ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.

 

Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ

Στις 6 Φεβρουαρίου 1833 η αγγλική φρεγάτα Μαδαγασκάρη αποβίβασε στο λιμάνι του Ναυπλίου, πρωτεύουσας ακόμη του νεοσύστατου βασιλείου, το δεκαεπτάχρονο Όθωνα, τα μέλη της αντιβασιλείας και τη βασιλική συνοδεία. Τα πλήθη κόσμου που συγκεντρώθηκαν κατά την υποδοχή έβλεπαν στο πρόσωπο του νεαρού βασιλιά να ενσαρκώνεται η προοπτική της οριστικής ειρήνευσης μετά το δεκαετή σχεδόν πόλεμο αλλά και τις εσωτερικές διαμάχες και συγκρούσεις. Βέβαια, έως την ενηλικίωση του Όθωνα (1835) τη διακυβέρνηση της χώρας θα αναλάμβαναν τα μέλη της αντιβασιλείας, όπως οριζόταν από τις διεθνείς συμφωνίες. 

Kατά την πρώτη δεκαετία η εσωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια της αντιβασιλείας αρχικά και του Όθωνα μετέπειτα να μειώσει την ισχύ των παραδοσιακών ηγετικών ομάδων της ελληνικής κοινωνίας που την εποχή εκείνη εκφραζόταν μέσω των τριών πολιτικών σχηματισμών που έμειναν γνωστοί ως γαλλικό, ρωσικό (Ναπαίοι) και αγγλικό κόμμα. Η πολιτική αυτή, που επιχειρήθηκε μέσω της προώθησης ενός κόμματος κάθε φορά και της περιθωριοποίησης των υπολοίπων, φανερώνει και τις διαθέσεις του παλατιού απέναντι στις Δυνάμεις, οι οποίες άλλωστε πριμοδοτούσαν τα κόμματα. Η αντίδραση τώρα των παραδοσιακών ηγετικών στρωμάτων στην περιθωριοποίησή τους εκφράστηκε αρχικά με τοπικού χαρακτήρα εξεγέρσεις και επικεντρώθηκε στη διεκδίκηση συντάγματος, κάτι που έγινε πραγματικότητα με το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.

Οι αυλικές κυβερνήσεις συνιστούν σταθερή όψη της οθωνικής περιόδου, με εξαιρέσεις την τριετία της κυριαρχίας του Ιωάννη Κωλέττη (1843-47) και το λεγόμενο Yπουργείο Κατοχής (1854-57). H ασφυκτική παρέμβαση του παλατιού στην πολιτική ζωή θα αποτελέσει το σημείο ρήξης του Όθωνα με το σύνολο σχεδόν του πολιτικού κόσμου της χώρας. Η κρίση θα κορυφωθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και θα οδηγήσει στην εκθρόνιση του Όθωνα (1862). Νέος βασιλιάς θα είναι ο Γεώργιος A', που θα συνδέσει τη βασιλεία του με ένα νέο σύνταγμα. 

Στα μέσα της επόμενης δεκαετίας μάλιστα, κάτω από την πίεση μιας νέας γενιάς πολιτικών που αναδείχθηκαν στη διάρκεια του αντιοθωνικού αγώνα και της μεταπολίτευσης (Aλ. Kουμουνδούρος, X. Τρικούπης), ο Γεώργιος αποδέχθηκε την εισαγωγή της αρχής της δεδηλωμένης, του σχηματισμού δηλαδή κυβερνήσεων που διαθέτουν εκφρασμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Το τελευταίο τέταρτο του αιώνα κεντρικά διακυβεύματα στην εσωτερική πολιτική υπήρξαν η ανασυγκρότηση του κρατικού μηχανισμού, ο εκσυγχρονισμός των θεσμών και η αναδιοργάνωση της οικονομίας. Eίναι η εποχή όπου η εσωτερική πολιτική αλλά και ευρύτερα η ελληνική κοινωνία πολώνεται ανάμεσα σε τρικουπικούς και δηλιγιαννικούς.

Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΝΤΑΕΤΙΑ 1833 - 1837

Το πρώτο κυβερνητικό σχήμα του ελληνικού βασιλείου διορίστηκε τον Απρίλιο του 1833. Σε αυτό συμμετείχαν οι επιφανέστεροι εκπρόσωποι του "αγγλόφιλου" πολιτικού σχηματισμού (Αλ. Μαυροκορδάτος, Σπ. Τρικούπης κ.ά.) καθώς και ο Ι. Κωλέττης. Το κόμμα των Ναπαίων, που ήταν ταυτισμένο με την καποδιστριακή περίοδο, δεν εκπροσωπήθηκε και έτσι το καλοκαίρι του 1833 προήλθε από αυτούς η πρώτη αντιπολιτευτική δράση. Αυτή εκφράστηκε μέσω δημοσιευμάτων στον Τύπο καθώς και με συλλογή υπογραφών για την εκδίωξη των αντιβασιλέων. Η αντίδραση του παλατιού εκδηλώθηκε με το διορισμό νέου υπουργικού σχήματος, με ενισχυμένη παρουσία του γαλλικού κόμματος αυτή τη φορά. 

Tο 1834 σημαδεύεται από την κρίση στις σχέσεις των μελών της αντιβασιλείας που καταλήγει στη μονοκρατορία του ’ρμανσμπεργκ και από τη δίκη και καταδίκη σε θάνατο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Η εκπορευόμενη από τον I. Κωλέττη μεθόδευση της δίκης προκάλεσε τις αντιδράσεις των Ναπαίων (εξεγέρσεις στη Μάνη, τη Μεσσηνία και αλλού) αλλά και των φιλικά προσκείμενων στον Aλ. Μαυροκορδάτο. Ενδεικτική της σύγκλισης των μαυροκορδατικών με τους Ναπαίους την εποχή εκείνη είναι και η σθεναρή άρνηση των δικαστών Τερτσέτη και Πολυζωίδη να συναινέσουν στην καταδίκη του Γέρου.

Ο I. Κωλέττης, γνώστης των εσωτερικών πολιτικών πραγμάτων και με ισχυρά ερείσματα ιδίως στους ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, αντιμετώπισε αποτελεσματικά τις εξεγέρσεις, μεγιστοποιώντας έτσι την πολιτική ισχύ του. Το γεγονός αυτό προκάλεσε σύντομα ρήξη στις σχέσεις του με τον ’ρμανσμπεργκ, η οποία και οδήγησε στην αποπομπή του από την κυβέρνηση το 1835, χρονιά που ενηλικιώνεται ο Όθωνας. Σε μια προσπάθεια μάλιστα προσεταιρισμού των άλλων δύο κομμάτων, ο νεαρός βασιλιάς έδωσε χάρη στο Θ. Κολοκοτρώνη, ενώ προωθήθηκαν στην κυβέρνηση πρόσωπα φιλικά προσκείμενα στον Aλ. Μαυροκορδάτο.

Τα πρώτα χρόνια της εσωτερικής πολιτικής ζωής σημαδεύονται ακόμη από τη μεγάλη εξέγερση στην Ακαρνανία το 1836, που υποκινήθηκε από τους οπαδούς του I. Κωλέττη και τους Ναπαίους και αποσκοπούσε στην απομάκρυνση του ’Αρμανσμπεργκ. Αυτό θα γίνει πραγματικότητα ένα χρόνο αργότερα κι αφού έχει προηγηθεί σύγκρουσή του τόσο με τον Όθωνα όσο και με την αυλή της Βαυαρίας. Στα 1837 σημειώνεται ουσιαστικά το τέλος της κυριαρχίας του ’Αρμανσμπεργκ και ξεκινά η απολυταρχική διακυβέρνηση της χώρας από τον Όθωνα.

ΟΘΩΝΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑ 1838 – 1843

Η αποπομπή του ’Αρμανσμπεργκ, που τόσο επίμονα είχε ζητηθεί από το σύνολο των πολιτικών σχηματισμών, δε συνοδεύθηκε από αλλαγή της πολιτικής του παλατιού. Η απολυταρχική διοίκηση, που εγκαινιάστηκε από την αντιβασιλεία και συνεχίστηκε από τον ’Αρμανσμπεργκ, διατηρείται και την περίοδο αυτή. Διατηρείται επίσης παρόμοια πολιτική απέναντι στα κόμματα, δηλαδή η πρόσκαιρη πριμοδότηση κάποιου και η περιθωριοποίηση των υπολοίπων. Την περίοδο 1838-43 ευνοήθηκαν διαδοχικά οι Ναπαίοι (που την προηγούμενη πενταετία ήταν ουσιαστικά υπό καθεστώς διωγμού), το αγγλικό και το γαλλικό κόμμα. Ωστόσο, αν και ο Όθωνας επέβαλε την προσωπική του απολυταρχία και κράτησε εκτός εξουσίας τις παραδοσιακές ηγετικές ομάδες της ελληνικής κοινωνίας, στην πραγματικότητα απέτυχε να τις αποδυναμώσει. 

Αντίθετα, οι παραδοσιακές αυτές δυνάμεις δραστηριοποιούνται σταδιακά όλο και περισσότερο μέσω των κομμάτων, σε μια προσπάθεια να επανακάμψουν στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι την περίοδο αυτή η δύναμη των κομμάτων αυξάνει ολοένα και περισσότερο. Κάποια από αυτά μάλιστα αποκτούν ισχυρά ερείσματα στον κόσμο της υπαίθρου. Αναφερόμαστε στους Ναπαίους, οι οποίοι με σύνθημα την προάσπιση της Ορθοδοξίας πέτυχαν να προσελκύσουν πολλούς οπαδούς, αλλά και στο γαλλικό κόμμα, με το οποίο διατηρούν σχέσεις οι σημαντικότεροι ρουμελιώτες οπλαρχηγοί.

Ήταν λοιπόν ζήτημα χρόνου να συγκλίνουν οι μεμονωμένες αντιπολιτευτικές κινήσεις των τριών πολιτικών σχηματισμών. Από το 1841 το ρωσικό και το αγγλικό κόμμα, που τα προηγούμενα χρόνια είχαν αποτύχει να περιορίσουν τις βασιλικές παρεμβάσεις στο κυβερνητικό έργο, φαίνεται ότι συνέκλιναν προς ενιαία αντιπολιτευτική δράση. Την εξέλιξη αυτή ευνόησε ασφαλώς η προσέγγιση των κυβερνήσεων της Αγγλίας και της Ρωσίας, μετά την κρίση του Ανατολικού Ζητήματος των χρόνων 1840-41. Εκείνο που έμενε ήταν να συσπειρωθεί με την αντιπολίτευση και το γαλλικό κόμμα, που ύστερα από πολυετή περιθωριοποίηση (1835-41) βρισκόταν ξανά στην εξουσία, υπό την ηγεσία όμως του Χρηστίδη και όχι του I. Κωλέττη, ο οποίος βρισκόταν από το 1835 στο Παρίσι ως πρεσβευτής. Τελικά, οι εσωτερικές διαφωνίες στο κόμμα αυτό αλλά και η άρση της υποστήριξης στο Χρηστίδη από τη γαλλική πρεσβεία οδήγησαν την πλειονότητα των σημαντικότερων στελεχών του (I. Κωλέττης, P. Παλαμήδης, Μακρυγιάννης κ.ά.) να προσχωρήσουν στην αντιπολίτευση.

Η 3η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Η παραχώρηση συντάγματος και η εκδίωξη των Βαυαρών ήταν τα αιτήματα των πολιτικοκοινωνικών δυνάμεων που συσπειρώθηκαν στην αντιπολίτευση, στην οποία από τις αρχές του 1843 μετείχε η πλειονότητα των σημαντικότερων πολιτικών προσωπικοτήτων και των τριών κομμάτων. Και στην περίπτωση αυτή εφαρμόστηκε ο συνωμοτικός τρόπος δράσης, δηλαδή μια μορφή αντιπολίτευσης οικεία στην εσωτερική πολιτική ζωή τόσο στα χρόνια της Επανάστασης και της διακυβέρνησης από τον Καποδίστρια όσο και μετά την εγκαθίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού βασιλείου. 

Αποτέλεσμα της συνωμοτικής αυτής δράσης υπήρξε το Κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, το οποίο επέφερε πολιτειακή αλλαγή στην κατεύθυνση της συνταγματικής μοναρχίας. Οι πολιτικοί οργανωτές του κινήματος (Α. Μεταξάς, Αν. Λόντος, Κ. Ζωγράφος, Μ. Σούτσος, Ρ. Παλαμήδης) είχαν από τον Αύγουστο προσεταιριστεί αξιωματικούς που κατείχαν σημαντικές θέσεις στο στρατιωτικό μηχανισμό. H συμμετοχή τους συνεπώς κατά την εκδήλωση του κινήματος κρινόταν απαραίτητη για την επιτυχία του. 

Oι συνταγματάρχες Καλλέργης (διοικητής ιππικού Αθηνών), Σκαρβέλης (διοικητής πεζικού Αθηνών) και Σπυρομήλιος (διοικητής Σχολής Ευελπίδων) ήταν εκείνοι που, σύμφωνα με το σχέδιο, θα στασίαζαν την καθορισμένη ημερομηνία, θέτοντας το Παλάτι προ τετελεσμένων γεγονότων. Η αρχική ημερομηνία εκδήλωσης του κινήματος είχε ορισθεί να είναι η 25η Μαρτίου 1844, ώστε να συμπίπτει με τον εορτασμό της Επανάστασης. Έτσι, θα εμπεδωνόταν και συμβολικά ότι το κίνημα συνιστούσε συνέχεια και ολοκλήρωση της Επανάστασης.

Ωστόσο, η μη τήρηση από όλους αυστηρών συνωμοτικών κανόνων -ο ενθουσιώδης Μακρυγιάννης διέδωσε το μυστικό σε πολλούς- επέσπευσε την εκδήλωση του κινήματος για τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1843. Τελικά, τη νύχτα της 2ας Σεπτεμβρίου και ενώ τα ονόματα των κινηματιών είχαν μαθευτεί και μικροσυμπλοκές σημειώνονταν έξω από το σπίτι του Μακρυγιάννη, ο Δ. Καλέργης δρώντας αυτοβούλως κατευθύνθηκε στους στρατώνες, ξεσήκωσε τους άντρες του και τους οδήγησε έξω από τα ανάκτορα. 

Την ίδια στιγμή έδωσε εντολή και άνοιξαν οι φυλακές του Μεντρεσέ. Με τον Καλλέργη ενώθηκε και ο λοχαγός του πυροβολικού Σχινάς παρότι είχε εντολή να καταστείλει το κίνημα. Κάτω από την πίεση αυτή ο Όθωνας δέχθηκε τα αιτήματα, που προηγουμένως είχαν ήδη λάβει και την τυπική έγκριση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Μετά την εξέλιξη αυτή οι στρατιώτες αποχώρησαν τα ξημερώματα της 3ης Σεπτεμβρίου από τα ανάκτορα και επέστρεψαν στους στρατώνες, ζητωκραυγάζοντας -σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής- υπέρ του συνταγματικού πλέον βασιλιά.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1843 σχηματίστηκε κυβέρνηση από τους πρωτεργάτες του κινήματος της 3ης Σεπτεμβρίου. Στις 20 Νοεμβρίου ξεκίνησε τις εργασίες της η Εθνοσυνέλευση, οι οποίες διήρκεσαν έως τις 18 Μαρτίου. Δύο μέρες αργότερα δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το πρώτο Σύνταγμα του ελληνικού κράτους. Στη συνέχεια προκηρύχθηκαν εκλογές και διορίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Αλ. Μαυροκορδάτο για να τις διεξαγάγει. Σύμφωνα με την προκήρυξη οι εκλογές θα διαρκούσαν οκτώ ημέρες, δεν καθοριζόταν όμως αν θα γίνονταν ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια. Έτσι, στις περισσότερες περιοχές η εκλογική διαδικασία διεξήχθη το Μάιο και τον Ιούνιο. Στην Αθήνα ωστόσο καθώς και σε πολλές επαρχίες οι εκλογές έγιναν στα τέλη Ιουλίου και στις αρχές Aυγούστου, εξαιτίας αλλεπάλληλων αναβολών. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα οι εκλογές έγιναν το Σεπτέμβριο.

Οι πρώτες αυτές εκλογές, που κράτησαν περισσότερο από τέσσερις μήνες, σημαδεύτηκαν από εκτεταμένη χρήση βίας, ιδίως από την πλευρά της "γαλλορωσικής" αντιπολίτευσης. Τόσο κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου όσο και μεσούσης της εκλογικής διαδικασίας σημειώθηκαν ταραχές στην Aθήνα και εξεγέρσεις στην ύπαιθρο. Σημαντικότερη ήταν η εξέγερση στην Ακαρνανία με υποκινητή το Θεοδωράκη Γρίβα (γόνος οικογένειας αρματολών, οπλαρχηγός στην Επανάσταση και φιλικά προσκείμενος στον I. Κωλέττη), η οποία εκδηλώθηκε τον Απρίλιο. 

Ένα μήνα αργότερα ένοπλες συγκρούσεις σημειώθηκαν στη Μάνη μεταξύ των παραδοσιακά αντιπαρατιθέμενων οικογενειών του Τζανετάκη και των Μαυρομιχαλαίων. Αυτό το αρνητικό για την κυβέρνηση κλίμα οδήγησε τον Aλ. Μαυροκορδάτο σε παραίτηση στις αρχές Αυγούστου και ενώ οι εκλογές δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί. Στη θέση του Aλ. Μαυροκορδάτου τοποθετήθηκε ο I. Κωλέττης που, καταλαμβάνοντας ταυτόχρονα και το χαρτοφυλάκιο των Εσωτερικών, πέτυχε να μεθοδεύσει υπέρ του τα υπόλοιπα εκλογικά αποτελέσματα. 

Ταυτόχρονα, προχώρησε σε εκτεταμένη ακύρωση αποτελεσμάτων σε περιοχές που είχαν εκλεγεί υποψήφιοι προσκείμενοι στον Aλ. Mαυροκορδάτο. Υπολογίζεται ότι με τον τρόπο αυτό μειώθηκε κατά τα 4/5 η πραγματική δύναμη των μαυροκορδατικών στη βουλή. Έτσι, χάρις στην εκτεταμένη νοθεία, τη χρήση βίας και την ακύρωση αποτελεσμάτων, ο I. Κωλέττης εξασφάλισε κοινοβουλευτική πλειοψηφία στη νέα βουλή, θέτοντας τις βάσεις της κυριαρχίας του για την επόμενη τριετία.

ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΩΛΕΤΤΗ 1844 – 1847

Η πρώτη αιρετή βουλή συγκροτήθηκε σε σώμα τον Iανουάριο του 1845 και ανέδειξε πρωθυπουργό τον Ι. Κωλέττη, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση με τους συμμάχους του από το ρωσικό κόμμα. Η συμμαχία κράτησε λίγους μόλις μήνες, η κυριαρχία του Κωλέττη ωστόσο διατηρήθηκε έως το 1847, οπότε και πέθανε. Βασιζόταν δε στη διαρκή υποστήριξη του παλατιού και των Δυνάμεων -ιδίως της Γαλλίας- αλλά και σε ένα εκτεταμένο δίκτυο ισχυρών τοπικών παραγόντων, στην πλειονότητά τους στρατιωτικών από τη Ρούμελη. Η κυριαρχία αυτή ωστόσο δε στηρίχθηκε μόνο σε εξωθεσμικά ερείσματα. Θα ήταν λάθος να υποτιμηθεί η ακτινοβολία του σε μερίδα του ελληνικού λαού, που έβλεπε στο πρόσωπό του τον κατεξοχήν θιασώτη της Μεγάλης Ιδέας, όπως και η απαράμιλλη ικανότητά του να διατηρεί ισορροπίες, διαχειριζόμενος εύστοχα τις κρίσεις και αποκλιμακώνοντας έγκαιρα τις εντάσεις. 

Την περίοδο 1844-47 επιτυγχάνεται για πρώτη φορά κυβερνητική σταθερότητα, που συνοδεύεται ωστόσο από θεσμική στασιμότητα. Aπό άποψη δημόσιας ασφάλειας παρατηρείται ύφεση της ληστείας, ενώ εκλείπουν οι εξεγέρσεις. Από την άλλη, καμιά πρόοδος δε σημειώνεται στην παραγωγή νομοθετικού έργου. Ελάχιστα είναι τα νομοσχέδια που κατατέθηκαν και σε αυτά είναι εμφανής η βασική μέριμνα διατήρησης ισορροπίας ανάμεσα στους δυτικού τύπου θεσμούς, στη βάση των οποίων συγκροτήθηκε το ελληνικό κράτος, και σε μια κοινωνία έντονα παραδοσιακή. 

Ενδεικτική είναι η διαχείριση του εκκλησιαστικού ζητήματος από τον Ι. Κωλέττη, που στάθηκε και αφορμή της ρήξης με τους Ναπαίους το καλοκαίρι του 1845. Στο σχετικό νομοσχέδιο επιχειρήθηκε μεν διεύρυνση της αυτονομίας της Εκκλησίας από τον κρατικό έλεγχο, δεν τέθηκε όμως το καίριο ζήτημα της εξομάλυνσης των σχέσεων με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Η επιδείνωση της υγείας του I. Κωλέττη στο τέλος του 1846 επανέφερε την ένταση στην πολιτική ζωή της χώρας. Στο γαλλικό κόμμα ξέσπασε πόλεμος για τη διαδοχή του ετοιμαθάνατου αρχηγού, ενώ πολλοί βουλευτές προσχώρησαν στην αντιπολίτευση, που την εποχή αυτή συγκροτούνταν από τους Ναπαίους και τον Aλ. Μαυροκορδάτο. Την ίδια εποχή παρατηρείται ανησυχητική αύξηση της παρουσίας και δράσης ομάδων ληστών ιδιαίτερα στις παραμεθόριες επαρχίες, σημάδι της ανασφάλειας που επικρατούσε στους χώρους των ενόπλων αλλά και προάγγελος επερχόμενης κρίσης. 

Απέναντι στην κατάσταση αυτή η αντίδραση του I. Κωλέττη ήταν να διαλύσει τη βουλή (με την έγκριση βέβαια του βασιλιά) στις 9 Απριλίου και να προκηρύξει εκλογές. Στις εκλογές αυτές που έγιναν το καλοκαίρι ο Κωλέττης βγήκε για μια ακόμη φορά νικητής, πέθανε όμως σύντομα, στις 31 Αυγούστου 1847.

____________________________

Αύριο η συνέχεια.