ΜΕΡΟΣ ΣΤ’
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΙΩΝ ΙΙΙ
ΤΑ ΚΑΤΩΤΕΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ
Αν και ένα μεγάλο ποσοστό εποίκων ανήκε στα προνομιούχα στρώματα της διοίκησης και του στρατού, μία άλλη μερίδα τους -διασκορπισμένη στις πόλεις αλλά και σε άλλα σημεία του βασιλείου- ζούσε από τη γεωργία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο ως εργατικό δυναμικό και τεχνίτες. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Έλληνες που εργάζονταν στο κτήμα του Απολλώνιου, διοικητή (αξιωματούχου με αρμοδιότητες αρχικά οικονομικού χαρακτήρα) του Πτολεμαίου Φιλάδελφου, το οποίο του είχε δωρίσει ο βασιλιάς. Αν και οι έποικοι βρίσκονταν σε ευνοϊκότερη θέση από τους γηγενείς της ίδιας τάξης, δεν απέφευγαν τον έλεγχο και συχνά την καταπίεση των κρατικών υπαλλήλων.
ΤΑ ΜΕΣΑΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ
Στο ίδιο κοινωνικό στρώμα ανήκαν και οι μισθοφόροι, στους οποίους παραχωρούνταν κλήρος γης. Αυτοί είχαν τη δυνατότητα να επεκτείνουν τη γη τους καθώς και να την καλλιεργήσουν με αμπέλια, ελιές και άλλα αγροτικά προϊόντα. Μάλιστα οι κληρούχοι -για παράδειγμα Μακεδόνες και άλλοι Έλληνες, Θράκες, Σύριοι- δεν υπόκεινταν σε υψηλή φορολογία. Σε περιπτώσεις όμως που η συμμετοχή τους σε στρατιωτικές εκστρατείες κρινόταν αναγκαία, οι κλήροι τους αφαιρούνταν από το κράτος και η διαχείρισή τους παραχωρούνταν σε άλλους.
Η μεσαία τάξη -διαφορετική από αυτή των υψηλών διοικητικών και στρατιωτικών αξιωματούχων- αποτελούνταν από εύπορους εποίκους, στην πλειοψηφία τους Έλληνες, οι οποίοι διακρίνονταν από την κατοχή εγγείου ιδιοκτησίας και σπιτιών και από την προσπάθειά τους να επενδύσουν τις οικονομίες τους σε επικερδείς δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, οι Έλληνες της μεσαίας τάξης απαρτίζονταν από απόμαχους αξιωματούχους, στρατιώτες και απόγονούς τους, αλλά ακόμη και από απογόνους των Ελλήνων που είχαν εγκατασταθεί στην Αίγυπτο πριν από τις κατακτήσεις του Mεγάλου Aλεξάνδρου.
Όσοι πάλι δεν ανήκαν σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες ήταν Έλληνες που είχαν φθάσει στην Αίγυπτο αναζητώντας μία περιοχή να επενδύσουν την περιουσία τους. Το πτολεμαϊκό βασίλειο είχε τη φήμη ενός ειρηνικού και ασφαλούς τόπου, ενώ δεν ίσχυε το ίδιο για την Ελλάδα αυτή την περίοδο. Πράγματι, οι Πτολεμαίοι άνοιξαν τις πύλες του βασιλείου τους σε αυτή τη νέα τάξη, αλλά η απόκτηση εγγείου ιδιοκτησίας και ενός μεριδίου από τις βασιλικές προσόδους ήταν οι μόνοι τομείς κέρδους στους οποίους μπορούσαν να προσβλέπουν.
ΣΕΛΕΥΚΙΔΕΣ Ι
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΣΕΛΕΥΚΙΔΩΝ Ι
Ο ΕΠΙΚΟΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Στο βασίλειο των Σελευκιδών ζούσαν πολλές εθνότητες. Για αυτό το λόγο έχει παρατηρηθεί μία κοινωνική πολυμορφία, η οποία στηριζόταν στην εσκεμμένη ανεκτικότητα της κεντρικής εξουσίας. Σε μεγάλο βαθμό η κοινωνική διαμόρφωση του βασιλείου επηρεάστηκε από την τακτική της δυναστείας των Σελευκιδών να ιδρύουν σε αυτό ελληνικές πόλεις και διάσπαρτους οικισμούς, από τους οποίους μάλιστα ορισμένοι είχαν στρατιωτικό χαρακτήρα και ονομάζονταν κατοικίαι. Σε αυτό συνέβαλε και η προώθηση των Μακεδόνων και άλλων Ελλήνων σε σημαντικές διοικητικές και στρατιωτικές θέσεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας άρχουσας τάξης με ελληνικό χαρακτήρα, όπου η εκπροσώπηση των γηγενών ήταν περιορισμένη.
Η πολιτική αυτή είχε εγκαινιαστεί στην Ανατολή από τον Αλέξανδρο, εφαρμόστηκε από τον Αντίγονο Γονατά και επεκτάθηκε από το Σέλευκο Α' και τους διαδόχους του Αντίοχο Α' και Αντίοχο Β'. Αυτές οι ελληνικές κοινότητες ιδρύθηκαν στις περιοχές που εκτείνονταν από τη Μικρά Ασία, τη Συρία, τη Μεσοποταμία, την Παραποταμία και τη Βαβυλωνία μέχρι τη Βακτρία και τη Σογδιανή. Oρισμένες πόλεις, όπως οι Σάρδεις, είχαν ήδη μία μεγάλη ελληνική κοινότητα και πριν από την εποχή του Σέλευκου, ενώ άλλες που κατοικούνταν από αυτόχθονες, όπως η Ιεράπολις, ενισχύθηκαν πληθυσμιακά με Μακεδόνες.
Οι λόγοι για τους οποίους οι Σελευκίδες εφάρμοσαν τον ελληνικό εποικισμό στο βασίλειό τους θα πρέπει να αναζητηθούν σε στρατιωτική και πολιτική σκοπιμότητα, με στόχο τη δημιουργία μιας σταθερής βάσης για την εξουσία τους μέσα σε ένα τόσο εκτενές βασίλειο. Η εγκατάσταση μακεδόνων στρατιωτών στις κατοικίες εξασφάλιζε ένα δυναμικό έτοιμο σε κάθε στιγμή να ενισχύσει το κυρίως στράτευμα. Οι κάτοικοι των νέων πόλεων διατηρούσαν στενή σχέση με το βασιλιά, από τον οποίο ήταν μέχρι ενός βαθμού εξαρτημένοι και λάμβαναν τα μέσα επιβίωσής τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα εάν με την τακτική του εποικισμού οι Σελευκίδες στόχευαν στον εξελληνισμό του βασιλείου τους και στην ενοποίησή του μέσω της επικράτησης των ελληνικών θεσμών και τρόπου ζωής. Ο ελληνικός εποικισμός κατά την Ελληνιστική περίοδο, όπως και ο αποικισμός σε παλαιότερες εποχές, επέφερε μέχρι ενός βαθμού αναπόφευκτα εξελληνισμό ως αποτέλεσμα μιας φυσικής διαδικασίας, ανεξάρτητης από τη θέληση και τις προσδοκίες των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στους νέους τόπους. Στο βασίλειο των Σελευκιδών -όπως άλλωστε και στα υπόλοιπα ελληνιστικά βασίλεια- η συνύπαρξη Ελλήνων με άλλους πληθυσμούς οδήγησε σε αλληλεπιδράσεις στον τρόπο διαβίωσης και σκέψης, καθώς και στην υιοθέτηση νέων στοιχείων από όλες τις πληθυσμιακές ομάδες.
ΣΕΛΕΥΚΙΔΕΣ ΙΙ
Η κοινωνική πυραμίδα είχε στην κορυφή της το βασιλιά και την αυλή του, τους ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους και στρατιωτικούς αξιωματούχους καθώς και τους "φίλους" του βασιλιά. Τις τάξεις αυτές αποτελούσαν κυρίως Έλληνες, αλλά και αυτόχθονες κάτοικοι του βασιλείου. Ο πυρήνας αυτός διευρυνόταν από πολλούς Μακεδόνες και άλλους Έλληνες, οι οποίοι ανήκαν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις -εύποροι και φτωχοί, ιδιοκτήτες γης, έμποροι, τεχνίτες και καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, δάσκαλοι-, και από ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό γηγενούς πληθυσμού με δική του ιεραρχία.
Στους τελευταίους διακρινόταν μία αριστοκρατική τάξη, η οποία κατείχε ορισμένα αξιώματα, ενώ οι αυτόχθονες χωρικοί ονομάζονταν λαοί. Οι σχέσεις βέβαια μεταξύ των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων των εποίκων και των γηγενών δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστούν με ακρίβεια, δεν είναι απίθανο όμως να υπήρχαν και περιπτώσεις επιγαμιών.
Ειδικότερα, οι Έλληνες που ήταν εγκατεστημένοι στο βασίλειο των Σελευκιδών απολάμβαναν αρκετά προνόμια και ήταν σε σαφώς καλύτερη θέση από τους αυτόχθονες. Ωστόσο, οι Σελευκίδες διατήρησαν πολύ καλές σχέσεις και με τους ντόπιους των ανώτερων τάξεων, μία πολιτική παρόμοια με εκείνη που ακολούθησαν οι Πτολεμαίοι στη Συρία και την Παλαιστίνη. Ο πλούτος των ελληνικών αριστοκρατικών οικογενειών, ακόμα και εκείνων που δεν ανήκαν στη βασιλική οικογένεια, ήταν συχνά μεγάλος. Αυτό διαφαίνεται χαρακτηριστικά από το παράδειγμα του Ερμία από την Καρία -τοπικού ηγεμόνα επί Αντίοχου Γ'-, ο οποίος έδωσε μισθό στα βασιλικά στρατεύματα όταν ο ίδιος ο βασιλιάς δεν είχε τους απαιτούμενους πόρους.
Επίσης, ενδεικτική της ευμάρειας αυτής της τάξης αποτελεί η περίπτωση του επιστολογράφου του Aντίοχου Δ', ο οποίος έστειλε 1000 δούλους, που κρατούσαν από ένα ασημένιο σκεύος ο καθένας, για να λάβουν μέρος σε μία πομπή επίδειξης πλούτου στις Δάφνες. Στην εύπορη τάξη ανήκαν και ορισμένοι έλληνες έμποροι και στρατιωτικοί αξιωματούχοι, καθώς και βασιλικοί υπάλληλοι, όπως οι φοροσυλλέκτες, ή εκείνοι που τους παραχωρούνταν τμήμα της εγγείου ιδιοκτησίας των αυτόχθονων και αποκτούσαν τελικά μεγάλη περιουσία σε γη.
Τέλος, το ιερατείο και οι ιερόδουλοι, δηλαδή οι εργαζόμενοι στα μεγάλα ιερά του βασιλείου ως τεχνίτες, μουσικοί ή ασχολούμενοι με τη φροντίδα των κτημάτων και των ζώων, είχαν τη δική τους κοινωνική και οικονομική οργάνωση. Οι ιερείς που βρίσκονταν στα υψηλότερα κλιμάκια της ιεραρχίας είχαν υπό την εξουσία τους όλους όσους εργάζονταν στο χώρο του ιερού, αλλά και στις πόλεις και στα χωριά που ήταν στη δικαιοδοσία τους.
Μάλιστα υπήρχαν ιερά με μεγάλη περιουσία σε γη και εξαιρετική φήμη, όπως το ιερό του Δία Ολβίου κοντά στη Σελεύκεια της Καλυκάνδου. Ορισμένα ιερά καλλιεργούσαν τις σχέσεις με τις ελληνικές πόλεις του βασιλείου και άλλα με τα χωριά των γηγενών.
____________________________
Αύριο η συνέχεια με την ενότητα ΑΤΤΑΛΙΔΕΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου