ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ Oι απαιτήσεις των Βυζαντινών σε είδη καθημερινής ανάγκης καλύπτονταν από τη βιοτεχνική παραγωγή. Η μεταλλοτεχνία, η κοσμηματοποιία, η κεραμική, η ενδυματοποιία, η ξυλουργική, η υαλουργία, η ταπητουργία, η βυρσοδεψία ήταν οι τομείς της βιοτεχνίας που γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη στο Βυζάντιο. Τα προϊόντα διακρίνονταν για τη λεπτή κατασκευή και την καλή τους ποιότητα και μέσω του εμπορίου γνώρισαν μεγάλη διάδοση και έξω από τα βυζαντινά σύνορα. Η Πρωτεύουσα, αλλά και οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής, όπως η Αντιόχεια και η Αλεξάνδρεια, αποτελούσαν σπουδαία βιοτεχνικά κέντρα.
Η ανάγκη ελέγχου της οικονομικής δραστηριότητας στις πόλεις, για τη διοχέτευση των εσόδων τους στις απαιτήσεις της διοίκησης και του στρατού, οδήγησε τους πρώτους βυζαντινούς αυτοκράτορες στη λήψη περιοριστικών μέτρων στην εξάσκηση των επαγγελμάτων και την ένταξη των βιοτεχνικών εργαστηρίων σε κρατικές ή ημικρατικές συντεχνιακές οργανώσεις, με αρχηγούς υπεύθυνους έναντι των κρατικών αρχών για τις λειτουργίες και τις ελλείψεις του σωματείου τους. Παρά τη σταδιακή ανάπτυξη της βιοτεχνίας, μετά την οικονομική κρίση του 3ου αιώνα που έπληξε και αυτόν τον τομέα της οικονομίας, φαίνεται πως οι απολαβές από την ενασχόληση με τέτοιους είδους εργασίες δεν ήταν επαρκείς για τα προς το ζην. Για να καλυτερεύσουν λοιπόν οι Βυζαντινοί το βιοτικό τους επίπεδο και να αποκτήσουν κάποια οικονομική άνεση εξασκούσαν συχνά δύο επαγγέλματα, όπως εύγλωττα μαρτυρούν επιγραφές της περιόδου που έχουν σωθεί.
ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Κύριο χαρακτηριστικό της πρώιμης βυζαντινής οικονομίας (324-610) ήταν η επιβολή κρατικών μονοπωλίων σε μερικούς τομείς της εμπορικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας ή η παραχώρηση ανάλογων δικαιωμάτων σε ιδιώτες προκειμένου το κράτος να ελέγξει την παραγωγή και τις τιμές των προϊόντων της αγοράς. Αφορούσαν συνήθως είδη που δεν προσφέρονταν στο ευρύ κοινό. Η κατασκευή όπλων, η κοπή νομισμάτων, η παραγωγή και η διάθεση της πορφύρας και του μεταξιού, που κάλυπταν τις ανάγκες της αυτοκρατορικής αυλής και της διπλωματίας, αποτελούσαν μονοπώλια.
Επίσης, η μεταφορά της annona civica, του σιταριού δηλαδή για τον ανεφοδιασμό της Κωνσταντινούπολης, ήταν κρατικό μονοπώλιο που αφορούσε στην εποπτεία της διαδικασίας ανεφοδιασμού και δεν είχε ταμιευτικό σκοπό. Ταμιευτικό χαρακτήρα είχε το μονοπώλιο του αλατιού, βασικού προϊόντος της βυζαντινής οικονομίας. Τα κρατικά μονοπώλια δεν ανήκαν στη ρωμαϊκή παράδοση και ο αυτοκράτορας Zήνων (474-491) τα έθεσε εκτός νόμου, όπως και ο αυτοκράτορας Λέων A' (457-474) πριν από αυτόν. Ο Ιουστινιανός Α' (527-565) όμως αγνόησε τις απαγορεύσεις και κάποια είδη αποτέλεσαν "κλασικά" κρατικά μονοπώλια και στους επόμενους βυζαντινούς αιώνες.
ΤΟΠΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Οι καθημερινές απαιτήσεις των Βυζαντινών σε είδη πρώτης ανάγκης καλύπτονταν από τα προϊόντα που διέθεταν στις αγορές των βυζαντινών πόλεων οι έμποροι, οι βιοτέχνες, αλλά και οι παραγωγοί της γειτονικής υπαίθρου. Ο εφοδιασμός των πόλεων έτσι εξαρτιόταν κυρίως από την κίνηση του τοπικού εμπορίου, που κάλυπτε σε γενικές γραμμές τις ανάγκες τους.
Η εξάρτηση αυτή των πόλεων φαίνεται χαρακτηριστικά στο επεισόδιο που περιγράφεται στο Bίο του Aγίου Nικολάου της Σιών, όπου τη χρονιά που η πόλη είχε χτυπηθεί από πανούκλα (542) ο άγιος συμβούλευε τους αγρότες γύρω από τα Mύρα να μην πάνε να πουλήσουν τα προϊόντα τους στην αγορά της πόλης, για να μην προσβληθούν από την αρρώστια και σύντομα τα Μύρα έφτασαν στα πρόθυρα της λιμοκτονίας.
Ξεχωριστή πνοή έδιναν στις τοπικές αγορές οι πανηγύρεις που οργανώνονταν συνήθως στο πλαίσιο του εορτασμού κάποιου τοπικού αγίου. Ο συνδυασμός αυτός θρησκείας και εμπορίου ήταν σημαντικός τρόπος συναλλαγής και στον ειδωλολατρικό κόσμο και έδινε ταυτόχρονα εορταστικό τόνο στις καθημερινές δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό υιοθετήθηκε και από τη χριστιανική θρησκεία που περιέβαλλε ωστόσο με το δικό της μανδύα τις πρακτικές αυτές.
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ Χάρις στη γεωγραφική του θέση, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, στον καλά οργανωμένο κρατικό μηχανισμό και στο υγιές νομισματικό σύστημα το βυζαντινό κράτος αποτέλεσε πυρήνα του διεθνούς εμπορίου, από το οποίο αντλούσε σημαντικά κέρδη. Το είδος αυτό του εμπορίου αφορούσε κυρίως είδη πολυτελείας από τις χώρες της Ανατολής που τελικό τους αποδέκτη είχαν τα δυτικά βασίλεια. Ο πάπυρος, η πορφύρα, αρώματα, μετάξι, εξαιρετικής ποιότητας κρασιά και μπαχαρικά αποτελούσαν τα κυριότερα είδη του διεθνούς εμπορίου που είχαν μεγάλη ζήτηση στη Δύση.
Οι σημαντικότεροι όμως εμπορικοί δρόμοι που ένωναν τη Δύση με τις μακρινές περιοχές της Ανατολής, περνούσαν μέσα από τη βυζαντινή αυτοκρατορία, στην οποία οι έμποροι έπρεπε να πληρώνουν δασμούς για τα είδη που μετέφεραν. Σε ορισμένα καίρια συνοριακά σημεία του βυζαντινού κράτους δημιουργήθηκαν για το λόγο αυτό τελωνειακοί και εμπορικοί σταθμοί, όπου εισπράττονταν οι εισαγωγικοί δασμοί.
Η 'Αβυδος και το Ιερόν κοντά στην Κωνσταντινούπολη έγιναν στα χρόνια του Ιουστινιανού Α' γνωστά δεκατευτήρια, όπως ονομάζονταν τότε οι τελωνειακοί σταθμοί. Επίσης μεγάλες πόλεις όπως η Αντιόχεια της Συρίας, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και η Κωνσταντινούπολη, από την εποχή του Ιουστινιανού κυρίως, αποτέλεσαν σε όλη την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο σημαντικά κέντρα, όπου στάθμευαν έμποροι κάθε προέλευσης πριν συνεχίσουν τα μακρινά τους ταξίδια.
Οι εξελίξεις της εξωτερικής πολιτικής επηρέασαν την πορεία του διεθνούς εμπορίου της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το εμπόριο ευνοήθηκε με τις επιτυχίες του Ιουστινιανού Α' (527-565) επλήγη όμως κατά τη διάρκεια των αραβικών κυρίως επιδρομών στην επόμενη περίοδο (610-1204).
ΚΟΙΝΩΝΙΑ Το πρώιμο βυζαντινό κράτος ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο από το μέσο και το ύστερο, όχι μόνο σε γεωγραφική έκταση και πολιτική δύναμη, αλλά και σε ό,τι αφορούσε τις κοινωνικές κατακτήσεις. Παρόλο, δηλαδή, που η κοινωνία του σε πολλά σημεία συνέχισε την πορεία της στα βήματα των προηγούμενων, κατάφερε να δημιουργήσει τομές που συνόδεψαν το Βυζάντιο σε όλη την πορεία του. Ενσωμάτωσε το Χριστιανισμό στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, καθόρισε το χριστιανικό δόγμα και έθεσε τις κοινωνικές βάσεις της χριστιανικής ζωής.
Επίσης, παρήγαγε πνευματικά δημιουργήματα, όπως η χριστιανική φιλολογία και η χριστιανική τέχνη, και εισήγαγε το κοινωνικό σύστημα που στηριζόταν στη νομική κατάσταση που υπαγόρευε μια κεντρική (η αυτοκρατορική) εξουσία και όχι πια η ελεύθερη συναλλαγή και το συμβόλαιο. Δύσκολα θα βρεθεί θεσμός ή ιδέα σε ολόκληρο το βυζαντινό οικοδόμημα που να μη γεννήθηκε στην Πρώιμη περίοδο.
___________________________________
Η συνέχεια αύριο με την ενότητα ΚΡΑΤΟΣ
Η συνέχεια αύριο με την ενότητα ΚΡΑΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου