ΜΕΡΟΣ Γ΄
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΗΡΩΙΚΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ
Κατά τη Γεωμετρική περίοδο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μία καινούργια μορφή λατρείας, που την αποκαλούμε συνήθως ταφική ή ηρωική. Οι παλαιότεροι θολωτοί ή θαλαμωτοί μυκηναϊκοί τάφοι αποτέλεσαν σημεία λατρευτικής και τελετουργικής δραστηριότητας που εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή προσφορών και κτερισμάτων. Οι παλαιότερες ενδείξεις τέτοιας λατρείας χρονολογούνται στο β' μισό του 8ου αιώνα π.Χ. και προέρχονται από διάφορα σημεία του ελλαδικού χώρου με εξαίρεση την Κρήτη, τη Θεσσαλία και τη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Δεν είναι τυχαίο ότι στις περιοχές αυτές είχε συσπειρωθεί και επιβιώσει η μυκηναϊκή παράδοση.
Βέβαια εκτός από τους τάφους υπήρχαν και άλλα σημεία όπου λατρεύονταν οι ήρωες της Μυκηναϊκής εποχής, όπως το Μενελάειο στη Σπάρτη. Τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από το 'Aργος, τις Μυκήνες και τη Μεσσηνία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην Αττική, η ταφική λατρεία αποτελούσε είτε μία τοπική ιδιαιτερότητα (Θορικός) είτε υπόθεση μίας ολιγομελούς ελίτ (Αχαρνές). Αλλού πάλι, όπως στο Μεδεώνα της Φωκίδας, η λατρεία αυτή επιβίωσε και στα αρχαϊκά χρόνια. 'Aλλωστε, δε λείπουν και οι αναφορές αρχαίων συγγραφέων σε ηρώα (τάφους ηρώων από την εποχή της Τρωικής εκστρατείας ή και παλαιότερα) που ήταν δημοφιλή ακόμα και στα ρωμαϊκά χρόνια.
Με αφορμή το γεγονός αυτό έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η ηρωική και ταφική λατρεία επηρεάστηκε από τη διάδοση των ομηρικών επών. Ωστόσο, δε διαθέτουμε καμιά ένδειξη για τη διάδοση των ομηρικών επών στην κυρίως Ελλάδα στη διάρκεια του 8ου αιώνα π.Χ. Από την άλλη πλευρά, στην Ιωνία -όπου τα έπη ήταν γνωστά- δεν έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί ίχνη τέτοιας λατρείας. Οι παρατηρήσεις αυτές καθιστούν μάλλον αβάσιμη τη σύνδεση της ηρωικής λατρείας με την επική ποίηση.
ΔΩΔΕΚΑΘΕΟ
Στη διάρκεια των Σκοτεινών Χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου διαμορφώθηκε η σύνθεση του ελληνικού δωδεκάθεου. Απαρτιζόταν από ατομικούς προσωποποιημένους θεούς και πιθανόν να οφείλει την προέλευσή του σε μία μικρασιατική παράδοση δώδεκα θεών, γνωστή από την Ξάνθο της Λυκίας και τη Γιαζιλίκαγια. Ο αριθμός παραμένει σταθερός, αλλά τα ονόματα διαφέρουν στις αναφορές των διαφόρων πηγών.
Η συχνότερη μεταβολή που παρατηρείται είναι η αντικατάσταση της Εστίας από το Διόνυσο. Η γεωμετρική τέχνη, ωστόσο, δεν επιτρέπει την αδιαμφισβήτητη ταύτιση των εικονιζόμενων μορφών με κάποιους θεούς, εξαιτίας της αφαιρετικής και σχηματικής προσέγγισής τους. Από τις πολλές μεταγενέστερες απεικονίσεις εκείνη που οριστικοποίησε τη σύνθεση του δωδεκάθεου είναι η ζωφόρος του Παρθενώνα.
Μεταξύ των δώδεκα οι νεότεροι ερευνητές διακρίνουν διάφορες ομάδες θεών: πατριαρχικούς, όπως ο Ζευς και ο Ποσειδώνας, νεαρούς θεούς, όπως ο Απόλλων και ο Ερμής, θεές που προέρχονται από μία πανάρχαια μητριαρχική παράδοση, όπως η Ήρα και η Δήμητρα, και θεές παρθένες, όπως η Αθηνά και η 'Aρτεμις. Ο Zευς ήταν ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος θεός. Το όνομά του τον συνδέει με τον ινδικό θεό του ουρανού Dyaus pitar και το ρωμαϊκό Diespiter/Jupiter που σημαίνει Oυράνιος Πατέρας. Ταυτόχρονα ήταν και ο θεός των καιρικών φαινομένων, του οποίου η χαρακτηριστικότερη επιφάνεια ήταν ο κεραυνός. Λατρευόταν με πολλές επωνυμίες μεταξύ των οποίων: Υέτιος, Ελευθέριος, Ελλάνιος, Δικταίος.
Γυναίκα του ήταν η Ήρα, το όνομα της οποίας ίσως σημαίνει "ώριμη για γάμο". Την ΄Hρα χαρακτηρίζει μία ιδιαίτερη σχέση με το ναό. Οι περισσότεροι πρώιμοι ναοί είναι αφιερωμένοι σε αυτήν (Σάμος, 'Aργος, Περαχώρα, Ολυμπία). Η αρμοδιότητά της ως προστάτιδα του γάμου επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες ανάλογα με τους μύθους και τις τελετές της κάθε περιοχής.
Ο Ποσειδώνας του οποίου το όνομα ερμηνεύεται συνήθως ως "σύζυγος της γης", ήταν θεός της θάλασσας και -όπως είναι αναμενόμενο- έχαιρε ιδιαίτερης δημοτικότητας μεταξύ των Ελλήνων. Η λατρεία του στη μυκηναϊκή Πύλο, στην αμφικτυονία της Καλαυρείας, στον Ισθμό της Πελοποννήσου και στη Μυκάλη της Ιωνίας συνδέθηκε με την καταγωγή των παλαιότερων ελληνικών φύλων (Ίωνες, Αιολείς, Βοιωτοί).
Η Aθηνά φαίνεται πως πήρε το όνομά της από την πόλη της Αθήνας και όχι η πόλη από τη θεά. Αυτό προκύπτει από τις μυκηναϊκές πινακίδες, όπου εμφανίζεται η "δέσποινα της Αθάνας" (η Κυρά της Αθήνας). Θεά πολεμική και προστάτιδα των ακροπόλεων και των τειχών φέρει συχνά το επίθετο Πολιάς και Πρόμαχος, ενώ οι ειρηνικές δραστηριότητες βρίσκονται υπό την προστασία της Αθηνάς Εργάνης.
Το προομηρικό όνομα του Aπόλλωνα ήταν Απέλλων και συνδεόταν με το θεσμό των ετήσιων συναθροίσεων που καλούνταν απέλλες. Ήταν ο θεός που εξέφραζε την ακμή της νεότητας και τον τιμούσαν ως: Αρχηγέτη, Επικούριο, Λύκειο, Δελφίνιο, Πύθιο και Μουσαγέτη. Ως προστάτης των Μουσών και θεός της μαντικής διατηρούσε ταυτόχρονα και μία πανάρχαιη καταστροφική διάσταση, που ανάγεται σε συροφοινικικά και χεττιτικά πρότυπα.
Η σφαίρα επιρροής της Aρτέμιδος, αδελφής του Απόλλωνα, κάλυπτε έναν ευρύ χώρο από το κυνήγι και τα ζώα μέχρι το γάμο και τον τοκετό. Η ιδιότητά της ως Πότνια θηρών και θεά της φύσης τη συνδέει με τη μικρασιατική Κυβέλη. Η Aφροδίτη η θεά της ευχάριστης ολοκλήρωσης του ερωτισμού, οφείλει την καταγωγή της στη σημιτική θεά Ιστάρ-Αστάρτη. Το ελληνικό της όνομα συνδέεται με το μύθο της γέννησής της στον αφρό της θάλασσας της Κύπρου.
Ο Eρμής, θεός αγγελιοφόρος και ψυχοπομπός, ήταν ο κατεξοχήν αρμόδιος για τις μεταβατικές καταστάσεις και τη μετακίνηση. Ερμάς ονομαζόταν αρχικά ένας σωρός από πέτρες και στη συνέχεια μία στήλη με φαλλικό σύμβολο που σηματοδοτούσε κάποιο όριο ή μία κατεύθυνση. Η Δήμητρα ήταν -όπως δείχνει και το όνομά της- η θεά μητέρα και η θεά της γεωργίας και της συγκομιδής, χωρίς ωστόσο να ταυτίζεται ποτέ με τη γη. Ο Διόνυσος, ο θεός του οίνου και της μανίας, φέρει στο πρώτο συνθετικό του ονόματός του το όνομα του πατέρα του Δία. Θεωρείται ότι "εισήχθη" από τη Φρυγία ή τη Λυδία κατά τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ., αλλά μέχρι σήμερα αυτό δεν έχει εξακριβωθεί με βεβαιότητα. Ούτε ο ΄Hφαιστος είχε ελληνική καταγωγή, αφού στη γενέτειρά του τη Λήμνο είχε διατηρηθεί πληθυσμός μη ελληνικός μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας.
Τέλος, ο Άρης ήταν ένας θεός χωρίς ιδιαίτερη δημοτικότητα. Φαίνεται πως πρόκειται για την προσωποποίηση του επιθέτου άρειος, το οποίο στην Ιλιάδα αποδίδεται σε διάφορους θεούς και σημαίνει πολεμικός ή μάχιμος. Αν και οι αντίπαλοι τον θυμούνταν πάντα πριν τις μάχες, ο Άρης σε λίγα μόνο μέρη είχε ναό και απολάμβανε οργανωμένη λατρεία.
_____________________________
Αύριο η συνέχεια με την Ενότητα ΑΛΛΟΙ ΘΕΟΙ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου