο Ιράκ και το Μπαχρέϊν, ενώ έχουν και μια σχετική πλειοψηφία στο Λίβανο.

Οι Ζαϊντίστες ή Επταδεϊστές (έβδομος ιμάμης) και οι Ισμαηλίτες (πέμπτος ιμάμης) είναι οι άλλοι δυο διαχωρισμοί των Σιιτών.Οι Ζαϊντιστές αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές παραδόσεις στην Υεμένη, ενώ οι Ισμαηλίτες είναι ένα μικρό ποσοστό στη Συρία και το Λίβανο.

Αρκετές θρησκευτικές μειονότητες της Μέσης Ανατολής έχουν τις ρίζες τους στον Σιιτισμό και τιμούν την οικογένεια του Προφήτη, αλλά έχουν υιοθετήσει διαφορετικές θεολογικές ιδέες, ιεροτελεστίες και γραφές συμπληρωματικά με το Κοράνι, γεγονός που τους καθιστά διαφορετικούς από το κυρίως ρεύμα του Σιιτισμού.

Οι κοινότητες αυτές περιλαμβάνουν τους Δρούζους, τους Αλαούϊτες (Alawites) και τους Αλεβίτες (Alevis). Οι Δρούζοι αποτελούν σημαντική μειονότητα στο Ισραήλ, στα Υψίπεδα του Γκολάν, το Λίβανο και τη Συρία. Η ιστορική πατρίδα των Αλαουϊτών είναι η Συρία και τις τελευταίες δεκαετίες έχουν προεξέχον ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας καθότι η οικογένεια Assad, που βρίσκεται στην εξουσία από το 1970,είναι Αλαούϊτες.

Παράλληλα, οι Αλεβίτες αποτελούν σημαντική μερίδα του πληθυσμού της Τουρκίας. Τελειώνοντας τη σύντομη αυτή αναφορά στις θρησκευτικές μειονότητες της Μέσης Ανατολής πρέπει να αναφερθεί πως στην περιοχή υπάρχουν πολλές και διάφορες μικρότερες θρησκευτικές κοινότητες. 

Οι Γεζιντί του βορείου Ιράκ αποτελούν μια ξεχωριστή εθνο-θρησκευτική κοινότητα των οποίων η θρησκευτική παράδοση αναμειγνύει στοιχεία του Ισλάμ και της αρχαίας θρησκείας του Ιράν. Ένας μικρός αριθμός Ζωροαστρών παραμένει στο Ιράν, ενώ η πλειοψηφία των εβραϊκών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής μετακινήθηκε στο Ισραήλ μετά την δημιουργία τους το 1948, με τους μικρούς εναπομείναντες εβραϊκούς πληθυσμούς να μένουν στην Τουρκία και το Ιράν.

Είναι εμφανές πως η Μέση Ανατολή ανέκαθεν αποτελούσε κοιτίδα πολυμορφίας. Ωστόσο, η έκρυθμη πολιτική κατάσταση των τελευταίων ετών θέτει την πολυμορφία αυτή και το μέλλον των μειονοτήτων εν αμφιβόλω.