ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΕ ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ

 

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΟΡΝΙΚΙΟΥ

         

Σε μια όμορφη βόλτα, στο πέμπτο ταξίδι μου στην αγαπημένη Κοζάνη, ανακαλύψαμε αυτή την τόσο όμορφη εκκλησιά που νομίζω αξίζει τον κόπο να την μοιραστώ μαζί σας. Πρόκειται για την Παναγία του Τορνικίου, ένα πολύ γοητευτικό κτίσμα υπό κατάρρευση, αν και έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες αναστήλωσης παλαιότερα (το 1999), όπως είδα όταν καταφέραμε να μπούμε στον εσωτερικό περίβολο. Το θλιβερό είναι πως ίσως στο μέλλον πάψει να υπάρχει καθώς είναι πολύ κοντά στον ποταμό Αλιάκμωνα που τα έργα για την δημιουργία φράγματος και τεχνητής λίμνης προχωρούν....

Τα δέντρα κόβονται πυρετωδώς και το τοπίο αλλάζει...Ίσως λοιπόν αυτή η όμορφη εκκλησιά κάποτε είναι μια ανάμνηση...Δεν ξέρω, θέλω να ελπίζω πως όχι, γιατί είναι πραγματικό ιστορικό μνημείο του 12ου αιώνα. Άκουσα και ξέρω πως είναι εφικτό να μεταφερθεί ολόκληρη σε κάποιο άλλο σημείο και να διασωθεί.Το ελπίζω και το εύχομαι...Κάποια πράγματα είναι πράγματι στα χέρια των ανθρώπων... Η Μονή βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Παναγιά (Τουρνίκι) και είναι κτισμένη σε χαμηλό ανάχωμα, κοντά στην όχθη του Αλιάκμονα.

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στο 12ο αιώνα και συνδέεται με τη γνωστή οικογένεια των Τορνικίων.  Το καθολικό είναι διώροφο και ισόγειο και ο όροφος μονόχωρες καμαροσκεπαστές εκκλησιές. Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Και οι δύο ναοί είναι κατάγραφοι με τοιχογραφίες που, σύμφωνα με σχετικές επιγραφές, χρονολογούνται κατά τα έτη 1481 και  1730.Αξιοσημείωτο είναι ότι η ζωγραφική του έτους 1481 εμφανίζεται ως ένα από τα πρωιμότερα  έργα των ζωγράφων του Καστοριανού εργαστηρίου.Σώζονται επίσης, τα κελιά κατά μήκος της νότιας πλευράς. Είναι λιθόκτιστα, ξυλόστεγα, με κεραμοσκεπή και  τοποθετούνται στη εποχή της Τουρκοκρατίας.

 

Ερείπια από κτίσματα διακρίνονται  κατά μήκος της βόρειας πλευράς, που δεν έχουν διερευνηθεί αρχαιολογικά, ενώ στο κέντρο σχηματίζεται μια μικρή αυλή. Παρ' όλα τα σωστικά μέτρα από τη δεκαετία του `80, ο σεισμός του Μαΐου 1995 δημιούργησε μεγάλες ζημιές κυρίως στο Ιερό του ορόφου.Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν το 2001 και σήμερα αυτό το μνημείο μεταβυζαντινής περιόδου περιμένει υπομονετικά τη μεταφορά του πιο κοντά στο χωριό Παναγιά, λόγω κατάκλισης του εδάφους της Μονής από τα νερά του ταμιευτήρα του υδροηλεκτρικού έργου του Ιλαρίωνα.

Ορειβατικές πρακτικές θα χρησιμοποιηθούν για την Παλαιά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Τορνικίου στη Δεσκάτη Γρεβενών. Το καθολικό της μονής θα μεταφερθεί ολόσωμο από τον Δημήτρη Κορρέ σε μεγαλύτερο υψόμετρο, με μεθόδους που θυμίζουν πολύ την ορειβασία. Το φράγμα του Αγίου Ιλαρίωνα, που κατασκευάζει η ΔΕΗ, θα μετατρέψει σε λίμνη το σημείο όπου τώρα βρίσκεται η μονή και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ανέλαβε τη διάσωσή της.

Η μελέτη που είχε εγκρίνει πριν από καιρό όριζε πως η μεταφορά θα γινόταν σε κλωβό από μπετόν, αλλά οι τεχνικοί άλλαξαν γνώμη προκειμένου η διαδικασία να είναι ασφαλέστερη. Ετσι, κατά τη νέα εξέταση του θέματος αποφάνθηκαν πως οι καινούργιες προτάσεις, που προβλέπουν μεταφορά μέσα σε σιδερένιο «έλκηθρο» και χρήση μεθόδου τύπου σιδηροτροχιών, με ολίσθηση αντί για κύλιση, προσφέρουν μεγαλύτερα πλεονεκτήματα. Ο Άρης Ποζιόπουλος από τη διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων σημείωσε πως η απόφαση για μεταφορά πάρθηκε το 2003 και ακολούθησε η σύνταξη της μελέτης.

Το καθολικό, όπως και ένας τοίχος, θα μεταφερθούν σε ύψος 23 μέτρων, αλλά ο δρόμος είναι πολύ ανηφορικός. Προτιμότερο είναι, ωστόσο, να χρησιμοποιήσουν αυτήν τη μέθοδο, αν και με κλίσεις εδάφους μεγαλύτερες του 26%, παρά να χρησιμοποιήσουν τον υπάρχοντα δρόμο που έχει μήκος 410 μέτρων και σαφώς μικρότερη κλίση. Η μονή είναι του 15ου αιώνα. Το διώροφο καθολικό της θα μεταφερθεί ολόκληρο και μαζί του και ένας τοίχος «για να γίνεται η αίσθηση του μοναστηριού». Από αυθεντικά υλικά που θα προέλθουν από κατεδάφιση άλλων ερειπίων θα αναπαρασταθεί στη νέα θέση και ο περίβολος.

Έχουν προηγηθεί στερεώσεις στο καθολικό όσο και στις ξύλινες κατασκευές του προστώου του, συντηρήσεις, περιδέσεις, στερεώσεις των τοιχογραφιών, οι οποίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Τώρα στη λεκάνη που θα κατακλυστεί διενεργούνται ανασκαφές από την τοπική Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Για τη μετακίνηση θα απαιτηθούν 20 - 25 μέρες, αλλά οι εργασίες πρέπει να γίνουν με πολύ καλές καιρικές συνθήκες, ώστε να μην υπάρξουν απρόοπτα. Ο κ. Ποζιόπουλος θυμήθηκε ανάλογη μεταφορά, στην Κηφισιά, με καύσωνα, οπότε και το επικαλυπτικό υλικό (τεφλόν) έλιωσε «με τρομερές συνέπειες».

Το ΚΑΣ γνωμοδότησε θετικά υπέρ των μετατροπών στη μελέτη. Με άλλη του γνωμοδότηση το συμβούλιο συμφώνησε για τη δημιουργία Ολυμπιακού Βοτανικού Κήπου στην αρχαία Ολυμπία. Θα δημιουργηθεί ανάμεσα στο Κρόνιο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο με τη φροντίδα του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Ερευνας (ΕΘΙΑΓΕ), το οποίο και πρωταγωνίστησε στην αναδάσωση μετά τις πυρκαγιές του 2007. Θα έχει παιδευτικό χαρακτήρα, καθώς θα παρουσιάζει τα φυτά που χρησιμοποιήθηκαν για τις αναδασώσεις και είναι εγχώρια.

Ο δήμος του Μονάχου καλύπτει τα έξοδα με χορηγία 150.000 ευρώ. Το μοναστήρι "της Παναγίας του Ιωάννου Τορνικίου"  είναι χτισμένο στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα, του οποίου το διώροφο καθολικό σώζεται μέχρι τις μέρες μας. Στον κάτω ναό του διώροφου καθολικού λειτούργησε ο Λατίνος Καρδινάλιος Βορίας Βαρίνος το 1224. Το έτος 1658 φιλοξενήθηκε στο μοναστήρι ο επίσκοπος Σερβίων Μελέτιος μετά την καθαίρεσή του.

Το ζευγηλατείο του σημερινού μοναστηριού της Παναγίας ονομαζόταν "Τορνίκι" και ήταν χτισμένο βόρεια του σημερινού χωριού Παναγιά στη θέση "των Αγίων Αποστόλων". Ο κοιμητηριακός ναός του ζευγηλατείου "Τορνίκι" ήταν του Αγίου Λαζάρου.

 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΟΥΜΕΛΑ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟ ΣΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ

Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που σήμερα βρίσκεται στον ομώνυμο Ιερό Ναό στο Βέρμιο, είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος Mελά και το ποντιακό ιδίωμα «σού», που σημαίνει «εις το», και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».

Το 386 μ.Χ, οι Αθηναίοι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος ίδρυσαν το μοναστήρι στο όρος Mελά στον Πόντο, ύστερα από αποκάλυψη της Παναγίας. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, είχε μεταφερθεί από αγγέλους η Ιερή Εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία είχε εικονογραφήσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Κατά καιρούς έκαναν επιδρομές στη Μονή κλέφτες και αλλόθρησκοι λόγω του πλούτου και της φήμης της. Υπάρχουν σχετικές αναφορές για θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού.

Το 1922, εποχή που οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου διώχτηκαν από τα εδάφη των προγόνων τους, οι μοναχοί έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ Kομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Τότε, η Ιερή Εικόνα θάφτηκε για τριάντα περίπου χρόνια στα αγιασμένα χώματα της.

Ο Πολύκαρπος Ψωμιάδης, και ο Λεωνίδας Ιασονιδης, Μητροπολίτης Ξάνθης και υπουργός αντίστοιχα επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, ζήτησαν τη μεσολάβηση του πρωθυπουργού για την απελευθέρωση της εικόνας. Το αίτημα εγκρίθηκε από τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού. Ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος, από τους τελευταίους μοναχούς της μονής, ταξίδεψε στον Πόντο και έπειτα από πολλές προσπάθειες βρήκε την εικόνα, τον πολύτιμο Σταυρό με το Τίμιο Ξύλο, το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου που είχαν ενταφιαστεί μαζί με την εικόνα.

Αμέσως τα μετέφερε στην Αθήνα, όπου εναποτέθηκαν στο βυζαντινό μουσείο Αθηνών, έως το 1951 όπου ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το σωματείο Παναγία Σουμελά από τον γιατρό Φίλωνα Κτενίδη. Τον Αύγουστο του 1952, η εικόνα της Παναγίας ενθρονίστηκε επίσημα στον Ιερό Ναό που χτίστηκε προς τιμήν Της στο όρος Βέρμιο.Σαράντα περίπου χρόνια μετά, τον Αύγουστο του 1993 παραδόθηκαν από το βυζαντινό μουσείο Αθηνών ο Σταύρος και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου. Η Εικόνα της Παναγίας Σουμελά, αποτελεί το σύμβολο των Ελλήνων του Πόντου οι οποίοι καταφεύγουν σε Αυτή για να τους απαλλάξει από τα προβλήματα και τις συμφορές.

ΣΤΗ ΓΗ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

Στην Μονή της Παναγίας στο Όρος Μελά του Πόντου, τον Δεκαπενταύγουστο του 2010, ακούστηκαν για πρώτη φορά ύμνοι και ικεσίες ύστερα από 88 χρόνια. Της Θείας Λειτουργίας προεξήρχε ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος με ενέργειες του οποίου κατέστη δυνατή αυτή η μοναδική για τον Ελληνισμό δυνατότητα. To Οδοιπορικό μας συνεχίζεται........