ΜΕΡΟΣ Γ΄
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Οι περισσότερες προσπάθειες ανασύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας των Σκοτεινών χρόνων βασίστηκαν κυρίως στον Όμηρο και εν μέρει στον Ησίοδο. Ωστόσο, η κοινωνία που παρουσιάζεται στα ομηρικά έπη κατά πάσα πιθανότητα είναι ένας συγκερασμός πολύ διαφορετικών, ακόμα και στην περίπτωση που ήταν σύγχρονες, κοινωνικών μορφών και η χρονολόγησή τους έχει αποτελέσει αντικείμενο ευρείας συζήτησης.
Τα δύο έπη υποτίθεται ότι αναφέρονται σε γεγονότα της Μυκηναϊκής εποχής, πριν δηλαδή από τα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. Ωστόσο, από τη λεπτομερή τους μελέτη οι ειδικοί του 20ού αιώνα έχουν καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Τα ίδια τα ποιήματα, που συντέθηκαν από τα μέσα του 8ου ως τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., πηγάζουν από την προφορική επική παράδοση. Τα έπη δεν πρέπει να σχετίζονται ούτε με τα δεδομένα της Μυκηναϊκής εποχής, όπως αυτά διαμορφώνονται από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα κείμενα της Γραμμικής B', ούτε και με την κοινωνία της Αρχαϊκής περιόδου.
Αντίθετα, μάλλον αναφέρονται στις συνθήκες που επικρατούσαν στους Ύστερους Σκοτεινούς χρόνους. Τα έπη φαίνεται να αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής αυτής, και συγκεκριμένα εστιάζουν στον κόσμο των ευγενών, τον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις τους. Στα έργα του Ησιόδου, και ιδιαίτερα στο Έργα και Hμέραι, δίνονται πληροφορίες για τη ζωή των χωρικών στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ.
Λόγω της ασάφειας των παραπάνω πηγών τα στοιχεία τα οποία επιτρέπουν την προσέγγιση των Σκοτεινών χρόνων βασίζονται κυρίως στην ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων, όπως στην ανάλυση και μελέτη σπάνιων κτηρίων, ταφικών εθίμων και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων. Η αρχαιολογία παρέχει πλουσιότερες, πιο ενημερωτικές, αν και κάποτε περισσότερο ασαφείς, μαρτυρίες από ό,τι οι γραπτές πηγές. Στο μέτρο που η αρχαιολογική πληροφόρηση είναι ελλιπής είναι δυνατόν να ανατρέξει κανείς σε εθνογραφικές συγκρίσεις. Έχει γίνει εξάλλου προσπάθεια να προσδιοριστεί η ομηρική κοινωνία με τη βοήθεια εθνογραφικών παραλλήλων.
Η εκδοχή μίας κοινωνίας "μεγάλων ανδρών" στη διάρκεια των Σκοτεινών χρόνων -ο όρος προέρχεται από τις παρατηρήσεις ανθρωπολόγων για αρχαϊκές κοινωνίες στη σύγχρονη Bιρμανία και τη Mελανησία και αναφέρεται στην κυρίαρχη θέση των λίγων ισχυρών- θα μπορούσε να ταιριάξει με τα αρχαιολογικά δεδομένα, στη βάση της αστάθειας και του ανταγωνισμού μεταξύ των αρχηγών διάφορων ομάδων.
Μερικές πτυχές της ομηρικής κοινωνίας είναι συνυφασμένες με την ιδέα μίας κοινωνίας των Πρώιμων Σκοτεινών χρόνων όπου κυριαρχούν οι "μεγάλοι άνδρες". Πρόκειται για μία κοινωνία τοπική, μικρής κλίμακας, πατριαρχική και αγροτική, που τη χαρακτηρίζει ο ανταγωνισμός μεταξύ μεμονωμένων ανθρώπων και ομάδων για την τιμή και την καταξίωση. H τιμή αποκτιόταν μέσω της ανδρείας στη μάχη και της παράθεσης πλουσιοπάροχων γιορτών σε συνδυασμό με τη διαπραγματευτική τους ικανότητα. Υπήρχε ένας έντονος διαχωρισμός μεταξύ της τάξης των αριστοκρατών και του κοινού λαού. Aυτή η εικόνα είναι σύμφωνη με τα αρχαιολογικά δεδομένα, κυρίως τον πλούτο των κτερισμάτων σε ορισμένους τάφους, τουλάχιστον για μερικές περιοχές της Ελλάδας τον 11ο και 10ο αιώνα π.Χ.
Στους Πρώιμους Σκοτεινούς χρόνους ήταν συνηθισμένες οι κοινωνίες των "μεγάλων ανδρών", οι οποίες φαίνεται να σχετίζονταν με έναν αριθμό μη σταθερών εγκαταστάσεων. Αυτές οι κοινωνίες, ωστόσο, παύουν να αποτελούν τον κανόνα και χάνουν τη σπουδαιότητά τους μετά το 10ο αιώνα π.Χ. Είναι δύσκολο να συσχετισθούν με τα δεδομένα από μεγαλύτερες και πιο σταθερές κοινότητες, όπως της Aθήνας, του 'Aργους και της Kνωσού.
Στις κοινωνίες των Σκοτεινών χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου ο κανόνας ήταν η διαφορετικότητα. Ακόμα και οι πιο σταθερές κοινότητες της εποχής αναπτύσσονταν σε πολύ διαφορετικές γραμμές και έτσι δεν μπορούν να ενταχθούν στο ίδιο κοινωνικό μοντέλο. Η αναγέννηση του 8ου αιώνα π.Χ. ήταν το αποκορύφωμα μίας μακράς περιόδου κοινωνικών εξελίξεων και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για το σχηματισμό των πόλεων-κρατών στην Ελλάδα την Αρχαϊκή εποχή.
ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ
Στους Σκοτεινούς χρόνους παρατηρείται δημογραφική συρρίκνωση. Oι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από αρχαιολογικές πηγές, ιδιαίτερα τα νεκροταφεία, αφού οι οικισμοί είναι σχεδόν ανύπαρκτοι και τα ίχνη ζωής σπανίζουν στις περισσότερες τοποθεσίες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς αρκετών αρχαιολόγων, ο πληθυσμός της ηπειρωτικής Ελλάδας πιθανότατα να μειώθηκε κατά τρία τέταρτα. Μικρές, ωστόσο, ανθρώπινες ομάδες φαίνεται να επιζούν στα Nιχώρια της Μεσσηνίας, το Λευκαντί της Εύβοιας, την Αθήνα, το 'Aργος, την Ασίνη και την Τίρυνθα της Αργολίδας.
Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι διαθέσιμες από τα νεκροταφεία πληροφορίες είναι πιθανόν να οδηγήσουν σε μονομερή ερμηνεία αυτού του προβλήματος. 'Aλλοι μη ανιχνεύσιμοι παράγοντες, όπως οι πληθυσμιακές ανακατατάξεις, οι μεταβολές του τρόπου ζωής και οι διαφορετικές αντιλήψεις περί θανάτου, μπορούν να διαφοροποιήσουν τα συμπεράσματα. Ενώ οι Σκοτεινοί χρόνοι χαρακτηρίζονται από δημογραφικό μαρασμό, τον 8ο αιώνα π.Χ. παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού ως αποτέλεσμα εκτενών μεταναστεύσεων στην ύπαιθρο. Αυτή η δημογραφική ανάπτυξη πιθανόν να συνοδευόταν από αντίστοιχη αύξηση της αγροτικής παραγωγής.
Ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί το κατά πόσο η πληθυσμιακή αύξηση προηγήθηκε και οδήγησε σε μεγαλύτερη αγροτική παραγωγή, ή εάν οι βελτιώσεις στη γεωργική τεχνολογία και η καλλιέργεια περισσότερων γαιών απέφεραν την αύξηση του πληθυσμού στο βαθμό που θα μπορούσε να τον συντηρήσει η γη. Οι δύο παραπάνω εξελίξεις επέδρασαν η μία στην άλλη: καθώς παραγόταν περισσότερη τροφή ο καλύτερα σιτιζόμενος πληθυσμός αναπαραγόταν γρηγορότερα και καθώς αυξανόταν ο πληθυσμός περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν να παράγουν μεγαλύτερη ποσότητα τροφής.
Ορισμένοι μελετητές αμφισβήτησαν τις διαστάσεις αυτής της πληθυσμιακής αύξησης. Ξεκινώντας από την υπόθεση ότι έγινε μία σημαντική μεταβολή των ταφικών εθίμων, έχουν διατυπώσει την άποψη ότι η πόλη, που βρισκόταν στη γένεσή της στο β' μισό του 8ου αιώνα π.X., έδωσε για πρώτη φορά -ύστερα από την Υπομυκηναϊκή εποχή- το δικαίωμα του ενταφιασμού σε όλους τους κατοίκους της, μέσα σε ένα πνεύμα ίσης μεταχείρισης.
Υπό αυτό το πρίσμα εξηγείται και η "άνθηση" των νεκροταφείων κατά την εποχή αυτή. Οι Σκοτεινοί χρόνοι θα ήταν, σύμφωνα με αυτήν την άποψη, μία εποχή "εκλεκτικού ενταφιασμού", όπου τα ταφικά έθιμα ίσχυαν μόνο για τους ισχυρούς, ενώ οι κοινοί θνητοί αποτεφρώνονταν χωρίς τελετές και οι στάχτες τους σκορπίζονταν κοντά στους τόπους καύσης που διέθεταν τα νεκροταφεία.
Με τη δημογραφική αλλαγή που σημειώθηκε στα τέλη της Γεωμετρικής περιόδου εδραιώθηκαν οι συνθήκες από τις οποίες ανέκυψαν οι νέες πολιτικές μορφές που θα εμφανιστούν στον ελληνικό χώρο κατά την Αρχαϊκή περίοδο.
________________________
Αύριο η συνέχεια με το ΔΙΚΑΙΟ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου