ΜΕΡΟΣ Ε’
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Οι Αθηναίοι της Κλασικής περιόδου αντιλαμβάνονταν την πόλιν κυρίως ως το σύνολο των πολιτών της και όχι ως γεωγραφική έκταση, η οποία χαρακτηριζόταν κατά κανόνα με τους όρους άστυ, όταν αναφέρονταν στην Aθήνα, και χώρα, όταν αναφέρονταν στο υπόλοιπο της Aττικής. Ο πληθυσμός της Αττικής ανερχόταν, κατά την περίοδο της δημογραφικής ακμής της, σε 300.000-350.000 κατοίκους. Στην Αθήνα, η διάκριση των κατοίκων γινόταν με βάση τη δυνατότητα άσκησης των πολιτικών δικαιωμάτων. Αθηναίοι πολίτες ήταν, σύμφωνα με το νόμο του Περικλή του 451 π.Χ., οι ενήλικοι άρρενες, των οποίων και οι δύο γονείς κατάγονταν από τους δήμους της Aθήνας, και αριθμούσαν με βάση τους υψηλότερους υπολογισμούς μόνον 50.000.
Oι γυναίκες, οι μέτοικοι και οι δούλοι, που αποτελούσαν την πλειοψηφία, στερούνταν πολιτικών δικαιωμάτων. Μία δεύτερη διάκριση στηριζόταν στην καταγωγή: αστοί ονομάζονταν οι άντρες, οι γυναίκες και τα παιδιά αθηναϊκής καταγωγής. Χαρακτηριστικό της κλασικής Αθήνας είναι το γεγονός ότι η ισότητα των πολιτών περιοριζόταν στην άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Στην καθημερινή ζωή είχαν διατηρηθεί οι διαφοροποιήσεις οικονομικής υφής, οι οποίες συνδυάζονταν, όχι σπάνια, και με την καταγωγή. Aνάλογος με τις οικονομικές δυνατότητες της κάθε οικογενείας ήταν και ο τρόπος διαβίωσής της στον οίκο, στη βασική μονάδα της πόλης. Oι οίκοι ενός αριστοκράτη, ενός ευπόρου κι ενός από τον όχλο δε διέφεραν μόνο στο μέγεθος του σπιτιού, αλλά και στους ρόλους των μελών τους.
Η κοινωνική διαφοροποίηση, η οποία καθοριζόταν με βάση την απασχόληση των μελών της αθηναϊκής κοινωνίας, γίνεται έντονα αντιληπτή αν παρατηρήσει κανείς την ορολογία που χρησιμοποιούν οι αρχαίοι συγγραφείς, που είναι κατά κανόνα μέλη της αριστοκρατικής και εύπορης κατηγορίας πολιτών. Όταν θέλουν να χαρακτηρίσουν το λαό χρησιμοποιούν τους όρους: πένητες, χείρονες, πονηροί, φαύλοι, ενώ αντίθετα για τη δική τους κοινωνική ομάδα επιλέγουν τις λέξεις: πλούσιοι, εύποροι, ευγενείς, ισχυροί, καλοί καγαθοί.
ΟΙΚΟΣ
Ο οίκος στην Κλασική περίοδο συνεχίζει να αποτελεί τη βασική μονάδα της πόλης: όντας το σύνολο των ανθρώπων, των ζώων και των κτημάτων, συνιστά για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού το χώρο της παραγωγής και κατανάλωσης των προϊόντων του. Διασφαλίζει ακόμη την προστασία των μελών του και εγγυάται τη διατήρηση της οικογένειας, άρα και της πόλης, μέσα από τις βασικές διαδικασίες της κοινωνικής ζωής, όπως είναι η γέννηση, ο γάμος, ο θάνατος, οι θρησκευτικές τελετές, τα συμπόσια. Bασική διαφορά, σε σχέση με τις προηγούμενες περιόδους, έχει η σημασία του οίκου, κυρίως για τα άρρενα μέλη του και μάλιστα για τους πολίτες. Eνώ παλαιότερα ο οίκος όριζε τον πολιτικό ρόλο του αρχηγού του στην κοινότητα, στις νέες συνθήκες της δημοκρατίας έπαιζε μόνον έμμεσο ρόλο.
Έτσι, ενώ όλα τα άρρενα, ενήλικα και γνήσια τέκνα της Αττικής ήταν ως πολίτες ίσοι απέναντι στο νόμο και στην πόλη, για τους ευγενείς και κυρίως για τους εύπορους κατοίκους της διατηρούνται οι δυνατότητες διαφοροποίησης, μέσα βέβαια από νέες διόδους έκφρασης: οι χορηγίες, τα συμπόσια, το ρητορεύειν, το φιλοσοφείν είναι μερικοί μόνον από τους τρόπους διαχωρισμού των "πολλών" από τους "ολίγους".
Έτσι, ενώ ο οίκος χάνει τον κεντρικό ρόλο που είχε στην Αρχαϊκή περίοδο, δεν παύει -για μια κατηγορία πολιτών τουλάχιστον- να είναι η προϋπόθεση της επιτυχίας, αφού είναι αυτός που εξασφαλίζει την οικονομική άνεση. Aν για τους "πολλούς" είναι η πόλη πλέον που τους δίνει ταυτότητα, για τους "ολίγους" εξακολουθεί το ρόλο αυτό να τον έχει ο οίκος.
ΠΟΛΙΣ
Αν και ο οίκος της κλασικής Αθήνας χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, ιεραρχική δομή και καταμερισμό της εργασίας, η πόλις την ίδια εποχή κυριαρχείται από ισότητα και έντονα φαινόμενα ανοίγματος προς τα έξω. Έχει επανειλημμένα επισημανθεί ότι αυτήν κυρίως την περίοδο παρατηρείται ένταση στις σχέσεις μεταξύ οίκου και πόλεως, οι εκδηλώσεις της οποίας αποτελούν και το υλικό πολλών τραγωδιών.
Στην εξέλιξη της πόλεως, στην Aθήνα της Κλασικής περιόδου, συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό η εμπειρία των Περσικών πολέμων, οι οποίοι προκάλεσαν μια αλυσίδα αντιδράσεων, όπου αιτία και αποτέλεσμα, συνειδητή πράξη και αντίδραση, εσωτερική και εξωτερική πολιτική δεν είναι δυνατόν να διαχωριστούν.
Ως πρώτη επίπτωση των Περσικών πρέπει να αναφερθεί η αναγνώριση της σημασίας του ναυτικού για την επιτυχία στις πολεμικές συγκρούσεις. Η ναυτική δύναμη της Αθήνας υπήρξε καθοριστική για την αθηναϊκή κυριαρχία επί των συμμάχων της Δηλιακής Συμμαχίας, που είχε ως αποτέλεσμα τόσο την οικονομική άνθηση της πόλης όσο και τη δυνατότητα να αποκτήσουν οι πολίτες της τιμή και δόξα μέσα από αυτήν.
Συγχρόνως, η σημασία του στόλου αναβάθμισε τη θέση της τάξης των θητών, που απαίτησαν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα, τα οποία κι έλαβαν μετά τους Περσικούς πολέμους και για την ανάκτηση των οποίων αγωνίστηκαν κατά την περίοδο της ανατροπής του πολιτεύματος το 403 π.Χ. Έτσι, παρατηρείται μια μετάθεση της σημασίας του οίκου προς την πόλη, δεδομένου ότι μόνο στα πλαίσια αυτής ήταν όλοι οι πολίτες ίσοι.
Η ανάπτυξη της πόλης και η επέκταση του δικαιώματος συμμετοχής στις άμεσες πολιτικές διαδικασίες οδήγησαν και σε επιμέρους φαινόμενα. Από αυτά αναφέρονται ενδεικτικά η αύξηση του αριθμού των δούλων και η συρροή ξένων -των μετοίκων- οι οποίοι προσδοκούσαν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που έδινε η Αθήνα τόσο στον οικονομικό όσο και στον πολιτιστικό τομέα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει, μέσα από τα λεγόμενα του Περικλή, την Αθήνα ως "σχολείον όλης της Eλλάδος".
___________________________
Αύριο η συνέχεια με την ενότητα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου