ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΙΤΗΣΕΩΣ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ Η ΟΡΙΟΝ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΑΡΘΡΟ

ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ & ΑΓΙΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ κ. ΙΕΡΟΘΕΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΟΣΜΟΣ»

ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΙΤΗΣΕΩΣ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ Η ΟΡΙΟΝ ΗΛΙΚΙΑΣ

Κατά καιρούς αναφύεται τό θέμα της θεσπίσεως ορίου ηλικίας για τούς ηλικιωμένους Αρχιερείς ή ακόμη γίνεται λόγος για παραίτηση Άρχιερέως άπό την Μητρόπολη την οποία διαποιμαίνει. Τελευταία, μάλιστα, τό θέμα αυτό τέθηκε μέ οξύτερο τρόπο, πού προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις.

Ή θέσπιση ορίου ηλικίας κατά τρόπο έμμεσο συνδέεται καί μέ την παραίτηση των ηλικιωμένων Αρχιερέων άπό τόν μητροπολιτικό θρόνο. Μιά τέτοια ενέργεια, δυστυχώς, γίνεται μέ επιπόλαιο καί συνθηματολογικό τρόπο. Δυστυχώς, είδαμε στό πρόσφατο παρελθόν διάφορους εκβιασμούς καί πιέσεις για παραιτήσεις Μητροπολιτών, καθώς επίσης Αρχιερείς πού τελείωσαν τήν ζωή τους τελούντες σέ αγανάκτηση για όσα εκβιαστικά υπέστησαν.

Μερικοί θά αντιτάξουν τό επιχείρημα ότι δέν είναι δυνατόν στήν σύγχρονη εποχή, μέ τόσες προκλήσεις καί τόσα έντονα ποιμαντικά ενδιαφέροντα, νά παραμένουν Μητροπόλεις άποίμαντες άπό υπέργηρους Αρχιερείς.

Πρόκειται για έναν έντονο προβληματισμό, άλλά δέν πρέπει νά λησμονούμε ότι ή Εκκλησία διευθύνεται άπό τό Κανονικό της Δίκαιο καί είμαστε υποχρεωμένοι νά σεβόμαστε τούς ιερούς Κανόνες της, για τούς οποίους δώσαμε ιερή υπόσχεση πρό της χειροτονίας μας ότι θά τούς διαφυλάσσουμε, καθώς επίσης δέν πρέπει νά παραβλέπουμε τήν προσφορά τών πρεσβυτέρων αδελφών μας Επισκόπων στήν Εκκλησία.

Έπί πλέον, όσοι υποστηρίζουν τέτοιες θέσεις, αγνοούν τήν ουσία της ορθοδόξου ποιμαντικής ενός Επισκόπου καί τήν ταυτίζουν μέ έναν ακτιβισμό, για τόν οποίο χρειάζονται νέοι στήν ηλικία για νά έχουν δυνάμεις νά εργασθούν. Επειδή τό θέμα της άπομακρύνσεως ενός Άρχιερέως άπό τόν θρόνο του αντιμετωπίσθηκε στό παρελθόν άπό τούς ιερούς Κανόνες της Εκκλησίας, πού αποτελούν τό κανονικό πλαίσιο δίακυβερνήσεώς της, γί' αυτό μελέτησα τό θέμα.

Περίληψη όλου του προβλήματος άπό θεολογικής καί εκκλησιολογικής πλευράς συναντά κανείς στόν Κανονολόγο Ματθαίο Βλάσταρη.  Σχετικό υλικό βρίσκει στόν 10o Κανόνα τού Πέτρου Αλεξανδρείας, στήν επιστολή του αγίου Κυρίλλου στόν Δόμνο, στήν επιστολή της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου πρός τήν Εκκλησία της Παμφυλίας καί στόν 16° Κανόνα της Πρωτοδευτέρας Συνόδου. Συνεκτιμώντας κανείς τά κείμενα αυτά, μέ τίς σχετικές ερμηνείες των Κανονολόγων, μπορεί νά κατάληξη στά έξης βασικά σημεία:

1 - Υπάρχει στενή σχέση του Έπίσκόπου-Μητροπολίτου μέ τήν Έπισκοπή-Μητρόπολή του καί δέν νοείται Επίσκοπος άνευ Επισκοπής. Οι ιεροί Κανόνες προϋποθέτουν για μέν τόν Επίσκοπο συγκεκριμένο ποίμνιο, για δέ τόν Πρεσβύτερο Θυσιαστήριο.

Εκείνος δέ πού παραιτείται άπό τό ποίμνιο της πόλεως στό όποιο «έπεκηρύχθη», «πώς επίσκοπος κληθήσεται του λοιπού τίνας επισκοπών;». "Ετσι. ό Επίσκοπος ποιμαίνει λαό καί δέν νοείται νά έχη τίτλο χωρίς ποίμνιο: «Πώς δε και ιεράρχης κληθήσεται ό κλήρον μη κεκτημένος ύφ' εαυτού, μήτε μην άρχων ιερωμένων;».

2 - Ό Μητροπολίτης είναι ισόβιος καί δέν παραιτείται ή δέν απομακρύνεται άπό τόν θρόνο του, χωρίς καταδικαστική κανονική απόφαση. «Το παραιτείσθαι τους ίερουργούντας τάς εαυτών Έκκλησίας ουχ άρέσκει θεσμοίς», διότι όσοι είναι άξιοι νά λειτουργούν «ουδείς ποιείσθε παραίτησιν». Έάν είναι ανάξιοι νά λειτουργούν, τότε δέν απομακρύνονται δια της παραιτήσεως. «άλλ έκ των άποδειχθέντων κατ' αυτών έγκλημάτων», διότι, εάν κανείς δέν είναι άξιος νά προΐσταται τού Θυσιαστηρίου, τότε «μηδέ έπίσκοπον λέγεσθαι».

Καί φυσικά, δέν εκλέγεται νέος Μητροπολίτης σέ μιά Μητρόπολη, ζώντος τού προηγουμένου Μητροπολίτου, ό όποιος δέν έχει καταδικασθή κανονικώς. Δέν επιτρέπεται νά καθίσταται Επίσκοπος στήν Εκκλησία «ης έτι ό προεστώς ζή», έκτος καί εάν «αυτός εκών την έπισκοπήν παραιτήσεται».

3 - Ό Επίσκοπος δέχεται τήν αρχιερωσύνη. άλλά συγχρόνως αναλαμβάνει καί τό έπίμοχθο έργο τής επισκοπικής διακονίας καί δέν νοείται νά άποποιήται τήν διακονία αυτή. Αυτό είναι «άγνωμον» καί «ούκ αν είη δίκαιον». Θεωρείται δέ «άνοια» τό νά μπορούν οί Αρχιερείς «τάς μεν έπισκοπάς παραιτείσθαι, την δέ ίερωσύνην και αύθις παρακατέχειν».Μάλιστα χαρακτηρίζονται «αναίσθητοι» «οι ζητούντες την λειτουργίαν, ης εθελοντί έκπεπτώκασι». Διότι «τό της έπισκοπής όνομα, πράγματός έστι καί ένεργείας δηλωτικόν, ό δ΄ άποσεισάμενος εκοντί την ενέργειαν, εκπέπτωκε δηλαδή και της κλήσεως».

4 - Δικαιολογείται για διαφόρους λόγους, ήτοι λόγω «νόσου χαλεπής» ή πατριαρχικής διακονίας, νά άπέχη άπό την Επαρχία του καί πέραν των έξι μηνών. Όταν, όμως, ένας Επίσκοπος παραμένη μακράν τής Επισκοπής του «καί υπέρ του εξαμηνιαίου χρόνου» χωρίς νά υπάρχουν οί λόγοι πού προαναφέρθηκαν, τότε «της του έπισκόπου τιμής τε και αξίας αλλοτριωθήσεται παντελώς». Επομένως, ό Κανόνας επιτρέπει στους Αρχιερείς καί «πλέον του ένιαυτού άποδημείν, παρά βασιλέων ή πατριαρχών κατεχομένοις η δια νόσον βαρείαν κωλυομένοις».

5 - Επίσκοπος πού παραιτείται τής προεδρείας τής Επισκοπής για τό μοχθηρό καί επίπονο τής επισκοπικής διακονίας καί κρατά τήν ίερωσύνη. δηλαδή τήν «τιμήν» καί τό «σέβας», δέν μπορεί νά δικαιολογηθή κανονικώς. Αυτό σημαίνει ότι παραίτηση Επισκόπου άπό τόν θρόνο του γίνεται για κανονικούς λόγους, άλλά συνδέεται απαραιτήτως καί μέ τήν εγκατάλειψη τής Άρχιερωσύνης. Παραιτείται, δηλαδή, άπό τόν θρόνο, λόγω κανονικών παραπτωμάτων, καί συγχρόνως στερείται καί τής Άρχιερωσύνης.

«Ου δεκτέον άπλώς την παραίτησιν, ει μη άνάξιον τις εαυτόν της ιερωσύνης όμολογήσει τούτου δέ άποδεδιγμένου, άμα τη παραιτήσει, και πάσης ίερατικής αξίας ό παραιτούμενος έκπεσείται». Εκείνος πού παραιτείται τού θρόνου, άλλά επιθυμεί νά λειτουργή, τό κάνει άπό κενοδοξία. «Το γάρ την λειτουργίαν διά κενοδοξίαν γίνεται».

6 - Ό παραιτούμενος του αρχιερατικού θρόνου, χωρίς κανονικούς λόγους, έπιτιμάται άπό τήν Σύνοδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ή περίπτωση του Ευσταθίου Παμφυλίας, ό όποιος όταν παραιτήθηκε «άπό μικροψυχίας καί άπραγμοσύνης» άπό τήν Επισκοπή του, ή τοπική Σύνοδος του επέβαλε τήν έκπτωση καί των δύο, καί τής Έπισκοπής καί τής Άρχιερωσύνης. Αυτή ήταν αρχαία συνήθεια, διότι, όσοι παραιτούνταν άπό τίς Έπισκοπές τους, «πάντων έξέπιπτον. καί ούτε άρχιερατικόν τι δίκαιον μετά τηνν παραίτησιν είχον, ούτε έπίσκοποι ώνομάζοντο».

"Ετσι, στήν θέση τού Ευσταθίου εξελέγη άλλος Έπίσκοπος, διότι δέν ήταν δυνατόν νά διατελούν «του Σωτήρος τά ποίμνια» «έπιστάτου δίχα». Όμως, ό Ευστάθιος προσήλθε στους Πατέρες πού συγκροτούσαν τήν Γ' Οικουμενική Σύνοδο κλαίγοντας καί ζήτησε «τέως την του έπισκόπου τιμήν καί κλήσιν». Οί Πατέρες συνήλγησαν για τήν περίπτωση αυτή, πληροφορήθηκαν ότι παραιτήθηκε άπό αμέλεια καί άπό επιπολαιότητα, άλλά καί αγάπη στήν ησυχία καί όχι άπό κάποιο κανονικό παράπτωμα καί αποφάσισαν κατ' οικονομία νά έχη τό όνομα τής επισκοπής, τήν τιμή καί τήν κοινωνία, άλλά νά μή χείροτονή ουτε νά ίερουργή μέ δική του αυθεντία, χωρίς τήν άδεια του οικείου Επισκόπου.

Καί ή απόφαση αυτή «ου κανονικώς είρηται τοίς αγίοις, άλλ' οικονομία χρησαμένοις καί ασυνήθει συγκαταβάσει». Του έδωσαν τήν δυνατότητα νά ίερουργή κατ' ασυνήθιστη συγκατάβαση.

7 - Επειδή προβάλλεται ή άποψη ότι επιτρέπεται ή παραίτηση ενός Έπισκόπου-Μητροπολίτου για λόγους υγείας, χωρίς νά καθαιρήται τής Άρχιερωσύνης του, διότι αυτό έχει καθιερωθή άπό τήν μετέπειτα επικρατήσασα παράδοση, πρέπει νά σημειωθή μιά κανονική άρχή, σύμφωνα μέ τήν οποία «μακρά συνήθεια άγραφος, ού κρατεί ενθα άγράφως νόμω ή κανόνι έναντιούται».

Επομένως, επιτρέπεται κανονικώς ή παραίτηση του Επισκόπου -Μητροπολίτου άπό τόν θρόνο του ή μπορεί νά δικαιολογηθή καί ή θέσπιση ορίου ηλικίας, μέ τήν απαραίτητη, όμως. προϋπόθεση ότι ό παραιτηθείς ή έχδιωχθείς θά στερήται συγχρόνως καί κανονικώς καί τής Άρχιερωσύνης καί δέν θά μπορή νά ίερουργή καί νά ίεροπράττη.

Επειδή ή κανονική αυτή ακρίβεια μπορεί νά φανή αυστηρή, αν καί είναι συνεπής μέ τούς ιερούς Κανόνες, θά μπορούσε νά έφαρμοσθή άπό τήν Διαρκή Ιερά Σύνοδο μέ διάκριση καί σύνεση κατ' οικονομία ή παράγραφος 2 του άρθρου 34 του Νόμου 590/1977 «Περί του Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος», πού διαλαμβάνει: «Μητροπολίτης μη δυνάμενος νά εκτελεί τά καθήκοντα αυτού διά νόσον ή γήρας δικαιούται να ύποβάλλει κανονικήν παραίτησιν.

Ή παραίτησις ύποβάλλεται εγγράφως είς την Δ.Ι.Σ., ήτις, αποδεχομένη την παραίτησιν, ανακοινεί ταύτην τω Υπουργείω Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων δια την έκδοσιν του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Μητροπολίτης δύναται να παραιτηθεί και δια πάντα άλλον σοβαρόν λόγον, περί του οποίου αποφαίνεται η Δ.Ι.Σ. δι΄ απολύτου πλειονοψηφίας των παρόντων μελών αυτής».

Στήν περίπτωση αυτή ή Διαρκής Ιερά Σύνοδος αποφασίζει σχετικώς καί ως προς τό κατά πόσο θά τού έπιτραπή νά ίερουργή. Προσωπικά είμαι εναντίον κάθε αντικανονικής παρεμβάσεως στά εσωτερικά τής Έκκλησίας. κάθε επιβολής ορίου ηλικίας καί εξασκήσεως έκβιασμών εναντίον ηλικιωμένων Αρχιερέων, όπως καί δέν συμφωνώ μέ ενέργειες κάθε Κληρικού πού εισβαίνει απαράδεκτα καί άκριτα στήν κανονική δομή τής Εκκλησίας καί έν ονόματι του εκσυγχρονισμού τήν έκκοσμικεύει. Επίσης, δέν μπορώ νά αποδεχθώ τήν συνθηματολογία σέ τέτοια σοβαρά θεολογικά καί εκκλησιαστικά ζητήματα.