ΜΕΡΟΣ Ε’
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Στην αθηναϊκή οικονομία του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. οι παραδοσιακές και ασφαλείς πηγές εισοδήματος εξακολουθούν να είναι η εκμετάλλευση της εγγείου ιδιοκτησίας και η γεωργία, ενώ συγχρόνως παρατηρείται και μία τυχοδιωκτική διάθεση που εκφράζεται μέσα από την εξέλιξη του εμπορίου και την ανάπτυξη ενός τραπεζικού μηχανισμού. Η καλλιέργεια της γης, τα εμπορικά ταξίδια, το δουλεμπόριο καθώς και οι συμμαχικές εισφορές ενίσχυαν σημαντικά τόσο το ταμείο της πόλης όσο και τις ιδιωτικές περιουσίες.
Ο επεκτατισμός και η εδραίωση της Αθηναϊκής ηγεμονίας απέφεραν στην πόλη τεράστια κέρδη και της επέτρεψαν να υιοθετήσει μία πολιτική κοινωνικής πρόνοιας, παρά το γεγονός ότι βγήκε ηττημένη από τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Έτσι εισήγαγε θεσμούς, όπως τα θεωρικά και τους δημόσιους μισθούς, προσφέροντας επιπλέον και μία ευκαιρία σε κάποιους πολίτες της να αυξήσουν τα εισοδήματά τους.
Τις σχέσεις των Αθηναίων με την πόλη τους χαρακτήριζε μία διάθεση αλληλοεκμετάλλευσης. Η Αθήνα αύξανε τα έσοδά της μέσω ενός λεπτομερούς φορολογικού συστήματος και αναθέτοντας τις λειτουργίες σε εύπορους πολίτες. Εκείνοι με τη σειρά τους, ενώ συνήθως αναλάμβαναν με ενθουσιασμό τις υποχρεώσεις τους, ενίοτε προσπαθούσαν να τις αποφύγουν μέσω της απόκρυψης μέρους της περιουσίας τους.
Παρατίθεται ένας διαχωρισμός του αθηναϊκού πληθυσμού με βάση τις οικονομικές του υποχρεώσεις.
α) Η λειτουργική τάξη: αποτελούνταν από 300 άτομα περίπου (πιθανώς και λιγότερα στις πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα), τα οποία στις πηγές αναφέρονται ως πλούσιοι. Τα μέλη της τάξης αυτής αναλάμβαναν το οικονομικό βάρος των λειτουργιών και η περιουσία του καθενός, τον 4ο αιώνα τουλάχιστον, έφτανε τα 3 με 4 τάλαντα.
β) Η τάξη των εισοδηματιών: αποτελούνταν από 1200 άντρες, των οποίων η περιουσία δεν ξεπερνούσε το 1 τάλαντο.
γ) Όσοι πλήρωναν εισφορά: υπολογίζεται ότι στα τέλη του 4ου αιώνα δεν ξεπερνούσαν τους 6000 περίπου πολίτες. Καθένας απ' αυτούς είχε περιουσία αξίας τουλάχιστον 2500 δραχμών.
δ)Η οπλιτική τάξη: τη συνιστούσαν οι πολίτες που επάνδρωναν το πεζικό. Στο τέλος του 4ου αιώνα ήταν περίπου 9000 άντρες και η περιουσία τους ξεπερνούσε τις 2000 δραχμές.
ε)Η τάξη των θητών: πρόκειται για περίπου 11.000 άντρες, στα τέλη του 4ου αιώνα, των οποίων η περιουσία ήταν μικρότερη από 2000 δραχμές.
στ) Τέλος, οι αναφερόμενοι στις πηγές ως πτωχοί, δηλαδή οι άποροι.
Στα κείμενα που άκολουθούν επιχειρείται μία σύντομη περιγραφή πτυχών της οικονομικής ζωής των Αθηναίων βασισμένη στα έργα του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα και του Αριστοτέλη, κυρίως όμως στους σωζόμενους ρητορικούς λόγους και τις επιγραφές.
Υποδιαίρεση του αθηναϊκού νομίσματος:
6 οβολοί = 1 δραχμή
100 δραχμές = 1 μνα
60 μναι = 1 τάλαντο ή 6000 δραχμές
ΓΕΩΚΤΗΣΙΑ – ΓΕΩΡΓΙΑ
Η οικονομία των αρχαίων κοινοτήτων βασιζόταν κυρίως στη γη. Και στην Αττική η γεωργία ήταν πρωταρχικής σημασίας, παρόλο που τονίζεται συνήθως ο ρόλος του εμπορίου και των εργαστηρίων. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου η πλειοψηφία των αθηναίων πολιτών ζούσε έξω από το άστυ και ότι αυτή η κατάσταση δεν άλλαξε μετά το τέλος του πολέμου (Ιστοριών 2.16.1). Το 403 π.Χ., τα 2/3 των Αθηναίων ήταν ακόμη ιδιοκτήτες εκτάσεων γης.
Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι από οικονομικής απόψεως δεν εξαρτώνταν αποκλειστικά από την καλλιέργειά της. Αρκετοί εύποροι γαιοκτήμονες επένδυαν αυτήν την περίοδο σε ναυτικά δάνεια, ακίνητη περιουσία, εργαστήρια όπου απασχολούνταν δούλοι ή στα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο. Πριν από το τέλος της Αθηναϊκής ηγεμονίας, ένας φτωχός ιδιοκτήτης γης μπορούσε εύκολα να συμπληρώσει τα έσοδά του αναλαμβάνοντας το αξίωμα του ενόρκου, υπηρετώντας ως κωπηλάτης στα πλοία του στόλου ή δουλεύοντας στα ναυπηγεία του Πειραιά και σε κρατικές εργασίες ανοικοδόμησης της πόλης.
Μετά το 403 π.Χ. εκτός από τα δικαστήρια και την Εκκλησία του δήμου, οι υπόλοιπες ευκαιρίες για αύξηση των εισοδημάτων των φτωχών οικογενειών είχαν χαθεί. Επομένως δεν υπήρχε σοβαρός λόγος για αυτούς τους ανθρώπους να μετακινηθούν στο άστυ των Αθηνών. Εξαιτίας της απώλειας των εσόδων που απέφερε παλαιότερα η ηγεμονία, οι Αθηναίοι στηρίζονταν κυρίως στη γεωργία. Η παραμονή στις αγροτικές περιοχές θα μπορούσε να θεωρηθεί πιο ασφαλής επιλογή, επειδή επέτρεπε στους άπορους να δουλέψουν είτε ως εποχιακοί εργάτες είτε ως αγρότες σε χωράφια που τα είχαν νοικιάσει από ισχυρούς γαιοκτήμονες.
Η κατάσταση της αθηναϊκής γεωργίας στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν αναμφισβήτητα άσχημη. Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν καταλάβει το οχυρό της Δεκέλειας για εννέα χρόνια (421-413 π.Χ.). Kατά τη διάρκεια των επιδρομών τους κατέστρεψαν εκτός από κτίσματα, εκτάσεις σιτηρών, ελαιώνες και αμπελώνες, ενώ πήραν μαζί τους ζώα, δούλους και οικοδομικά υλικά. Ωστόσο, θα ήταν μάλλον υπερβολικό να υποστηριχτεί ότι τα αποτελέσματα αυτών των καταστροφών είχαν μόνιμο χαρακτήρα. Οι Αθηναίοι έσπειραν και πάλι σιτηρά, ενώ τα ελαιόδεντρα και τα κλήματα δεν είχαν υποστεί ολοσχερή καταστροφή. Ούτως ή άλλως οι Λακεδαιμόνιοι προτιμούσαν μάλλον να συγκεντρώνουν λάφυρα από το να προκαλούν συστηματικά ζημιές σε ελαιώνες και αμπελώνες.
Βέβαια, η κατάσταση που επικρατούσε μετά τον Πελοποννησιακό και τον Κορινθιακό πόλεμο ήταν σαφώς αρνητική. Αρκετοί αθηναίοι αγρότες αναγκάστηκαν να αγοράσουν σπόρους, για να καλλιεργήσουν, ενώ είχαν χάσει ζώα, αγροτικά και οικιακά εργαλεία, έπιπλα και δούλους. Όπως είναι γνωστό, περισσότεροι από 2000 δούλοι είχαν αυτομολήσει στους Λακεδαιμόνιους μετά την κατάληψη της Δεκέλειας.
______________________________
Αύριο η συνέχεια με την ενότητα ΕΜΠΟΡΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου