ΜΕΡΟΣ Ε’
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
H γέννηση του κλασικού πολιτισμού έχει τις ρίζες της στις ρηξικέλευθες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτειακές ανακατατάξεις που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Αρχαϊκής περιόδου.Η διαμόρφωση και εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών, οι μεταβολές στις θρησκευτικές αντιλήψεις, η ανάπτυξη της ανθρωποκεντρικής εκπαίδευσης, καθώς και οι πρωτοποριακές κατακτήσεις στις τέχνες και τα γράμματα αποτελούν τις εκφάνσεις του κλασικού πολιτισμού στην Αθήνα.
ΤΕΧΝΕΣ
Η τέχνη των πρώτων χρόνων μετά τα Περσικά εξέφρασε με συγκλονιστική μεγαλοπρέπεια και ρωμαλέα πλαστικότητα την αυστηρή ισορροπία ανάμεσα στην ώριμη ένταση και την ήρεμη επίγνωση ελευθερίας. Ακολούθησε το θαύμα που ονομάστηκε "κλασικό" και ταύτισε τον όρο αυτό με τις έννοιες της διαχρονικής αξίας και της τελειότητας. Στη διάρκεια μιας γενιάς δημιουργήθηκαν τόσα έργα μοναδικής πνευματικής πυκνότητας και ασύγκριτης καλλιτεχνικής αρτιότητας, ώστε δικαίως να θεωρείται η Aθήνα κοιτίδα ολόκληρου του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού.
Ο θαυμασμός για την τέχνη αυτής της εποχής συνδέεται με το πολυδιάστατο περιεχόμενο, τον εσωτερικό δυναμισμό και την οικουμενική αξία αυτών των έργων. Γιατί η επίφαση γαλήνης των κλασικών μορφών δεν οφείλεται σε απουσία πάθους και εσωτερικών συγκρούσεων, αλλά στην αρμονική σύνθεση των αντιθέσεων μέσα από τη συνειδητή και κοπιώδη προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει τον κόσμο και τον εαυτό του.
Η ευδαιμονία που αποπνέουν αυτά τα έργα είναι αποτέλεσμα ευφυούς συγκερασμού των παλαιών καθιερωμένων στοιχείων με νέες ριζοσπαστικές λύσεις, της παρθενικής διαύγειας με τη συσσωρευμένη εμπειρία, της νεανικής ικμάδος με την εγκρατή ωριμότητα. Η αρχιτεκτονική της εποχής κατόρθωσε να υπερκεράσει τις αυστηρές επιταγές του λατρευτικού προορισμού και των εδαφολογικών περιορισμών, θέτοντας παράλληλα πρωτόφαντα αισθητικά κριτήρια.
Η γλυπτική του 5ου αιώνα π.Χ. απεικονίζει τους θεούς σε απαράμιλλο μεγαλείο και βαθιά πνευματικότητα. Αλλά και οι άνθρωποι πλάθονται με καλαίσθητα, εύχυμα κορμιά και εράσμια πρόσωπα, με το ήθος να ακτινοβολεί στο εναργές τους βλέμμα. Τον επόμενο αιώνα τα σώματα γίνονται πιο αβρά και ευλύγιστα, αποκτούν διάσταση στο χώρο και ετοιμάζουν δειλά τη μετάβαση στην ελληνιστική τέχνη. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για το άτομο και η σπουδή των παθών του ωθούν στη μεγαλύτερη κατάκτηση της εποχής, το πορτρέτο.
Η ζωγραφική, χαμένη για μας στο μεγαλύτερο μέρος της, φαίνεται πως διερεύνησε μέσα από τους δικούς της δρόμους τη σχέση του ανθρώπου με το χώρο και τα όρια της τελειότητας. Αχνές αντανακλάσεις της διακρίνουμε στην αγγειογραφία, η οποία στα κλασικά χρόνια με την εκφραστικότητα του σχεδίου της και τις ισορροπημένες συνθέσεις συναγωνίζεται τις μεγάλες τέχνες σε ήθος και ευγένεια. Η κοροπλαστική συνδυάζει στις μορφές της τη δομική στερεότητα με την κομψότητα και την εκλέπτυνση. Η μεταλλοτεχνία συμπληρώνει την εικόνα υψηλής δεξιοτεχνίας και καλλιτεχνικής ευαισθησίας που χαρακτηρίζει το σύνολο της κλασικής δημιουργίας.
Τέλος, στην Κλασική περίοδο οι τέχνες του ωραίου και του καλού και οι ιδανικές αισθητικές εκφράσεις τους αποτελούν για πρώτη φορά αντικείμενο φιλοσοφικής και επιστημονικής παρατήρησης. Η καλλιτεχνική εγρήγορση και η χειμαρρώδης δημιουργικότητα της εποχής ολισθαίνουν στη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ., ανεπαίσθητα αλλά αμετάκλητα, προς την ελληνιστική διάσπαση και την ανασύσταση της πνευματικής και καλλιτεχνικής ταυτότητας του ελληνικού κόσμου.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Οι ταχείς ρυθμοί εξέλιξης των δημοκρατικών θεσμών και η ενίσχυση της οικονομικής και πολιτικής δύναμης της Αθήνας στην Κλασική περίοδο δημιούργησαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και διαμόρφωση του λόγου σε πολλά είδη. Η ανάγκη να εξηγηθεί η απρόσμενη νίκη κατά των Περσών, αλλά και να ερευνηθούν τα αίτια της καταστροφής από τον Πελοποννησιακό πόλεμο οδήγησαν στην ανάπτυξη της ιστοριογραφίας.
Το δικαίωμα του κάθε πολίτη να προσφεύγει στα δικαστήρια, αλλά και να αγορεύει στην Eκκλησία του δήμου προώθησε τη ρητορική, ενώ οι συγκρούσεις παλαιών και νέων θεσμών προβλήθηκαν στο θέατρο και απασχόλησαν τους σοφιστές. Τέλος, η αναζήτηση καθολικών ερμηνειών σχετικά με τις βασικές έννοιες και τις αξίες της ζωής (ηθικό, καλό, ωραίο) εκφράστηκε στη φιλοσοφία.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Στην κλασική Αθήνα ένα μεγάλο μέρος του αντρικού πληθυσμού γνώριζε γραφή και ανάγνωση, όπως προκύπτει από τις σχετικές αναφορές στα έργα του Αριστοφάνη. Στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.X. δεν υπήρχαν αναλφάβητοι στα πρόσωπα των κωμωδιών του. Ακόμη και ο χωρικός Στρεψιάδης στις Νεφέλες και ο αλλαντοπώλης Αγοράκριτος στους Ιππής γνώριζαν γράμματα.
Παρ' όλα αυτά μαρτυρούνται και οι περιπτώσεις αναλφαβητισμού, όπως ενός Αθηναίου που το 482 π.Χ. ζήτησε από τον ίδιο τον Αριστείδη να γράψει το όνομά του πάνω στο όστρακο του οστρακισμού, καθώς εκείνος δε γνώριζε γραφή. Δεν υπάρχουν αναφορές στην εκπαίδευση των γυναικών, αν και ορισμένες ήταν εγγράμματες. Η εκπαίδευση ήταν ελεύθερη και είχε αφεθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
Παρ' όλα αυτά, οι αθηναϊκοί νόμοι καθόριζαν τις ώρες λειτουργίας των ιδιωτικών σχολείων, τον αριθμό και τις ηλικίες των μαθητών και επέβαλλαν κρατικό έλεγχο στους δασκάλους. Είναι ενδιαφέρον ότι ο δάσκαλος δεν κρινόταν σε ζητήματα που άπτονταν του γνωστικού του πεδίου αλλά σε θέματα συμπεριφοράς. Οι ημέρες της σχολικής αργίας εξαρτώνταν από τον κύκλο του ετήσιου εορτολογίου και οι περισσότερες ήταν συγκεντρωμένες στη διάρκεια του μήνα Ανθεστηριώνα (Φεβρουαρίου).
H στοιχειώδης σχολική εκπαίδευση περιλάμβανε τρεις τομείς διδασκαλίας: τα γράμματα, τη γυμναστική και τη μουσική. Τα παιδιά ξεκινούσαν το σχολείο σε ηλικία 7 ετών. Τα σχολικά χρόνια ήταν συνολικά περίπου δέκα, αλλά, καθώς η διδασκαλία ήταν ιδιωτική, μόνο οι εύποροι είχαν την οικονομική δυνατότητα να συνεχίσουν πέρα από τη βασική εκπαίδευση των τριών ή τεσσάρων ετών. Η πολιτεία βέβαια προνοούσε για τα παιδιά όσων είχαν σκοτωθεί σε πολέμους επιχορηγώντας τις σπουδές τους με κρατικά έξοδα.
Οι μαθητές που προέρχονταν από εύπορες οικογένειες συνοδεύονταν στο σχολείο από τον παιδαγωγό, έναν έμπιστο δούλο. Αυτός μετέφερε τις κερωμένες πλάκες, την πένα, τα βιβλία και την κιθάρα ή τον αυλό του μαθητή και συχνά παρέμενε στην αίθουσα διδασκαλίας για όσο διάστημα το παιδί βρισκόταν εκεί. Τέλος, βοηθούσε το μαθητή στη μελέτη του.
____________________________
Αύριο η συνέχεια με την ενότητα ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου