ΣΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΕΤΕΛΕΣΘΗ O ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

 

Με κατάνυξη τελέστηκε χθες το απόγευμα ο Πανηγυρικός Εσπερινός στο παρεκκλήσι της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ανδρέα τον Πρωτόκλητο. Τον πανηγυρικό εσπερινό τέλεσαν Ιερείς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Στον Εσπερινό έψαλλαν οι ιεροψάλτες του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού των Αθηνών, ενώ παρέστησαν υπάλληλοι της Αρχιεπισκοπής και πιστοί. Να αναφερθεί ότι το παρεκκλήσι του Αγίου Ανδρέα, ήταν το παλαιό Καθολικό της Αγίας Φιλοθέης. Επίσης το παρεκκλήσι είχε ανακαινισθεί εκ βάθρων από τον Αρχιεπίσκοπο Γερμανό τον Καλλιγά.

 

 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ

Το Παρεκκλήσιο βρίσκεται στον αύλειο χώρο του μεγάρου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Ο Δ. Καμπούρογλου γράφει πως ήταν δρομικός ναός (βασιλική), που πρωτοϊδρύθηκε στους πρώτους αιώνες της επικράτησης του Χριστιανισμού στην Αθήνα. Γύρω στα 1550 η αγία Φιλοθέη (1522-1595) τον ανακαίνισε και τον έκανε καθολικό του μοναστηριού που ίδρυσε εκεί.

Όπως είναι γνωστό, η αγία Φιλοθέη (1522-1595) καταγόταν από την επιφανή οικογένεια Μπενιζέλου Παλαιολόγου και ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου, γι' αυτό και στους Αθηναίους ήταν γνωστή με το όνομα «Κυρά του Αγγέλου» η «Κυρά των Αθηνών». Το αρχοντικό τους σώζεται ως σήμερα στην οδό Αδριανού 96, και η χρήση του έχει παραχωρηθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού στην Αρχιεπισκοπή, η οποία, αφού το επισκευάσει, θα στεγάσει σ' αυτό τη Βιβλιοθήκη της.

Στο μοναστήρι της Αγίας, όπως είναι γνωστό, εύρισκαν καταφύγιο και μάθαιναν και τέχνες άπορες νέες της πόλης, χωρίς να έχουν την υποχρέωση να γίνουν μοναχές. Γι' αυτό το μοναστήρι λεγόταν και «Παρθενώνας». Ακόμα σ' αυτό λειτουργούσε γηροκομείο, νοσοκομείο και ορφανοτροφείο. Εδώ ας σημειωθεί τούτο: Ενώ οι νέες έμεναν σε περιποιημένα κελλιά, η άγια Φιλοθέη είχε για τον εαυτό της ένα ασκητήριο, που κατέβαινε με πολλά σκαλοπάτια κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και έμενε εκεί για πολύ χρόνο και προσευχόταν.

Ως το 1821 στο ασκητήριο της σώζονταν το προσευχητάριο της, ένα σκοινί κρεμασμένο στον χαλκά και ο αργαλειός της με τα εξαρτήματα του. Το όλο συγκρότημα είχε σχήμα Π και στο μέσο υπήρχε τρίκογχη βασιλική του Άγιου Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, όπου αργότερα τοποθετήθηκε και το άφθαρτο Ιερό Λείψανο της Άγιας. Σχετικά με τις κατά καιρούς επισκευές της εκκλησίας και του μοναστηριού υπάρχουν αρκετές πληροφορίες. Το 1834, με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, ο χώρος του μοναστηριού χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας. Αναφέρεται ότι επί Όθωνος στο ερειπωμένο μοναστήρι μονάχα μία η δύο γριές άναβαν το καντήλι της Κυράς.

Το 1836 ο τελευταίος Επίτροπος της Μονής Σπυρίδων Μπενιζέλος παρέδωσε στον Επίσκοπο Αττικής τις φορητές εικόνες του μοναστηρίου, και εκείνος τις τοποθέτησε στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης (της οδού Αιόλου), αλλά καμιά δεν φαίνεται να σώθηκε από αυτές. Τότε μεταφέρθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο οι εικόνες του Ιησού και της Θεοτόκου του τέμπλου, έργα του Εμμανουήλ Τζάνε του 1664.

Καθώς και δύο τμήματα τοιχογραφιών της κόγχης επάνω από τη θύρα της εκκλησίας, που εικονίζουν τον Πρόδρομο να μαρτυρεί τον Ιησού (Ιω. 1,29) και τον Κύριο να περιπατεί στη θάλασσα της Γαλιλαίος, καθώς και δύο γυναικείες κεφαλές, που προέρχονταν από τις τοιχογραφίες της Τράπεζας του μοναστηρίου. Η μία από αυτές είναι της άγιας Αικατερίνης και θεωρείται πως ανήκει στα πρότυπα των μεγάλων κρητικών ζωγράφων. Το λείψανο της Άγιας κατετέθη από την οικογένεια Μπενιζέλου στην εκκλησία της Παναγίας της Γοργοεπηκόου (Άγιου Ελευθερίου), όπου σήμερα βρίσκεται το πρώτο εικόνισμα της.

Αργότερα το Ιερό λείψανο μεταφέρθηκε στον σημερινό Μητροπολιτικό Ναό. Τότε χάθηκαν και τα παλαιά ιερά σκεύη. Ας σημειωθεί ότι μερικές από τις τοιχογραφίες της Τράπεζας είχε αντιγράψει ο λόρδος Μπγιουτ και ο Τιρς (ο τελευταίος την Πλατυτέρα και την κεφαλή της Αγίας Αικατερίνης), ενώ αντίγραφο της Μετάληψης έκανε στον Ανακτορικό Ναό της Πετρούπολης. Αργότερα ο χώρος περιήλθε στο Δημόσιο, και από αυτό τον παρέλαβε ο μητροπολίτης Αθηνών Γερμανός Καλλιγάς (1889-1896), ο όποιος κατεδάφισε όλα τα μισοερειπωμένα κτίσματα.

Εκεί ανήγειρε μητροπολιτικό (αρχιεπισκοπικό) και συνοδικό μέγαρο, που στερούνταν η Εκκλησία και ήταν αναγκασμένη να αναζητεί κτίρια για ενοικίαση και στέγαση. Στη θέση της εκκλησίας έχτισε τη σημερινή εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Τα έργα του Μητροπολιτικού οίκου ολοκληρώθηκαν τον Νοέμβριο του 1892 (ξοδεύτηκαν 123.790,39 δρχ., από τις όποιες οι 45.627,39 δρχ. ήταν προσφορά του μητροπολίτη), και του Συνοδικού Μεγάρου τον Μάιο του 1894 και ξοδεύτηκαν 71.295,65 δρχ., από τις όποιες τις 23.595,65 δρχ. κατέβαλε εξ ιδίων ο Γερμανός.

Τα εγκαίνια του Συνοδικού Μεγάρου έγιναν στις 3 Ιουνίου 1894. Ο Αρχιεπισκοπικός οίκος επισκευάσθηκε το 1958 επί αρχιεπισκόπου Θεοκλήτου του Β', του εκ Δημητσάνης, ενώ επί αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου του Τηνίου, τα Συνοδικά γραφεία μεταστεγάστηκαν στην παρά το Θεραπευτήριο «Ευαγγελισμός» Μονή Πετράκη, και στους χώρους που αυτά κατείχαν, εγκαταστάθηκαν Υπηρεσίες της Ι. Αρχιεπισκοπής. Η νέα εκκλησία έχει διαστάσεις μήκος 13 και πλάτος 11 μ. περίπου και είναι εξωτερικά ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής και εσωτερικά βυζαντινού ημισύνθετου τετρακιόνιου (ο εσωτερικός ψευδότρουλος στηρίζεται σε τέσσερις κίονες και το Ιερό Βήμα σε δύο πεσσούς (κτιστές ορθογώνιες κολόνες).

Στον ανατολικό τοίχο του ιερού έχουν διαμορφωθεί τρεις αψίδες. Οι αγιογραφίες, λόγω της φθοράς που είχαν υποστεί, αποκαταστάθηκαν τον Μάιο του 1999, από τον κ. Αναστάσιο Μαργαριτώφ. Ακόμα, στον πρώτο όροφο του Αρχιεπισκοπικού οίκου, έχει διαμορφωθεί Μικρό Παρεκκλήσιο επ΄ ονόματι του αγίου Αποστόλου Παύλου, απαραίτητο για τις καθημερινές λατρευτικές ανάγκες του εκάστοτε Ποιμενάρχη των Αθηνών.

Περί το 1970, επί Αρχιεπισκοπίας Ιερωνύμου του Α΄, σε χώρο των γραφείων Νεότητας, στο ΒΔ ισόγειο του κεντρικού κτιρίου της Αρχιεπισκοπής, ανακαλύφθηκε και καλλωπίστηκε το πηγάδι του παλιού μοναστηριού, ενώ το ασκητήριο της Οσιομάρτυρος βρίσκεται κάτω από το δάπεδο του Ναού και του βορείου τμήματος της αυλής και σε απόσταση από το σημείο όπου έχει εδώ και εκατό χρόνια τοποθετηθεί η επιγραφή «ΑΡΧΑΙΑ ΚΡΥΠΤΗ». Ίσως πρέπει κάποτε να αναδειχθεί.

Όταν στα 1892 καθαριζόταν ο χώρος για την ανέγερση της νέας εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα, βρέθηκε πλάκα από πεντελικό μάρμαρο, διαστάσεων 0,50 x 0,31 και παχ. 0,21 μ., με επιγραφή της περιόδου 440-430 π.Χ. που αναφερόταν σε δημόσια κατασκευή.