ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ

 

Αποτελείται από μία μεγάλη ροτόντα με τρούλο, πάνω από το Κουβούκλιο του Πανάγιου Τάφου κι ένα συνεχόμενο οικοδόμημα με δικό του τρούλο, που είναι το καθολικό της Αναστάσεως.

Αμφότερα βρίσκονται στα χέρια των Ορθοδόξων Ελλήνων. Στον Ναό της Αναστάσεως πραγματοποιούνται οι εξής παρρησίες από το Ελληνορ8όδοξο Πατριαρχείο: 14η Σεπτεμβρίου, εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, 1η Ιανουαρίου, 6η Ιανουαρίου, Α' Κυριακή των Νηστειών, Γ' Κυριακή των Νηστειών, την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, το Άγιο και Μεγάλο Σάββατο, την Κυριακή του Πάσχα, την Κυριακή του Θωμά, την Κυριακή της Πεντηκοστής, στις 7 Μαΐου, οπότε εορτάζεται η μνήμη «του εν ουρανώ φανέντος σημείου του σταυρού» (μικρή παρρησία) και στα ονομαστήρια του τότε Πατριάρχη Διόδωρου (12 Οκτωβρίου). Δοξολογίες τελούνται κατά την επέτειο της ενθρόνισης του τότε Πατριάρχη Διόδωρου (16 Φεβρουαρίου), κατά την επέτειο της μεγάλης Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 (12 π.η. /25 ν.η. Μαρτίου) και κατά την επέτειο του ιστορικού «Όχι» (15 π.η. /28 ν.η. Οκτωβρίου), όπως και κατά τις εθνικές εορτές των άλλων ορθοδόξων κρατών, εφόσον υπάρχει στα Ιεροσόλυμα Προξενείο τους. Παρρησίες τελούν και οι Λατίνοι και οι Αρμένιοι.

Οι λιτανείες των παρρησιών της Κυριακής των Βαΐων, του Μεγάλου Σαββάτου και του Πάσχα τελούνται συγχρόνως από τους Αρμένιους, τους Κόπτες και τους Συριανούς. Η είσοδος γίνεται με τη συνοδεία καβάσηδων, που χτυπούν ρυθμικά στο έδαφος τα μπαστούνια τους.

Στο Ναό της Αναστάσεως η είσοδος γίνεται από το βορειοδυτικό μέρος, όπου υπάρχουν δύο δίδυμες αψιδωτές πύλες (η ανατολική είναι χτισμένη από τον καιρό του Σαλαδίνου και ώς το 1811 υπήρχε πάνω της ψηφιδωτή εικόνα της Παναγίας). Στα σιδερένια ρόπτρα της Πύλης, από όπου γίνεται η είσοδος (λέγεται Αγία Πόρτα, έχει σχήμα 6x4 μ. και σιδερένια επένδυση από το μέσα μέρος) έχουν χαραχ8εί στα αραβικά οι εξής επιγραφές:

 Στο αριστερό: «Εισέλθετε ξένοι, στις αυλές του κυρίου, στον Τάφο της ζωής, όπου η χάρις έχει κατασκηνώσει και επιπλέει το ευλογημένο φως». Και στο δεξιό: «Απόλαυσε τον τόπο σου, στη χαρά του Κυρίου σου, στον πολύφωτο Ουρανό... Μήτερ Εκκλησιών». Στο μικρό άνοιγμα, ανοίγει μόνο το ένα φύλλο της Πύλης και στο μεγάλο τα δύο φύλλα. Την Πύλη φρουρούν μουσουλμάνοι, που κρατούν και το κλειδί της εξωτερικής, ενώ το μικρό πορτάκι οι Έλληνες Ορθόδοξοι.

Ένδεκα κίονες από άσπρο και πράσινο μάρμαρο με κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού στηρίζουν και στις δύο Πύλες τις αψίδες. Σε μία από αυτές στην αριστερή πλευρά παραδίδεται ότι το 1634, που δημιουργήθηκε το επεισόδιο με τους Αρμένιους, παρουσιάσθηκε το Άγιο Φως μπροστά στον Έλληνα Πατριάρχη, στον οποίο είχαν απαγορεύσει την είσοδο, ενώ ο Αρμένιος δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε μέσα στον Πανάγιο Τάφο. Ως σήμερα δείχνουν το σημείο, που είναι μαυρισμένο.

 Ο ΠΑΝΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

Η αυλή του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως λέγεται Αγία Αυλή και σώζονται ώς σήμερα οι βάσεις από τους κίονες του αρχικού ναού, που ανήγειρε η Αγία Ελένη. Έχει σχήμα τετράπλευρο και κάδε πλευρά καταλαμβάνει 20 μέτρα. Το δάπεδο είναι στρωμένο με πλάκες. Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί, όπως αναφέρθηκε, τελείται στην αυλή ο Νιπτήρας από την Αγιοταφιτική Αδελφότητα με επικεφαλής τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, που παρακολουθούν χιλιάδες πιστών. Μόλις εισέρχεται κανείς στον Ναό, συναντάει την Αγία Αποκαθήλωση. Εδώ ο ευσχήμων Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας, με άδεια που πήρε από τον Πόντιο Πιλάτο, ακούμπησε το Σώμα του Χριστού, αφού το αποκαθήλωσε από τον Σταυρό. 

«Καθελών αυτό ενετύλιξεν αυτό σινδόνι και έθηκεν αυτό εν μνήματι λαξευτώ ου ουκ ην ουδείς ουδέπω κείμενος· και ημέρα ην Παρασκευή και Σάββατον υπέφωσκε» (Κατά Λουκάν, 23, 53 -54). Πρόκειται για ορθογώνιο παραλληλόγραμμο ύψους 30 εκ., μήκους 2,07 μ. και πλάτους 1.30 μ. που είναι σκεπασμένο από μάρμαρο ερυθρόλευκου χρώματος.  

Γύρω - γύρω είχε χαραχθεί (σώζονται ελάχιστα ίχνη) το τροπάριο: «Ο ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών το άχραντόν Σου Σώμα σινδόνι καθαρά ειλήσας και αρώμασιν εν μνήματι καινώ κηδεύσας απέθετο». Σύμφωνα με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (19, 39-40) «ήλθε και Νικόδημος ο ελθών προς τον Ιησούν νυκτός το πρώτον, φέρων μίγμα σμύρνης και αλόης ως λίτρας εκατόν. Έλαβον ουν το σώμα του Ιησού και έθησαν αυτό οθονίοις μετά των αρωμάτων, καθώς έθος εστί τοις Ιουδαίοις ενταφιάζειν».  

Πάνω από το μνημείο καίνε 8 κανδήλια και γύρω 6 μανουάλια. Αν και ο Πανάγιος Τάφος και τα άλλα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων ιδρύθηκαν τη βυζαντινή περίοδο κι ενώ το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς έχει κυριαρχικό λόγο, εντούτοις στο διάβα των χρόνων, άλλα δόγματα και ομολογίες έχουν εμφυλοχωρήσει και καταλάβει διάφορες γωνιές, όπως οι Ρωμαιοκαθολικοί, οι Αρμένιοι, οι Κόπτες κ.λπ.  

Έτσι έχει δημιουργηθεί μέσα στον ναό μια ετερόκλητη από πλευράς αρχιτεκτονικής και τέχνης κατάσταση. Με πρωτοβουλία του τότε Πατριάρχη Ιεροσολύμων Διόδωρου τοποθετήθηκαν στην Αγία Αποκαθήλωση βυζαντινά ψηφιδωτά (όπως και στον τρούλο του καθολικού της Αναστάσεως) με ορθόδοξες παραστάσεις. Ο τρούλος της ροτόντας, όπου βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος, ο οποίος σώζεται σήμερα.  

Ο τρούλος του ναού της Αναστάσεως έχει αλλάξει μέχρι σήμερα πολλά σχήματα, ημισφαιρικός αρχικά μετατράπηκε κατόπιν σε κόλουρο κώνο. Το τμήμα του μνημείου αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τις κατά καιρούς επεμβάσεις, μετατροπές και επιδιορθώσεις σε διάφορες εποχές και κατακτήσεις της Αγίας Πόλεως (Σταυροφορίες, Μαμελούκοι, Τουρκοκρατία). Απαιτούντο ειδικές άδειες, όπως το 1841, μετά την πλήρη καταστροφή του τρούλου, άδεια που δόθηκε στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο από τον Σουλτάνο Αμπντούλ Μετζήτ.  

Για την έκδοση της άδειας έκανε παρέμβαση στην Υψηλή Πύλη ο Ρώσος Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη. Αξίζει να σημειω8εί ότι σε πρωτόκολλο του έτους 1862, που υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη από τον Μεγάλο Βεζύρη και τους Πρεσβευτές Ρωσίας και Γαλλίας προβλεπόταν «να μην παρέχεται κανένα νέο δικαίωμα στις διάφορες Χριστιανικές κοινότητες και σε κανένα από τους υπογράφοντες το Πρωτόκολλο», γεγονός που δημιούργησε μεγάλες δυσκολίες στην πρόοδο του έργου, που άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1867. Ο τρούλος υπέστη σοβαρές καταστροφές το 1948-1949. Μεταξύ 1979 και 1980 η Αγγλική Εταιρεία Freeman, μετά από διεθνή διαγωνισμό, πραγματοποίησε την ανακαίνιση του τρούλου.  

Η ελληνική συμμετοχή στην προεργασία και την αναστύλωση του υπήρξε τη δεκαετία 1970-1980 πολύ σημαντική. Μεταξύ των αρχιτεκτόνων, μηχανικών και εμπειρογνωμόνων περιλαμβάνονταν ο Αναστάσιος Ορλάνδος, ο Π. Παρασκευόπουλος, ο Δ. Κορωναίος, ο Παύλος Μυλωνάς, ο Μαν. Χατζηδάκης, ο Α. Κουφοπάνος, ο Χρ. Κατσιμπίνης κ.ά. Σύμφωνα με περιγραφή του τρούλου δημοσιευμένη το 1955 το περιοδικό "Νέα Σιών", «τα σιδηρά του Κουπέ του Αγίου Τάφου έχουσιν Βάρος επτά χιλιάδες και εξακόσια καντάρια Αραβικά, πλην των ξύλων και του μολύβδου (261 τόνους)» (Κατσιμπίνης, οπ. παρ., σσ. 7-25). 

Ο τρούλος του καθολικού, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τον Πανάγιο Τάφο στηρίζεται σε 4 πεσσούς, και έχει περίμετρο 35 μ. Έχει 16 αψίδες από τις οποίες οι 8 έχουν κίονες και οι υπόλοιπες παράθυρα. Όπως σημειώθηκε ήδη, με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Διόδωρου Α', τοποθέτησε στον τρούλο του καθολικού της Αναστάσεως βυζαντινά ψηφιδωτά. Δεσπόζει ο Παντοκράτορας, που έχει το θριαμβευτικό ύφος που προσιδιάζει στην περίπτωση με λεπτομερή φροντίδα, ώστε να κυριαρχεί μέσα στον Ναό.  

Το φόντο είναι ολόχρυσο και τα ιμάτια στο κόκκινο της καρμίνας δίνοντας μια βασιλική αίσθηση στο μπλε κομπάλτ με χρυσοκονδυλιές (τα εξωτερικά). Το πρόσωπο εμπνέει τη μεγαλοπρέπεια του θείου και είναι φιλοτεχνημένο με σμάλτο, ενώ το χρυσό του φόντου είναι 22 καρατίων. Τον Παντοκράτορα περιβάλλει κυκλικό πλαίσιο με τα χρώματα της ίριδας υπογραμμίζοντας το στοιχείο της παράδοσης ότι «ο Κύριος της Δόξης ανατέλλει για όλο τον κόσμο». 

Σε ολόχρυσο πάλι φόντο γύρω από τον Παντοκράτορα, σε σχήμα Σταυρού, έχουν φιλοτεχνηθεί η Παναγία, ο Τίμιος Πρόδρομος και οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, τα πολυόμματα Χερουβίμ και Σεραφείμ, Άγγελοι Κυρίου κι ανάμεσα οι Πατριάρχες ξεκινώντας από τον Άγιο Ιάκωβο τον Αδελφόθεο. Το καθολικό του Ναού της Αναστάσεως θεωρείται ως το κέντρο του τεράστιου οικοδομήματος στη θέση που βρισκόταν ο αρχικός ναός που έκτισε η Αγία Ελένη. Νέο μαρμάρινο τέμπλο, έργο Τηνιακού γλύπτη με εικόνες φιλοτεχνημένες και εντολήν του Πατριάρχη Διόδωρου, προσδίδει ενότητα από καλλιτεχνική πλευρά στην ιστόρηση του πανιέρου Ναού, που έχει έκταση 31,50x14,50 μ.  

Το Άγιο Βήμα έχει ημικυκλικό σχήμα, βρίσκεται ένα μέτρο πάνω από τον κυρίως ναό και έχει διάμετρο 12,50 μ. Ο ουρανός της Αγίας Τραπέζης στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, που φέρουν παραστάσεις της Θείας Ευχαριστίας με τον Ιησού Χριστό και τους Εβδομήντα Αποστόλους, και έχει διαστάσεις 2,40x1,30 μ. Το Πατριαρχικό Σύνθρονο βρίσκεται πίσω από την Αγία Τράπεζα.  

Υπάρχουν δύο σκάλες από τις οποίες η μία οδηγεί στο μικρό Σκευοφυλάκιο και η άλλη στην Τράπεζα των κληρικών και μοναχών, που διακονούν στον Ναό της Αναστάσεως και στον φρικτό Γολγοθά. Εννέα αψίδες σχηματίζονται στην κόγχη του Αγίου Βήματος. Στις 4 υπάρχουν παραστάσεις της Υπαπαντής, της Βάπτισης, της Μεταμόρφωσης και της Ανάληψης και στις άλλες 5 παράθυρα. Η συνέχεια αύριο.