ΜΕΡΟΣ ΣΤ’
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΑΤΤΑΛΙΔΕΣ
Ο πληθυσμός του βασιλείου της Περγάμου ήταν ένα μωσαϊκό λαών και η κοινωνική του διαστρωμάτωση δε διέφερε ουσιαστικά από εκείνη των άλλων ελληνιστικών βασιλείων. Μία επιγραφή με τη λίστα των εφήβων που βρέθηκε στο Γυμνάσιο της Περγάμου έδειξε ότι ο πληθυσμός του βασιλείου χωριζόταν σε τρεις κατηγορίες: στους πολίτες της Περγάμου, που προέρχονταν από όλες τις φυλές που κατοικούσαν στην πόλη, στους κατοίκους των τόπων, στους οποίους εντάσσονταν και στρατιώτες, και στους ξένους. Στους τόπους η γη ανήκε στους χωρικούς ή ήταν βασιλική δωρεά και καλλιεργούνταν από αυτούς ή από στρατιώτες εγκατεστημένους εκεί. Παρόλο που οι πληροφορίες για το νομικό πλαίσιο στο οποίο υπάγονταν οι χωρικοί είναι πενιχρές, δε φαίνεται να διέφερε η θέση τους από αυτή των βασιλικών λαών των Σελευκιδών. Βρίσκονταν δηλαδή υπό τον έλεγχο ενός επιστάτη και πλήρωναν φόρο ή κάποιο είδος ενοικίου, ίσως μερίδιο από τις προσόδους, στον ηγεμόνα του βασιλείου.
Η δουλεία ήταν αρκετά εκτεταμένη στο βασίλειο, κυρίως στον τομέα της βιοτεχνίας. Mάλιστα, οι βασιλικοί δούλοι αναφέρονται ως ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού της Περγάμου. Απασχολούνταν στο παλάτι, τη βιβλιοθήκη, τα βασιλικά εργαστήρια, τα μεταλλεία, τα δάση και είχαν την ευθύνη συντήρησης των βασιλικών κοπαδιών και ίππων. Τέλος, τους είχαν δοθεί ακόμη και αρμοδιότητες στη διοίκηση της χώρας.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Η δομή της μακεδονικής κοινωνίας δεν άλλαξε σημαντικά κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Ο βασιλιάς βρισκόταν στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας και ήταν κύριος τόσο της Μακεδονίας όσο και των κατακτημένων εκτάσεων που είχαν προσαρτηθεί σε αυτή. Τα μέλη της αριστοκρατίας, όπως και ο βασιλιάς, είχαν μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία. Συχνά ο βασιλιάς παραχωρούσε τμήματα γης ως ανακλητή δωρεά στους φίλους του, τους εταίρους, που ήταν μέλη της αριστοκρατικής τάξης.
Η γη αυτή βρισκόταν συνήθως στις προσαρτημένες κτήσεις του μακεδονικού βασιλείου και καλλιεργούνταν κυρίως από αυτόχθονες. Στη γη αυτή εγκαθιστούσαν συχνά και ακτήμονες Μακεδόνες, καθώς και μισθοφόρους ξενικής καταγωγής που υπηρετούσαν στο μακεδονικό στρατό. Η πλειοψηφία πάντως του πληθυσμού αποτελούνταν από μικροϊδιοκτήτες γης.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου Ε' και του Περσέα, το 2ο αιώνα π.Χ., παρατηρήθηκε μία σταδιακή μείωση του πληθυσμού της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, γεγονός που προκλήθηκε κυρίως από τους συνεχείς πολέμους. Για την αντιμετώπιση αυτού του κοινωνικού προβλήματος τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο της Μακεδονίας, ο Φίλιππος Ε' εγκατέστησε μεγάλο αριθμό Θρακών.
ΠΟΛΕΙΣ – ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
Η πολιτική αστάθεια και οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στις πόλεις και τις Συμπολιτείες της νότιας Ελλάδας σταδιακά οδήγησαν σε οικονομική ύφεση, η οποία επηρέασε όλες τις κοινωνικές τάξεις του πληθυσμού.
Οι επιπτώσεις φάνηκαν κυρίως στη μεσαία τάξη, που την αποτελούσαν μικροϊδιοκτήτες γης, δηλαδή στη βάση στήριξης της οικονομικοκοινωνικής και πολιτικής ζωής στο νότιο ελλαδικό χώρο κατά τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Σε ορισμένες μάλιστα πόλεις, όπως στη Σπάρτη, η μεσαία τάξη σταδιακά εξέλειψε, καθώς η έγγειος ιδιοκτησία και ο πλούτος συγκεντρώθηκαν στα χέρια μιας μικρής εύπορης μερίδας πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι που ανήκαν σε αυτή υποβιβάστηκαν σε μία κατώτερη τάξη, όπως συνέβη για παράδειγμα στη Μεγαλόπολη.
Η αύξηση του αριθμού των ατόμων που είχαν πολύ μικρή ή καθόλου ιδιοκτησία γης αποτελούσε μία εστία κινδύνου λόγω της δυσαρέσκειάς τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να γίνει κατανοητή η μεταρρύθμιση του ’γη και του Κλεομένη στη Σπάρτη. Όταν ανέλαβε ο ’γης την εξουσία το σώμα των πολιτών είχε ελαττωθεί πολύ αριθμητικά, αφού η γη -απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων- είχε συγκεντρωθεί στα χέρια λίγων. Προκειμένου να επαναφέρει τη Σπάρτη στην παλαιότερη ισχυρή της θέση, αλλά και για να ανακουφίσει τις πιο φτωχές τάξεις, προχώρησε σε μία μεταρρύθμιση οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου.
Τα μέτρα στόχευαν στην αποκοπή των χρεών και στον αναδασμό της γης, ο οποίος τελικά δεν εφαρμόστηκε. Το μεταρρυθμιστικό έργο συνεχίστηκε από τον Κλεομένη. Η κατάσταση στην κοινωνία της Σπάρτης ήταν αντιπροσωπευτική εκείνης που επικρατούσε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας τον 3ο αιώνα π.Χ., της μεγάλης δηλαδή κοινωνικής διαφοράς μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Αλλού η δυσαρέσκεια για αυτή την ανισότητα πήρε διαφορετική μορφή και κατέληξε στην επιβολή τυραννιών υποστηριζόμενων από τις κατώτερες τάξεις. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Αριστόμαχου στο Άργος και του Αριστόδημου στη Μεγαλόπολη, οι οποίοι όμως δεν κατάφεραν τελικά να επικρατήσουν και να στηρίξουν την εξουσία τους σε μία σταθερή βάση.
ΡΟΔΟΣ
Η Ρόδος ήταν μία από τις πιο σημαντικές και εύπορες πόλεις του ελληνιστικού κόσμου, κυρίως κατά τον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ., και γνώρισε μεγάλη ακμή λόγω της ανάπτυξης της ναυτιλίας της και της επακόλουθης άνθησης του εμπορίου. Ο πληθυσμός της δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί αριθμητικά, καθώς επίσης και το ποσοστό των πολιτών, των ξένων και των δούλων που ζούσαν σε αυτή.
Πολίτες της Ρόδου θεωρούνταν εκείνοι που ανήκαν σε μία από τις παλαιές πόλεις του νησιού και προσδιορίζονταν με το όνομα και το πατρώνυμό τους, τα οποία ακολουθούνταν από το όνομα του δάμου (δήμου) στον οποίο ανήκαν. Η εκπαίδευση των νέων πολιτών γινόταν στα Γυμνάσια, από όπου αποκλείονταν όλοι όσοι δεν ανήκαν στην τάξη των πολιτών.
Εκτός από τους πολίτες, στη Ρόδο ήταν εγκατεστημένος και ένας μεγάλος αριθμός ξένων - που προσδιορίζονταν μόνο από το όνομα και το πατρώνυμό τους -, οι οποίοι έκαναν προσπάθειες να αποκτήσουν τον τίτλο του πολίτη. Αρχικά τους παραχωρούνταν το δικαίωμα της επιδαμίας, δηλαδή της διαμονής, και στη συνέχεια το προνόμιο να ονομάζονται Ρόδιοι, αλλά μέχρι τώρα δεν υπάρχουν αναφορές ξένων που να έγιναν πολίτες της Ρόδου. Οι άνθρωποι που είχαν καταγωγή από το νησί μόνο από τον ένα γονέα ονομάζονταν μητρόξενοι.
Οι τάξεις των ξένων διατηρούσαν τη δική τους ιεραρχία. Mία ομάδα τους, οι μέτοικοι, είχε το δικαίωμα της διαμονής και είναι πιθανόν ορισμένα από τα μέλη της να ανήκαν στους απελεύθερους. Οι ξένοι και οι απελεύθεροι αποτελούσαν τις δύο πιο πολυάριθμες κατηγορίες ελεύθερων κατοίκων της Ρόδου. Αρκετοί ξένοι ήταν εύποροι, συμμετείχαν στις λειτουργίες του κράτους και ήταν ευεργέτες των συλλόγων στους οποίους ανήκαν. Ασχολούνταν με το εμπόριο, τις τράπεζες και τη βιοτεχνία.
Οι περισσότεροι μάλιστα από αυτούς προέρχονταν από περιοχές που είχαν εκτενείς εμπορικές συναλλαγές με τη Ρόδο, όπως από τη Μικρά Ασία, τα νησιά του Αιγαίου, τη Συρία, τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και πολύ λίγοι από τη νότια Ιταλία και τη Σικελία. Οι σύλλογοι των ξένων είχαν θρησκευτικό κυρίως χαρακτήρα και συμμετείχαν σε αυτούς άνθρωποι όλων των επαγγελμάτων και εθνοτήτων. Ορισμένες τέτοιες οργανώσεις δέχονταν και δούλους, αλλά οι "δημόσιοι" δούλοι είχαν συνήθως τις δικές τους οργανώσεις. Οι "δημόσιοι" δούλοι ανήκαν στην ανώτερη τάξη των δούλων και μπορούσαν να συνάψουν γάμο με ξένους. Έπειτα ακολουθούσε η τάξη των δούλων που είχαν γεννηθεί στη Ρόδο και τέλος όλοι όσοι είχαν αποκτηθεί στις αγορές, όπως Λυδοί, Φρύγες, Κίλικες, Καππαδόκες, Γαλάτες, Σύριοι, Αρμένιοι, Μήδοι, Θράκες, Σκύθες, Σαρμάτες και Μαεώτες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι πολίτες της Ρόδου ήταν υποχρεωμένοι από το κράτος να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο ναυτικό, στα ναυπηγεία και σε συναφείς με αυτά δραστηριότητες, δεν είναι αξιοπερίεργο ότι όλη η οικονομία του νησιού βασιζόταν κυρίως στους δούλους και τους ξένους.
Ο αριθμός των δούλων ήταν αναμφισβήτητα μεγάλος.Ειδική κατηγορία αποτελούσαν οι πάροικοι και οι κάτοικοι. Παρόλο που η κοινωνική τους θέση δεν είναι ξεκάθαρη, έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ήταν αυτόχθονες του νησιού -ανήκαν στον προελληνικό πληθυσμό του- καθώς και κάτοχοι γης.
Τα μέλη της αριστοκρατικής τάξης της Ρόδου αποτελούσαν ένα ξεχωριστό σώμα που είχε τους δικούς του συλλόγους, βασισμένους σε οικογενειακούς και θρησκευτικούς δεσμούς. Κανένας ξένος δε γινόταν δεκτός σε αυτούς, όπως και κανένας Ρόδιος δε συμμετείχε στα σωματεία των ξένων που υπήρχαν στην πόλη.
________________________________
Aύριο η συνέχεια με την ενότητα ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου