Η ΛΑΓΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΣΤΑ Μ.Μ.Ε.

ΚΑΘΕ ώρα τηλεθέασης φέρνει στά μάτια μας εικόνες βίας, φόνων, καταστροφών και διαστροφών σε απεριόριστες ποσότητες. Ό δημοσιογραφικός λόγος βαθμιαία εκλείπει και αντικαθίσταται από τό λόγο του «κουτσομπολιού», όπου εκφέρονται όλες οί δυνατές κοινοτοπίες που αφορούν (η και στιγματίζουν) ιδιωτικές στιγμές κάποιων προσώπων τά οποία ανακυκλώνονται από εκπομπή σε εκπομπή και από τηλεοπτικό κανάλι σε κανάλι.

Αύτη την εικόνα σίγουρα, οί περισσότεροι από εμάς την θεωρούμε «κακή». Γιά την επικοινωνία όμως, τό «κακό» έχει διαφορετικό ορισμό. Τό «κακό» στην επικοινωνιακή λογική είναι ή αδυναμία του πομπού νά μεταδώσει τό μήνυμά του η ό δέκτης νά μην προσλάβει τό μήνυμα που έστειλε ό πομπός, με λίγα λόγια, νά μην επιτευχθεί ή επικοινωνιακή πράξη.

Και αυτό μπορεί νά ακούγεται αρκετά απλό, στην πράξη όμως γίνεται αρκετά πολύπλοκο, καθώς ανάμεσα στόν πομπό και τόν δέκτη υπάρχουν δεκάδες «εμπόδια» που πρέπει νά ξεπερασθούν, ώστε νά γίνει αποδεκτό και κατανοητό ένα μήνυμα. Σε κάθε εποχή ένα μοντέλο μαζικής επικοινωνίας κυριαρχεί, επηρεάζοντας όλα τά άλλα.

Τό κυρίαρχο μοντέλο επικοινωνίας, πριν άπό την επικράτηση της γραφής, ήταν εκείνο στό όποίο ή επικοινωνία προϋπέθετε τήν φυσική παρουσία του άλλου, είτε ό πομπός επικοινωνούσε με έναν δέκτη είτε ό πομπός επικοινωνούσε με πολλούς. Ή λέξη αγορά, από τό άγείρω, που σημαίνει συνάζω, είναι κυρίαρχη και επηρεάζει όλες τις πτυχές του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου.

Ή επικράτηση τών κινητών τυπογραφικών στοιχείων του Γουτεμβέργιου επιφέρει ριζικές αλλαγές στις ανθρώπινες σχέσεις. Ή διαφορά με τό προηγούμενο μοντέλο είναι ότι ή επικοινωνία γίνεται πλέον χωρίς την φυσική παρουσία του πομπού με την χρήση σημείων-λέξεων. Οί πωλήσεις τών εντύπων βρίσκονται σε αναλογία με τό βαθμό διάδοσης της ανάγνωσης.

Τό ραδιόφωνο στην άρχή, και ή τηλεόραση αργότερα, έρχονται να καλύψουν τό κενό που δημιουργείται ανάμεσα σέ αυτούς που μπορούν να διαβάσουν και σέ αυτούς που δεν μπορούνε. Ή τηλεόραση θα υπερισχύσει, καθώς ή χρήση της εικόνας την κάνει ένα μέσο που απευθύνεται σέ όλους, προσφέροντας μιαν ολοκληρωμένη ψευδαίσθηση της πραγματικότητας.

Στην πατρίδα μας τώρα, ό κυρίαρχος τρόπος επικοινωνίας μέχρι τόν προηγούμενο αιώνα ήταν αύτός ό όποίος προϋπόθετε την φυσική παρουσία τών επικοινωνούντων προσώπων. Ό τρόπος αύτός δέν αντικαταστάθηκε, όπως έγινε στις δυτικές κοινωνίες, άπό τόν γραπτό τρόπο μετάδοσης τών πληροφοριών, άλλα και στις μέρες μας είναι αρκετά διαδεδομένος, καθώς τό ποσοστό του λειτουργικού αναλφαβητισμού παραμένει υψηλό, άκόμη και στα αστικά κέντρα.

«ΚΑΚΟ» ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

ΦΑΙΝΕΤΑΙ πώς ή παρουσία του «κακού», μέ την προβολή βίας, τραυματισμού, θανάτου η φυσικής καταστροφής πάντοτε έλκυε ενα μεγάλο μέρος του κοινού. Τό ερώτημα που προκύπτει είναι: γιατί άραγε ή προβολή του «κακοί» προσελκύει περισσότερους τηλεθεατές και συνεπώς προσφέρεται άφθονα άπό τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας;

Οί θεωρίες που έχουν διατυπωθεί είναι άρκετές. Μία άπό τις πιό ενδιαφέρουσες άναφέρει ότι τό κοινό ελκύεται μέ τη θέαση του «κακού», της βίας, του εγκλήματος γιατί έτσι εκτονώνει τις λανθάνουσες τάσεις εγκληματικότητας, που υπάρχουν μέσα στό υποσυνείδητο του καθενός .

"Αλλες πάλι έρευνες άναφέρουν ότι ή βία και τό «κακό», ώς θέαμα, κινητοποιούν μιμητικούς μηχανισμούς . Οί μηχανισμοί αύτοί, αν δέν έκτραπουν μέ άθλητικα κυρίως υποκατάστατα, άναπαράγουν μιμητικές φοβίες, άναφέρουν αύτές οί θεωρίες .

Συγχρόνως λειτουργούν αντιστικτικά στην ώραία εικόνα του κόσμου που παρουσιάζεται στα διαφημιστικά διαλείμματα, όπου κυριαρχεί ή άπουσία του κακού κι ενας ιδεατός καταναλωτικός παράδεισος. Ή άντίθεση αύτη βοηθά στην δημιουργία ενός κοινού που είναι πρόθυμο στην συντήρηση τών υπαρχουσών δομών εξουσίας, καθώς αύτές διασκεδάζουν τις φοβίες, οί όποίες προκύπτουν άπό μη συμβατές συμπεριφορές η καταστάσεις.

Αποτελεί δέ τό άπαραίτητο φόντο, ώστε τό κοινό - στόχος τών διαφημίσεων όχι μόνο να άποδέχεται τό μήνυμα άλλα και να δρα άγοράζοντας προϊόντα. Τα προϊόντα αύτά, λόγω της υπερπαραγωγής τους, έχουν χάσει την άξία χρήσης τους και ή τιμή τους δικαιολογείται μόνο άπό την άναγωγή τους σέ «σημεία», τα όποία παραπέμπουν σέ έναν ιδιαίτερο καταναλωτικό παράδεισο.

Ενα παράδεισο καθόλου υπερβατικό, ό όποίος δέν άπαιτεί καμία άλλη προσπάθεια έκτός άπό αύτη της χρήσης πιστωτικής κάρτας η ρευστού χρήματος. "Ενας παράδεισος, δηλαδή, που προσφέρεται άκοπα και είναι δυνατό να άγορασθεί άκόμα και σέ άτοκες δόσεις. Δέν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ή τηλεόραση είναι, πρωτίστως, βιομηχανία τηλεθεατών πρός πώληση στις διαφημιστικές εταιρείες .

Ό τηλεοπτικός τρόπος παραγωγής «σημείων» άποτελεί εναν ξεχωριστό πλανήτη. Ό μηχανισμός του τηλεοπτικού μέσου θα πρέπει να καλύψει ενα τηλεοπτικό πρόγραμμα διάρκειας 24 ώρών μέ βέλτιστη άπόδοση τηλεθέασης, σέ όλες τις ζώνες, έτσι ώστε οί διαφημιστικές εταιρείες να άγοράσουν, σέ ύψηλές τιμές, διαφημιστικό χρόνο.

Για να γίνει αύτό θα πρέπει να κινηθουν σέ τομείς που τό μεγαλύτερο μέρος του κοινού κάνει άποδεκτους. Και τό άποδεκτό, όπως συνάγεται έκ τών ερευνών, είναι αύτό που δέν διευρύνει την σκέψη, που δέν εκθέτει τόν εγκέφαλο σέ «περιττές» λειτουργίες η σέ «καινούργιους» συσχετισμούς, καθώς είναι έτσι φτιαγμένος, ώστε να εργάζεται χρησιμοποιώντας τό λιγότερο δυνατό κόπο .

Σέ κάθε περίπτωση βέβαια αναφοράς και προβολης του «κακού» υπάρχει ή ολοκληρωτική άρνηση εμβάθυνσης στό ίδιο τό γεγονός όπως, έπίσης, όποιαδήποτε άναφορα στα κοινωνικα δεδομένα που παράγουν τα φαινόμενα. "Ενα άλλο βασικό σημείο του προγράμματος είναι οί κινηματογραφικές ταινίες η οί «σειρές» που κι αύτές συμβάλλουν τα μέγιστα στην διαμόρφωση της υψηλής τηλεθέασης.

Τα σήριαλ, όπως και οί ταινίες, γίνονται πλέον άπό επαγγελματίες και επειδή επενδύονται αρκετά χρήματα θα πρέπει και ή άπόδοση να είναι διασφαλισμένη. Αύτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κινηθουν σέ πρότυπα άποδεκτά, τόσο στό σημαίνον όσο και στό σημαινόμενο.

Τό άποτέλεσμα τών ξεχωριστών έκπομπών είναι ή δημιουργία μιας ταινίας 24 ώρών, όπου κυριαρχεί τό «κακό» τόσο στις ταινίες όσο και στα δελτία ειδήσεων, όπου γνωστά πρόσωπα συζητουν άνέξοδα γι' αύτό τό όποίο καταγγέλλουν προβάλλοντάς το.

Τό πρόγραμμα διακόπτεται άπό τίς διαφημίσεις, όπου προβάλλεται ένας κόσμος καλού και μάλιστα ενός καλού που μπορεί να γίνει κτήμα καθενός, καθώς δέν είναι ύπερβατικης τάξεως, άλλα μόνον καταναλωτικής.

Άπό την άλλη μεριά, υπάρχει ό κόσμος του τηλεθεατη-δέκτη ό όποίος, μέ τη σειρά του είναι «προϊόν» μιας ίστορικο-κοινωνικής πραγματικότητας και ενός εκπαιδευτικού συστήματος. "Αν οί προβαλλόμενες αξίες από τά μέσα δεν αντιστοιχούν με αύτες που ήδη αύτός φέρει, τότε ή επικοινωνία δεν επιτυγχάνεται.

Γιά νά αξιολογηθεί κάτι ώς «κακό», θά πρέπει νά υπάρχουν αξίες. Άλλά αξίες αναπτύσσονται μόνο σε μιά κοινωνία προσώπων. Δεν είναι δυνατόν νά υπάρξει ήθικη σε ένα σύστημα σημείων. Ή «νέα τηλεοπτική πραγματικότητα», ό «νέος τηλεοπτικός κόσμος», δεν περιέχει αξίες αλλά σήματα και σύμβολα που εξοικειώνουν τόν καθένα μας με την αποξένωση από τά ίδια τά πράγματα. Ή έννοια του «κακού» έχει παραγραφεί και την θέση της έχει πάρει τό «ενοχλητικό», που και αύτό αποτρέπεται με τό κατάλληλο ζάπινγκ.

Ή ζωή του ηλεκτρικού κουμπιού, του τηλεκοντρόλ, του κόσμου μέσα από τό παρμπρίζ του αυτοκινήτου (προέκταση της τηλεόρασης), έχει δημιουργήσει μιά διαφορετική συνείδηση, ένα διαφορετικό κόσμο όπου ό «άλλος», στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει. Μη υπάρχοντος όμως του «άλλου», ή ύπαρξη ή ίδια του ανθρώπου γίνεται πρόβλημα.

Γιά πρώτη φορά στην ίστορία ό κόσμος κινείται με απόντα τά ίδια τά πρόσωπα, καθώς κάθε ένας από εμάς ανάγεται σε «σημείο» αναγνωρίσιμο μόνο όταν προβάλλεται ό «εικονικός» του ρόλος. Και βέβαια αύτό συμπαρασύρει όλον τόν γύρω κόσμο καθώς και αύτός «σηματοποιείται» χάνοντας την ούσιαστική του υπόσταση. Τό «σημείο», όμως, που δεν παραπέμπει σε όντολογικη αξία αλλά αύτοαναφέρεται, δεν μπορεί νά υπάρξει, καθώς δεν έχει όντολογικη υπόσταση.