ΜΕΡΟΣ ΣΤ’
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΠΡΙΝ ΤΟ ΦΙΛΙΠΠΟ
Ο Φίλιππος σάς βρήκε νομάδες και φτωχούς, τους πιο πολλούς ντυμένους με προβιές, να βόσκετε τα λιγοστά σας πρόβατα επάνω στα βουνά και να τα υπερασπίζεστε προβάλλοντας αδύναμη αντίσταση στους Ιλλυριούς, τους Τριβαλλούς και τους Θράκες των συνόρων σας. Σας έντυσε με μανδύες αντί για προβιές και σας κατέβασε από τα βουνά στις πεδιάδες και σας έκανε ικανούς να αντιμετωπίζετε στη μάχη τους βάρβαρους γείτονές σας και να στηρίζεσθε πια στο ίδιο σας το θάρρος μάλλον παρά στα οχυρώματα. Σας ανέδειξε σε κατοίκους πόλεων και σας εκπολίτισε με την προσφορά ορθών νόμων και συνηθειών". Ο Αρριανός (Aνάβασις 7. 9, 2) παρουσιάζει τον Αλέξανδρο να περιγράφει με αυτόν το γλαφυρό, αν και κάπως υπερβολικό, τρόπο τους Μακεδόνες.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Ο Αλέξανδρος, αφού διαδέχτηκε τον πατέρα του Φίλιππο στο μακεδονικό θρόνο και κατέστειλε την ταραχή στο εσωτερικό της Μακεδονίας, κατόρθωσε σε λίγα μόλις χρόνια -άλλοτε με πολεμικές επιχειρήσεις και άλλοτε μέσω της διπλωματικής οδού- να πάρει με το μέρος του τις πόλεις της κυρίως Ελλάδας. Πρόθεσή του ήταν μία πανελλήνια εκστρατεία στην Ασία, αν και δεν είναι απόλυτα σίγουρο κατά πόσο είχε συλλάβει πραγματικά ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την κατάκτηση μίας τόσο εκτεταμένης αυτοκρατορίας.
Σταδιακά κατέλυσε το περσικό κράτος, καταλαμβάνοντας όλες τις χώρες μέχρι τις αφρικανικές ερήμους στα νότια και τους ποταμούς Ιαξάρτη και Ινδό στα ανατολικά. Ήδη η πρώτη καθοριστική νίκη στο Γρανικό ποταμό διευκόλυνε την πρόσβαση του Αλεξάνδρου στο εσωτερικό της Ασίας, ο οποίος παράλληλα ελευθέρωσε τις ελληνικές πόλεις στα ιωνικά παράλια από την περσική επικυριαρχία.
Για τη νίκη του αυτή αφιέρωσε 300 πανοπλίες από τα λάφυρα στη θεά Αθηνά στην Αθήνα, τις οποίες συνόδευσε με το εξής επίγραμμα: "ο Αλέξανδρος, ο γιος του Φιλίππου, και οι Έλληνες εκτός των Λακεδαιμονίων από τα λάφυρα των βαρβάρων που κατοικούν την Ασία". Σαφής πρόθεσή του, που υπογραμμιζόταν με την παράλειψη οποιασδήποτε ιδιαίτερης αναφοράς στους Μακεδόνες, ήταν να δώσει έμφαση στον πανελλήνιο χαρακτήρα της εκστρατείας του.
Στην Αίγυπτο οι ιερείς τον χαιρέτησαν ως γιο του θεού ’Αμμωνα Pα, ενέργεια που δήλωνε την αναγνώριση του Αλεξάνδρου ως φαραώ. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές το 324 π.Χ. ο ίδιος ο Αλέξανδρος αξίωσε θεϊκές τιμές από τις ελληνικές πόλεις, χωρίς όμως να γνωρίζουμε με ποιο τρόπο διατυπώθηκε αυτή η επιθυμία του.
ΔΙΑΔΟΧΟΙ
Ο αιφνίδιος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ. στη Bαβυλώνα, προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στους κύκλους των φίλων και των στρατηγών του, επειδή τότε κλήθηκαν να αποφασίσουν για το πώς έπρεπε να διοικηθεί στο εξής η εκτενής αυτοκρατορία. Ο προσφορότερος τρόπος, για να διαφυλαχτεί η ενότητα του κράτους, ήταν να αναλάβει την κεντρική εξουσία ένας μόνο νόμιμος διάδοχος του Αλεξάνδρου.
Εκείνη την εποχή ως τέτοιος θα μπορούσε να οριστεί ο ανάπηρος πνευματικά ετεροθαλής αδελφός του Αρριδαίος -γιος του Φιλίππου και μιας θεσσαλής χορεύτριας- και ο γιος του Αλεξάνδρου, που έμελλε ωστόσο να γεννηθεί από τη βακτριανή σύζυγό του Ρωξάνη. Τα πρώτα 20 περίπου χρόνια μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου (323-310 π.Χ.) σημαδεύτηκαν από τους αδιάλειπτους αγώνες των στρατηγών και των φίλων του σε όλες σχεδόν τις περιοχές του κράτους. Στις μεταξύ τους διαμάχες πρωτοστάτησαν ο Αντίπατρος, ο Κάσσανδρος, ο Λυσίμαχος, ο Πολυπέρχων, ο Ευμένης, ο Περδίκκας, ο Αντίγονος Μονόφθαλμος και ο γιος του Δημήτριος Πολιορκητής, ο Πτολεμαίος A' Σωτήρ και ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ.
Χωρίς να ενδιαφερθούν για την επέκταση των περαιτέρω συνόρων του κράτους οι φίλοι και οι στρατηγοί -άλλοτε συνάπτοντας συμμαχίες μεταξύ τους και άλλοτε αντιστρέφοντας τις συμμαχίες αυτές και πολεμώντας ενάντια στους πρώην συμμάχους τους- επιδίωξαν αρχικά τη διαδοχή, ενώ αργότερα το διαμερισμό του βασιλείου. Η μάχη στην Ιψό, το 301 π.Χ., και ο θάνατος του Αντίγονου τερματίζουν την πρώτη φάση των συγκρούσεων.
Από τη νέα πολιτική κατάσταση προέκυψαν 4 σημαντικά βασίλεια: του Κάσσανδρου στη Μακεδονία, του Λυσίμαχου στη Θράκη, του Σέλευκου Α' στην Ασία (από τη Μεσοποταμία ως την Ινδία), του Πτολεμαίου στην Αίγυπτο και την Κυρηναϊκή, του Αντίγονου και του γιου του Δημήτριου Πολιορκητή στη Μικρά Ασία και την Κύπρο. Τους δύο τελευταίους αναγνώριζαν επίσης ως βασιλείς οι περισσότερες πόλεις της κυρίως Ελλάδας και το κοινό των Νησιωτών.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ
Η κυρίως Ελλάδα συντέλεσε στο όλο έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκτός από στρατιώτες και πλοία, του πρόσφερε και πνευματικούς συνεργάτες που συνέβαλαν στα πολιτιστικά επιτεύγματα που σημειώθηκαν στον ασιατικό χώρο. Με τη σταδιακή παγίωση του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο ρόλος της Ελλάδας γινόταν ολοένα και περισσότερο σημαντικός στο νέο πολιτικό και πολιτιστικό ελληνιστικό πρόγραμμα. Για το λόγο αυτό οι ελληνιστικοί μονάρχες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να την προσεταιριστούν.
Ιδιαίτερη υπήρξε η μέριμνα των Διαδόχων αλλά και των Επιγόνων για τις πόλεις της κυρίως Ελλάδας και της Μικράς Ασίας, αφού τόσο οι παλαιότερες όσο και οι νεοϊδρυμένες σε ολόκληρη την αυτοκρατορία ήταν φορείς του ελληνικού πολιτισμού. Μολονότι ο ρόλος που διαδραμάτιζε ο θεσμός της πόλης είχε κατά πολύ διαφοροποιηθεί από εκείνον στην Κλασική περίοδο, εξακολουθούσε να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό τη βασική δομή των ελληνιστικών βασιλείων.
Από την άλλη μεριά οι πόλεις της κυρίως Ελλάδας, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους κατέφυγαν κατά καιρούς σε διάφορα μέσα. Αμέσως μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ., στο πλαίσιο του Λαμιακού πολέμου συμμάχησαν υπό την ηγεσία των Αθηναίων εναντίον του ισχυρού τους αντιπάλου του μακεδόνα Αντίπατρου.
Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα προσπάθησαν να αποφύγουν τη σύγκρουση διατηρώντας ουδετερότητα, όπως συνέβη με τη Σπάρτη και τη Ρόδο. Ο χαρακτηριστικότερος όμως πολιτικός σχηματισμός των ελληνιστικών χρόνων υπήρξε η δημιουργία Συμπολιτειών. Σε αυτές οι ελληνικές πόλεις κατόρθωναν για αρκετό χρονικό διάστημα να διατηρούν την ανεξαρτησία τους και να επεκτείνουν την επιρροή τους σε μεγάλα τμήματα της Ελλάδας, όπως δείχνει το παράδειγμα των Αιτωλών κατά τον 3ο αιώνα π.Χ.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά συνθήματα, που βρήκε μεγάλη απήχηση στις ελληνιστικές πόλεις, ήταν το σύνθημα περί αποκατάστασης ή προστασίας της ελευθερίας τους. Οι Διάδοχοι σχεδόν αμέσως μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου -και στην προσπάθειά τους να κερδίσουν την εύνοια των Ελλήνων- χρησιμοποίησαν ως κοινό κήρυγμα την πρόθεσή τους να αποκαταστήσουν την ελευθερία των ελληνικών πόλεων, αν και το περιεχόμενο της έννοιας αυτής ήταν αρκετά διαφορετικό από εκείνο που είχε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ.
Οι πόλεμοι των Διαδόχων είχαν πολύ συχνά ως αντίκτυπο την αντιπαράθεση μεταξύ των δημοκρατικών και των ολιγαρχικών, οι οποίοι έπαιρναν το μέρος της μίας από τις δύο αντίπαλες δυνάμεις. Ο πρώτος μάλιστα που φαίνεται να χρησιμοποίησε το σύνθημα αυτό ήταν ο Πολυπέρχων, το 319/8 π.Χ., στην αντιπαράθεσή του με τον Κάσσανδρο και τον Αντίγονο Μονόφθαλμο. Με διάταγμα, που έστειλε σε όλες τις ελληνικές πόλεις, αποκαθιστούσε τα πολιτεύματά τους στη μορφή που είχαν την εποχή του Φιλίππου Β' και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η πολιτική του Πολυπέρχοντα βρήκε απήχηση στις δημοκρατικές παρατάξεις αρκετών πόλεων -όπως στην Αθήνα- που πήγαν με το μέρος του.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, επρόκειτο για την κατάλυση των ολιγαρχικών καθεστώτων που είχε λίγα χρόνια νωρίτερα εγκαθιδρύσει ο Αντίπατρος. Στις επιστολές τους προς τις ελληνικές πόλεις ή στα διατάγματά τους δεν καθοριζόταν ποτέ με σαφή τρόπο το περιεχόμενο που έδιναν στις έννοιες ελευθερία και αυτονομία. Επειδή όμως οι Έλληνες δεν έπαψαν ποτέ να θεωρούν την ελευθερία ως βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη της πόλης, εξακολούθησε να χρησιμοποιείται και να συγκινεί ως πολιτικό σύνθημα που εξυπηρετούσε τόσο τους ελληνιστικούς βασιλείς όσο και τις δημοκρατικές παρατάξεις των πόλεων στις οποίες στηρίζονταν.
Με αφορμή την αποκατάσταση ή τη διατήρηση της ελευθερίας τους, οι ελληνικές πόλεις εκδήλωναν την ευγνωμοσύνη τους με τιμητικά ψηφίσματα και ιδιαίτερα με τη θέσπιση λατρείας για τους ελευθερωτές Διαδόχους, οι οποίοι μάλιστα συχνά αποκαλούνταν και θεοί Σωτήρες.
____________________________
Αύριο η συνέχεια με την ενότητα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου